פֿונעם אייביקן קוואַל

דער אייבערשטער האָט געהייסן די כּהנים, אַהרנען און זײַנע קינדער, צו ברענגען כּסדר אַן "עולה" — אַ ספּעציעלער קרבן, וואָס מוז ברענען די גאַנצע נאַכט. יעדן טאָג פֿלעגט מען מקריבֿ זײַן אינעם בית־המיקדש צוויי שטענדיקע אַלגעמיינע עולה־קרבנות — "תּמידים". די געוויינטלעכע ייִדן פֿלעגן אויך ברענגען צו די פּערזענלעכע "עולות" ווי אַ נדבֿה, נאָכן געבורט פֿון אַ קינד, בעת זייערע יערלעכע באַזוכן אינעם בית־המיקדש, און אַנדערע סיבות.

די מענטשן — כּהנים אָדער פּשוטע ייִדן — האָבן געגעסן דאָס פֿלייש פֿון ס׳רובֿ מינים קרבנות. דעם קרבן־עולה האָט מען אָבער אינגאַנצן פֿאַרברענט. אין פֿאַרגלײַך מיט די אַנדערע קרבנות, וואָס האָבן געדינט ווי אַ כּפּרה פֿאַר די זינד, האָט מען געבראַכט די עולות בלויז לשם־מיצווה, נישט צוליב דער מענטשלעכער כּפּרה אָדער הנאָה. הגם, ווי עס דערקלערן די חז״ל, איז דער דאָזיקער קרבן געווען מסוגל מכפּר צו זײַן פֿאַר שלעכטע מחשבֿות און פֿאַרשיידענע קליינע עבֿירות.

בדרך־כּלל, דינט דער קרבן־עולה ווי אַ מוסטער פֿון אַ מיצווה, וואָס מע טוט אינגאַנצן לשם־שמים, אָן קיין זײַטיקע כּוונות פֿאַר זיך. ווי ס׳איז באַוווּסט, מוז מען שטרעבן מקיים צו זײַן אַלע מיצוות אויף אַזאַ שטייגער, איבערגעבנדיק זיך אינגאַנצן פֿאַרן אייבערשטן און נישט האָבנדיק אין זינען קיין פּערזענלעכע טובֿה — ניט אויף דער וועלט, און אַפֿילו ניט אויף יענער וועלט. הגם אַ סך מענטשן היטן אָפּ מיצוות, כּדי צו באַקומען אַ שענערן חלק אין עולם־הבא, איז עס בלויז די ערשטע מדרגה אין עבֿודת־השם. אַן אמתער עובֿד־השם טראַכט נישט וועגן זײַן אייגענער הנאָה.

די הײַנטיקע פּרשה הייסט "צו" — פֿונעם וואָרט "מיצווה". דער קרבן־עולה שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ קלאַסישן בײַשפּיל פֿון עבֿודה לשם־השמים, אָן וועלכער פּערזענלעכער הנאָה. דערפֿאַר טראָגט די סדרה אַזאַ נאָמען, וואָס האָט אַ שײַכות צו די מיצוות בכלל, און נישט צו עפּעס אַ פּערזענלעכקייט אָדער אַ געשעעניש, ווי די אַנדערע סדרות. אַזאַ נאָמען ווײַזט אָן, אַז מע מוז שטרעבן מקיים צו זײַן אַלע מיצוות אויף אַזאַ מדרגה, ווי דער קרבן־עולה.

ווי ס׳איז באַקאַנט, איז די וועכנטלעכע סדרה תּמיד גײַסטיק פֿאַרבונדן מיט די ענינים פֿון דער קומענדיקער וואָך. מע קאָן באַמערקן, אַז דער ענין פֿונעם קרבן־עולה איז פֿאַרבונדן, אין אַ געוויסן זין, מיטן יום־טובֿ פּסח. די תּורה זאָגט אָן פּטור צו ווערן פֿונעם חמץ פֿאַרן פּסח, דערפֿאַר מאַכט מען אַ ברכה "על בעור חמץ", ווען מע זוכט די חמצדיקע קרישלעך מיט אַ ליכטל אין די ווינקלען פֿון שטוב, און דערנאָך, אויפֿן צווייטן טאָג, פֿאַרברענט מען דעם חמץ אין פֿײַער.

די תּורה זאָגט נישט בפֿירוש, ווי אַזוי פּינקטלעך זאָל מען פּטור ווערן פֿונעם חמץ. מדאורײַתא, לויט דעם דירעקטן זין פֿון דער דאָזיקער מיצווה, איז גענוג זיך פּשוט אָפּזאָגן פֿונעם חמץ. אויב אַפֿילו בײַ עמעצן בלײַבט אין שטוב אַ גאַנצער סקלאַד ברויט, וואָלט דער אייגנטימער געקאָנט ערנסט דערקלערן, אַז ס׳איז הפֿקר און האָט נישט קיין ווערט — אַזוי ווי שטויב אויף דער ערד.

ס׳איז נישט אַזוי גרינג צו מאַכן אַזאַ דעקלאַראַציע מיטן גאַנצן האַרצן. דער באַלעבאָס וואָלט געקאָנט פֿאַרשטיין, על־פּי־טעות, אַז דאָס ברויט בלײַבט אין זײַן רשות, אָבער מע קאָן עס ווײַטער האַלטן בײַ זיך במשך פֿונעם פּסח אויף אַ "כּשרן" אופֿן, אויב מע רעדט אַרויס אַ געוויסע "מאַגישע פֿאָרמולע".

אין דער אמתן, איז עס נישט אַזוי. אַזאַ ווערבאַלע דעקלאַראַציע אַרבעט בלויז דעמאָלט, ווען מע זאָגט זיך אָפּ טאַקע אינגאַנצן ערנסט פֿון חמץ, און מע באַטראַכט עס נישט מער ווי אַן אייגענע זאַך.

כּדי צו פֿאַרזיכערן דעם פּראָצעס פֿון "ביעור־חמץ", זאָגט מען טאַקע די באַקאַנטע פֿאָרמולע פֿון "ביטול", כּדי זיך אָפּצוזאָגן פֿונעם חמץ. פֿאַר דעם, רייניקט מען אָפּ די שטוב פֿון אַלע חמצדיקע אָביעקטן, אַרײַנגערעכנט די פּיצל קרישקעלעך. בײַ אַ סך ייִדישע משפּחות ווערט דאָס פֿאַרפּסחדיקע אויפֿראַמען פֿאַרוואַנדלט אין אַ גרויסער עבֿודה, וואָס פֿאָדערט אַ סך צײַט און מי.

די אָנגענומענע המצאה, וואָס דערמעגלעכט זיך טאַקע אָפּצוזאָגן אויף אַ דײַטלעכן און זיכערן אופֿן פֿונעם חמץ, איז צו פֿאַרקויפֿן עס צו אַ ניט־ייִד. דער פֿאַרבאָט צו עסן און האַלטן די זויערע טייג־פּראָדוקטן איז אַ ספּעציפֿיש ייִדישע מיצווה. דערפֿאַר מעג מען איבערגעבן די פֿאַרבאָטענע מאכלים אַ מענטש, וואָס איז נישט באַפֿליכטעט זי מקיים צו זײַן. פֿונדעסטוועגן, ווען מע פֿאַרקויפֿט חמץ, דאַרף מען עס אויך טאָן אויף אַן ערנסטן אופֿן, דורך אַ פֿאָרמעלן געשריבענעם אָפּמאַך.

נישט געקוקט אויף די דערמאָנטע המצאות, צעשטערט מען די לעצטע קרישקעלעך חמץ אויף אַ פֿיזישן אופֿן — אויב אַפֿילו מע ראַמט אויף דאָס גאַנצע הויז, מע זאָגט זיך אָפּ פֿונעם חמץ, און מע פֿאַרקויפֿט עס בכלל. אין פּרינציפּ, האָט מען געקאָנט עס טאָן אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. לויט דעם אָנגענומענעם מינהג, אָבער, פֿאַרברענט מען דעם חמץ דווקא אין פֿײַער, ווײַל דאָס איז דער בעסטער פּשוטער אופֿן צו צעשטערן עס אינגאַנצן, כּדי מקיים צו זײַן די מיצווה.

אַזוי ווי אינעם פֿאַל פֿונעם קרבן־עולה, איז ביעור־חמץ אַ גוטער מוסטער פֿון אַ מיצווה, וואָס מע טוט אינגאַנצן לשם־שמים, אָן וועלכער נישט איז הנאָה פֿאַר זיך. על־פּי קבלה, איז די מיצווה פֿון ביעור־חמץ מסוגל אָפּצורייניקן די נשמה פֿון שלעכטע מידות, און אָנצוצינדן אין זיך דאָס הייליקע פֿײַער פֿון עבֿודת־השם. הגם מע קאָן, אין פּרינציפּ, פּטור ווערן פֿונעם חמץ אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים, האָבן די ייִדן אָנגענומען דווקא אַזאַ מינהג, וואָס ווײַזט אויף זייער "נשמה־ברען", אויף זייער שטרעבונג מקיים צו זײַן די מיצוות אויפֿן בעסטן שטייגער.

אין די הײַנטיקע צײַטן, שפּילן די טאָגטעגלעכע תּפֿילות די ראָלע פֿון די שטענדיקע "תּמידים"־קרבנות. געוויינטלעך, טײַטש מען אָפּ דעם ענין פֿון תּפֿילה ווי אַ "געבעט", אַ בקשה פֿאַר זיך. אין דער אמתן, אָבער, באַשטייט דער עיקר־ענין פֿון תּפֿילה אין שאַפֿן אַ גײַסטיקע פֿאַרבינדונג מיט ג־טלעכקייט.

דער ענין פֿון "צו", פֿון די מיצוות, איז נישט אַ "באַפֿעל" פֿון עפּעס אַ דרויסנדיקן כּוח, נאָר דער אינערלעכער רוף פֿונעם ג־טלעכן עצם, וואָס באַהאַלט זיך אין די טיפֿענישן פֿון דער מענטשלעכער נשמה. ווען מע דאַוונט מיט אַן עכטן "ברען", לשם־שמים, שטרעבנדיק צו אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט, ווערן די תּפֿילות פֿאַרוואַנדלט אין אַ גײַסטיקן קרבן־עולה און ביעור־חמץ, מסוגל אויסצוברענען די שלעכטע געדאַנקען און מידות, און צו באַלויכטן די נשמה מיט חיות און קדושה.