פֿונעם אייביקן קוואַל

"איר זאָלט זײַן הייליק, ווײַל איך בין הייליק", האָט דער אייבערשטער אָנגעזאָגט די ייִדן. דער דאָזיקער אָנזאָג ווערט דרײַ מאָל איבערגעחזרט, אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים, אין דער הײַנטיקער פּרשה, וווּ עס זענען קאָנצענטרירט אַ סך מיצוות, וואָס האָבן צו טאָן מיט יושרדיקער אויפֿפֿירונג, בתוכם די מיצווה "ואָהבֿת לרעך כּמוך" — "האָב ליב דײַן חבֿר ווי זיך אַליין".

דער ייִדישער באַגריף פֿון הייליקייט, קדושה, מיינט אָפּגעטיילטקייט פֿון די גשמיותדיקע זאַכן. אין דער הײַנטי­קער פּרשה זענען אָבער געגעבן, דער עיקר, דווקא אַזעלכע מיצוות, וואָס קאָנען אויסגעפֿירט ווערן בלויז אין אַ געזעלשאַפֿט, צווישן אַנדערע מענטשן. אַדרבה, האָבן רבי עקיבֿא און הלל דערקלערט, אַז "ואָהבֿת לרעך כּמוך" איז דער וויכטיקסטער עיקר אין דער תּורה, וואָס ברענגט צו די אַנדערע מיצוות.

אין די חסידישע ספֿרים שטייט, אַז מע דאַרף ליב האָבן יעדן ייִדן, אַפֿילו אַ רשע. הגם מע מוז זיך באַציִען נעגאַטיוו צו די שלעכטע זאַכן, וואָס ער טוט, טאָר די קריטישער באַציִונג נישט "פֿאַרלעשן" די ליבשאַפֿט צום צווייטן. די מוסר-ספֿרים פֿאַרברייטערן ווײַטער דעם ענין פֿון מענטש­לעכער ליבשאַפֿט, און באַטאָנען, אַז מע מוז ליב האָבן אַלע מענטשן, ייִדן און ניט-ייִדן — אַחוץ סאַמע אויסגעשפּראָכענע רשעים. דער גרויסער מקובל הרבֿ חיים וויטאַל שרײַבט אינעם ספֿר "שערי-קדושה", אַז די אוניווערסאַלע ליבשאַפֿט צו אַלע מענטשן איז אַ נייטיקער תּנאַי בײַם דערגרייכן אַ הויכע מדרגה פֿון הייליקייט.

פֿאַרשטייט זיך, אַז ברידערלעכע ליבשאַפֿט ברענגט צו אַ סך מיצוות, וואָס האָבן צו טאָן מיט יושר און דרך-ארץ. מענטשן, וואָס האָבן ליב די אַנדערע ממש ווי זיך אַליין, וועלן נישט באַגנבֿענען דעם צווייטן, און וועלן זיך באַציִען צו יעדן מיט כּבֿוד. וואָס האָט עס אָבער צו טאָן מיט קדושה, אָפּגעזונדערטקייט פֿון גשמיות? לכאורה, כּדי מקיים צו זײַן די דאָזיקע מיצווה, מוז מען זיך דווקא כּסדר "אײַנטונקען" אין דער וועלט פֿון פּראָסטע בשׂר-ודמס.

ווי עס שטייט אין דער הײַנטיקער פּרשה, האָט דער באַשעפֿער געזאָגט: "איר זאָלט זײַן הייליק, ווײַל איך בין הייליק". מע קאָן אָבער פֿרעגן אַ קשיא: דער אייבערשטער איז דאָך איבעראַל; ער גיט כּוח און לעבעדיקייט צו אַלע זאַכן; נאָכמער, ער איז דער אמתער עצם פֿון אַלע זאַכן אָן אַן אויסנאַם. פֿונדעסטוועגן, בלײַבט ג-טלעכקייט אָפּגעטיילט פֿון דער גשמיותדיקער וועלט, באַהאַלטן הינטער דעם "שאָלעכץ" פֿון מאַטעריעלע זאַכן.

דער מדרש זאָגט, אַז חנוך, אָדם-הראשונס אוראייניקל, איז אַנטלאָפֿן פֿון דער פֿאַרדאָרבענער געזעלשאַפֿט אין אַ הייל, און האָט דאָרטן דערגרייכט זײַן נבֿיאות. הגם אַזאַ מדרגה איז זיכער גאָר אַ הויכע, האָט אָבֿרהם אָבינו דערגרייכט אַ גרעסערע קדושה, דווקא לעבנדיק צווישן פּשוטע מענטשן, און פֿאַרשפּרייטנ­דיק צווישן זיי זײַן דרך אין עבֿודת-השם דורך ליבשאַפֿט און חסד. דער אייבערשטער, וועלכער געפֿינט זיך איבע­ראַל, אָבער בלײַבט אָפּגעטיילט פֿון גשמיות; אַזוי דאַרפֿן מיר זיך אויך אויסלערנען צו לעבן ברידערלעך און פֿרײַנד­לעך מיט אַלעמען, אַפֿילו סאַמע פֿאַרגרעבטע מענטשן, בלײַבנדיק העכער פֿון דער גראָבקייט פֿון דער מאַטעריעלער וועלט.

ווען מע זאָגט, אַז דער אייבערשטער איז אָפּגעטיילט פֿון גשמיות, מיינט עס נישט, חס-ושלום, אַז די מאַטעריעלע וועלט געפֿינט זיך דאָ, און דער באַשעפֿער — "ערגעץ דאָרטן". דער רבי לוי-יצחק באַרדיטשעווער האָט געשריבן, "ער איז אין אַלץ, און ער איז אַלץ". די אמתע קדושה ווערט אַנטפּלעקט דווקא אין גשמיות, ווען אין די געוויינטלעכע מאַטעריעלע זאַכן דערזעט מען זייער ג-טלעכן קוואַל. צום בײַשפּיל, הגם אַ ספֿר-תּורה געהערט אויך צו די מאַטעריעלער וועלט, ווערט אין איר בפֿירוש אַנטפּלעקט דאָס ג-טלעכע וואָרט. ווען מע באַטראַכט די ליבשאַפֿט צווישן מענטשן ווי אַ מיצווה, און נישט בלויז ווי אַ "גוטע עצה צו שאַפֿן אַ בעסערע געזעלשאַפֿט", ווערן די געוויינטלעכע מענטשלע­כע באַציִונגען פֿאַרוואַנדלט אין ריין ג-טלעכקייט.