געווען אַ מאָל צײַטן ווען די ניו־יאָרקער ייִדישע גאַס האָט געמיינט, אַז די מאָדערנע "אַנשי־ייִדיש" זענען גאָלע אינטעלעקטואַלן. פֿאַר וואָס דאָס איז געווען אַזוי איז שווער איצט פּינקטלעך צו דערגיין. די "דיסקורס־אַנאַליטיקער" פֿאַרשטייען דאָך אַלץ אינטויִטיוו, און דאָס האַרץ זאָגט זיי אונטער, אַז די תּשובֿה אויף מײַן קשיא געפֿינט מען אינעם לפֿי־ערך גרויסן קרײַז שרײַבערס, פּאָעטן, זשורנאַליסן, דראַמאַטורגן, עסיייִסטן און פּען־מענטשן מכּל־המינים, שוין ניט רעכענענדיק זיך מיט אַקטיאָרן, זינגערס, רעדאַקטאָרן און אויטאָדידאַקטן פֿון אַלע מינים־שהוא, וואָס האָבן אומעטום און הויך געלאָזט הערן פֿון זיך אויף אָט דער גאַס.

דער אָפֿיציעלער נאָמען איז "די ייִדישע פֿאָלקסקונסט־פּראָגראַם", אָבער אַלע קענען די וואָך־לאַנגיקע אונטערנעמונג ווי "קלעזקעמפּ". פֿונעם 24סטן ביזן 29סטן דעצעמבער טרעפֿן זיך אַן ערך 400 מוזיקער, זינגער און ליבהאָבער פֿון דער ייִדישער קולטור אין אַ האָטעל אין די קעטסקיל־בערג און באַטייליקן זיך אין פֿאַרשיידענע וואַרשטאַטן, קלאַסן, לעקציעס און קאָנצערטן. די שטימונג פֿון "קלעזקעמפּ" דאָס יאָר האָט זיך אַ ביסל געביטן וואָס שייך דער נאַטור — אין פֿריִערדיקע יאָרן האָט דער שניי געבושעוועט, די ווינטן האָבן געבלאָזן און די הונדערטער געסט זענען געבליבן אינעווייניק, בלית־ברירה, און הנאה געהאַט איינער פֿונעם אַנדערן. דאָס יאָר, צוליב אַ וואַרעמען ווינטער, האָט מען געקענט כאַפּן א שפּאַציר אין דרויסן, אין וואַלד, אין דאָרף, און אַפֿילו מאַכן אַ ביסל גימנאַסטיק.

מויני שולמאַן

(סוף פֿון פֿריִערדיקן נומער)

שולמאַן פֿלעגט זיצן אײַנגעהויקערט. זײַן רוקנביין איז געווען אַרומגעזאַפֿט מיט אַ האַרטן לעדערנעם גאַרטל און אַלץ איינס האָט ער געליטן פֿון שטאַרקע ווייטיקן. פֿון זײַטיקע פֿלעגט ער עס אויסבאַהאַלטן. אַזוי, אײַנגעהויקערט, מיטן טעקסט דערנענטערט צו די אויגן, האָט ער געקענט פֿון פֿאַר טאָג ביז שפּעט אין דער נאַכט רעדאַקטירן אַ מאַנוסקריפּט פֿון אַ בוך, די קאָרעקטור־זײַטלעך, די וויאָרסטקע, ביז דער ספֿר פֿלעגט ניט אָנטרעפֿן אין אײַנבונד־צעך.

מיט פֿינף יאָר צוריק האָט אַ גרופּע גראַדואַנטן פֿון דער מעלבורנער ייִדישער טאָגשול "שלום־עליכם קאָלעדזש" געפֿאָדערט בײַ זייערע עלטערן און בײַ זייערע לערער, פֿירן צוזאַמען אַ קאַמף, אַז די ייִדישע שפּראַך זאָל אַנערקענט ווערן ווי אַ מאַטורע-לימוד אין דעם אויסטראַלישן שטאַט וויקטאָריע. פֿינף יאָר איז נישט אַזאַ לאַנגער צײַטאָפּשניט, נאָר איינע פֿון די דעמאָלט פֿופֿצן-יעריקע תּלמידות וועט אין צוויי יאָר אַרום גראַדויִרן מיט אַ דיפּלאָם ווי אַ ייִדיש-לערער בײַם אָרטיקן מאָנאַש אוניווערסיטעט; און צוועלף מיטלשול־תּלמידים פֿון דער "דוד המלך־שול" און פֿון דער "הר־הצפֿים קאָלעדזש" האָבן, סוף-כּל-סוף, אויסגעפֿונען זייערע רעזולטאַטן פֿון די ייִדישע מינדלעכע און געשריבענע עקזאַמענס, וועלכע זיי האָבן דורכגעמאַכט מיט פֿינף וואָכן צוריק, אין איינעם מיט אַלע אַנדערע תּלמידים אין וויקטאָריע, וואָס האָבן זיך געלערנט אַ שפּראַך ווי אַ מאַטורע-לימוד.

דער ייִדישער טעאַטער האָט נישט נאָר געבליט אין ניו־יאָרק און אין מיזרח־אייראָפּע; איינער פֿון זײַנע צענטערס במשך פֿון דער ערשטער העלפֿט פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט איז געווען אַרגענטינע, וווּ צענדילקער טויזנטער טעאַטער־ליבהאָבער זענען געווען שטענדיקע אָפּנעמער פֿון דער אָרטיקער ייִדישער בינע־וועלט. אַ גרעסערע צאָל טרופּעס, סײַ אייגענע, סײַ די, וועלכע זענען געקומען צו גאַסט, האָבן געוווּסט, אַז דער ייִדישער אַרגעניטנער טעאַטער־עולם נעמט זיי וואַרעם אויף.

(אָנהייב אין פֿאָריקן נומער)

מויני שולמאַן

ווער זשע איז געווען מויני שולמאַן, וואָס כּמעט אַלע אָנגעזעענע פּראָזאַיִקער האָבן זיך צו אים באַצויגן מיט אַזוי פֿיל אָפּשײַ און אַפֿילו ליבע?

געוואַקסן איז ער אין אַ דורכויס ייִדישער שטוב און, ניט געקוקט אויף די פֿאַרוויסטונגען, וואָס האָבן זיך אָנגעהויבן נאָך אין די דרײַסיקער יאָרן, האָט ער שטענדיק געטענהט, אַז כּל־זמן ייִדן זײַנען פֿאַרשפּרייט איבער גאָר דער וועלט וועט אונדזער לשון ניט אונטערגיין.

אײַזיק פּלאַטנער איז געווען אַ פּאָעט, וואָס האָט אימיגרירט פֿון פּוילן קיין אַמעריקע אין 1922 און איז צען יאָר שפּעטער, אין 1932, געפֿאָרן און זיך באַזעצט אין מינסק. אין אַמעריקע איז ער מקנא געווען די אויפֿטוען אין סאָוועטן־רוסלאַנד, דאָרטן איז דאָס לעבן געווען בעסער, האָט ער געגלייבט, ניט אָרעם און אָפּגעשטאַנען, ווי אין אַמעריקע, מיט דער רעליגיעזער פֿירונג. אין זײַן ליד "אַ גרוס צו די חבֿרים אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד" שרײַבט ער:

אין אַ געוויסן זין ווערט די גאַנצע קולטור־וועלט אַ סך מער "דעמאָקראַטיש", די ייִדישע קולטורוועלט, בתוכם, אַ דאַנק דער נײַער אינטערנעץ־טעכנאָלאָגיע. ווער סע וויל קען אַרײַנשיקן אַ ווידעאָ אין דער באַליבטער וועבזײַט "יוטוב" (youtube.com) , אויף וועלכער מע קען קוקן קורצע ווידעאָ־פֿילמען. אויף דער וועבזײַט טרעפֿט מען אַ ברייטע גאַמע "שאַפֿונגען" — פֿון דער העכסטער קוואַליטעט ביז גאַנץ פּראָסטע, וואָס ס׳איז אַ שאָד די צײַט זיי צו זען.

(אָנהייב אין פֿאָריקן נומער)

בליומע קאָטיק (1908—1968)
און אירע באַרימטע אָבֿות

וועגן דעם הויפּט־רעדאַקטאָר פֿון "עמעס"־פֿאַרלאַג, א. פֿאַלקאָוויטש, האָט דוד בערגעלסאָן אין זײַן צײַט געשריבן: "דער מענטש וואָס האָט קיין מאָל אין ערגעץ ניט געאײַלט און קיין מאָל אין ערגעץ ניט פֿאַרשפּעטיקט".

די דרעזדענער "וואָך" פֿון ייִדישער מוזיק און טעאַטער (ווי אויך ליטעראַטור, פֿאָלקלאָר, מאָלערײַ אאַז״וו) איז פֿאַרטראַכט געוואָרן ווי אַ ניט־פּאָליטישער, ריין קינסטלערישער פֿעסטיוואַל. און אַזוי איז עס, קען מען זאָגן, געווען און געבליבן ביזן הײַנטיקן יאָר. דאָס מאָל האָט די פּאָליטיק אַרויסגעקוקט פֿון יעדן ווינקל אין זאַל און אויף דער בינע; און ניט אַזוי פֿון די פּיעסעס, לידער און לייענונגען, ווי אין קאָפּ און אין האַרצן בײַ די אַרטיסטן און דעם צושויער. צוויי פֿאַקטן, ווי צוויי וועגווײַזערס, האָבן באַשטימט די געדאַנקען און די עמאָציעס: דער ניט לאַנג צוריק פֿאַרענדיקטער (אָדער נאָך ניט פֿאַרענדיקטער?) צווייטער ישׂראל־לבֿנונישער קריג, און דער רעזולטאַט פֿון די וואַלן דעם 17טן סעפּטעמבער אין דעם "דײַטשן בערווינקל" מעקלענבורג־פּאָמעראַניע (Meklenburg-Pomeranie); שוין דאָס צווייטע לאַנד אין דער בונדעס־רעפּובליק, וווּ אין דעם פּאַרלאַמענט זײַנען אַרײַן דעפּוטאַטן פֿון דער עקסטרעם־רעכטער NDP־פּאַרטיי. אין זאַקסען, גענויער געזאָגט אין דרעזדען, זיצן די נעאָ־נאַציסטן אין דעם לאַנדטאַג שוין פֿולע צוויי יאָר.

(אָנהייב אין פֿאָריקן נומער)

אלי פֿאַלקאָוויטש (1898—1979)

וועגן דעם הויפּט־רעדאַקטאָר פֿון "עמעס"־פֿאַרלאַג, א. פֿאַלקאָוויטש, האָט דוד בערגעלסאָן אין זײַן צײַט געשריבן: "דער מענטש וואָס האָט קיין מאָל אין ערגעץ ניט געאײַלט און קיין מאָל אין ערגעץ ניט פֿאַרשפּעטיקט".

דעם 29סטן אָקטאָבער, האָט די "קלעזמער־קאָנסערוואַטאָריע־קאַפּעליע" מיטן קאַפּעלמײַסטער, ד״ר האַנקוס נעצקי בראָש, פּרעזענטירט אינעם באָסטאָנער "בערקלי פֿאָרשטעלונג־טעאַטער", אַן אינטערעסאַנטע פּראָגראַם — "צונויפֿמיש: קלעזמער באַגעגנט סווינג" (Mixin' It Up: Klezmer Meets Swing). מיט די קלעזמאָרים האָט געזונגען סי. קאַלאָוויי ברוקס, אַן אייניקל פֿון קאַב קאַלאָוויי, אַ באַקאַנטער אַפֿריקאַנער־אַמעריקאַנער דזשעז־זינגער און דזשעז־אָרקעסטער־אָנפֿירער (1907—1994).