פּערל פֿון ‫ייִדישער פּאָעזיע
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון חנה מלאָטעק

קאַדיע מאָלאָדאָווסקי איז געווען איינע פֿון די פֿײַנסטע ייִדישע דיכטערינס אין דער ייִדישער ליטעראַטור. זי האָט באַרײַכערט די ייִדישע פּאָעזיע מיט אירע אויסדרוקן פֿון צער און ווייטיק אויפֿן חורבן, אויף דעם אָרעמען מצבֿ פֿון די ייִדישע מאַסן, מיט אירע קלוגע און אינטערעסאַנטע קינדער־לידער, מיט איר אינטימער פֿרויען־דיכטונג און אירע באַגײַסטערטע לידער וועגן ישׂראל. זי איז אַחוץ אַ דיכטער, געווען אַ רעדאַקטאָר פֿון אַ ליטעראַרישן זשורנאַל "סבֿיבֿה", האָט אַ צײַט געאַרבעט ווי אַ שול־לערערין און אויך געשריבן פּיעסעס וועגן אַמעריקאַנער לעבן.

מיר האָבן בײַ אַ פֿריִערדיקער געלעגנהייט געדרוקט עטלעכע פֿון אירע שטאַרקסטע לידער "אל חנון" און "צינד אָן דײַן ליכט". הײַנט ברענגען מיר נאָך לידער פֿון דער זעלטן באַגאַבטער דיכטערין, וועמען קאַטרין העלערשטיין און חנה גאָנשאַר און אַנדערע האָבן געווידמעט זייער שטודיע.


פֿון פֿרויען־לידער

פֿאַר כּלות אָרעמע וואָס זענען דינסטמיידלעך געווען,

צאַפּט די מוטער שׂרה פֿון פֿעסער טונקעלע

און קרוגן פֿינקלדיקן ווײַן.

וועמען ס׳איז אַ פֿולער קרוג באַשערט,

טראָגט די מוטער שׂרה אים מיט ביידע הענט,

און וועמען ס׳איז באַשערט אַ בעכערל אַ קליינס

פֿאַלט דער מוטער שׂרהס טרער אין אים אַרײַן.

און פֿאַר גאַסן־מיידלעך

ווען ווײַסע חופּה־שיכלעך חלומען זיך זיי,

טראָגט די מוטער שׂרה האָניק לויטערן,

אויף קליינע טעצעלעך,

צו זייער מידן מויל.


פֿאַר כּלות אָרעמע פֿון אַ מיוחסדיקן שטאַם

וואָס שעמען זיך דאָס אויסגעלאַטעטע וועש

ברענגען צו דער שוויגער פֿאַרן אויג,

פֿירט די מוטער רבֿקה קעמלען אָנגעלאָדענע

מיט ווײַסן לײַוונט־לײַן.

און ווען די פֿינצטערניש שפּרייט אויס זיך פֿאַר די פֿיס,

און ס׳קניִען אַלע קעמלען צו דער ערד צו רו,

מעסט די מוטער רבֿקה לײַוונט אייל נאָך אייל

פֿון די פֿינגערלעך פֿון האַנט

ביזן גאָלדענעם בראַסלעט.


פֿאַר די וואָס האָבן מידע אויגן

פֿון נאָכקוקן נאָך יעדן שכנותדיקן קינד,

און דאַרע הענט פֿון גאַרן

נאָך אַ קליינעם קערפּערל אַ ווייכס

און נאָך אַ וויגן פֿון אַ וויג,

ברענגט די מוטער רחל היילונגס־בלעטער

אויסגעפֿונענע אויף ווײַטע בערג,

און טרייסט זיי מיט אַ שטילן וואָרט,

ס׳קאָן יעדע שעה גאָט עפֿענען דאָס צוגעמאַכטע טראַכט.


צו די וואָס וויינען אין די נעכט אויף איינזאַמע געלעגערס,

און האָבן ניט פֿאַר וועמען ברענגען זייער צער

רעדן זיי מיט אויסגעברענטע ליפּן צו זיך אַליין,

צו זיי קומט שטיל די מוטער לאה

האַלט ביידע אויגן מיט די בלייכע הענט פֿאַרשטעלט.


אין אַ ליד בעט די דיכטערין אַז גאָט זאָל זי פֿאַרבעטן איצט אין היכל וווּ זי זאָל באַגעגענען איר לעצטן בליק מיט אַ שמייכל:


מײַן גאָט, ווי אַ גוטער עלטער־פֿעטער

ביסטו פֿול געווען אין שטוב בײַ אונדז אין אַלע ווינקלען,

פֿאַרבעט צו גאַסט מיך איצט און לייג ניט אָפּ אויף שפּעטער,

דײַן שור־הבר פֿאַרזוכן, דײַן אַלטן ווײַן כ׳וויל טרינקען.

און מאַך דאָס פּשוט, אין אַ מיטוואָך איין מאָל אין אַ העלן,

(נאָר גרייט דאָרט צו פֿאַר מיר אַ פֿוסבענקל אַ שיינעם).

איינע פֿון די וועלטן דײַנע איז מיר ניט געפֿעלן,

כ׳האָב מורא פֿאַר די מושלים... טאָ זאָג דאָס ניט פֿאַר קיינעם.


דו מאַכסט אַזעלכע מאָדנע שפּאַסן

מיט דײַן שיינעם בלומען־גאָרטן,

און אין ניו־יאָרק אַפֿילו מיט דײַן פֿאָלק ישׂראל,

וואָס וויינט אויף אונדזער חורבן, וויינט און שפּילט אין קאָרטן.


נאָר שיק נאָך מיר דײַן שענסטן מלאך,

עס זאָל מיר גרינג זײַן פֿליִען אין דײַן היכל,

טאָ שיק נאָך מיר דײַן סאַמע שענסטן מלאך,

עס זאָל מײַן לעצטער בליק פֿאַרלאָשן ווערן מיט אַ שמייכל.


קאַדיע מאָלאָדאָווסקי האָט געווידמעט לידער צו ירושלים, אין וועלכע זי שרײַבט אַז ירושלים איז אייביק:


אויף די בערג פֿון יהודה

דערהויבן איז ירושלים.

אַלט איז ירושלים,

יונג איז ירושלים,

אייביק איז ירושלים.


יאָר נאָך יאָר, און דור נאָך דור

לויכט די שטאָט ירושלים.

ווײַט איז ירושלים,

נאָנט איז ירושלים,

אייביק איז ירושלים.


אין דעם סידור, אין דעם מחזור

פֿעסטיקט זיך ירושלים.

טרייסט איז ירושלים,

יום־טובֿ איז ירושלים,

אייביק איז ירושלים.


מיזרח, מערבֿ, צפֿון, דרום

בוקן זיך צו ירושלים.

חכמה איז ירושלים,

תּורה איז ירושלים,

אייביק איז ירושלים.


און דער פֿיטערער, דער מלך,

שטייט און היט ירושלים.

ברכה איז ירושלים,

שלום איז ירושלים,

אייביק איז ירושלים.


צו איינע פֿון די ירושלים־לידער האָט מלכּה גאָרדאָן־גאָטליב געשאַפֿן אַ שיינע מעלאָדיע. אַ סטראָפֿע מיט אַ רעפֿרען זײַנען געווען אָפּגעדרוקט אין דער קינדער־זאַמלונג "יום־טובֿדיקע טעג", רעדאַקטירט פֿון חנה מלאָטעק און מלכּה גאָטליב. די ווערטער זײַנען:


אַ מיזמור

יונג זײַנען די פֿייגל

אין דעם אַלטן לאַנד;

גאָט האָט דאָרט אַ בוים געפֿלאַנצט

מיט זײַן רעכטער האַנט.

גרינט אַ בוים אין מיטן מידבר,

גרינט — דאָס איז אַ נס,

און אַ פֿויגל זינגט דאָרט שירה

דרײַ מאָל אַ מעת־לעת.


אחד מי יודע,

אחד אַני יודע,

גאָט איז איינציק איבער אַל,

אחד מי יודע.


ווי אַ קינדער־שרײַבערין האָט זי זיך אויסגעצייכנט, און עטלעכע פֿון אירע קינדער־פּאָעמען זענען געוואָרן קלאַסישע אין דער ייִדישער ליטעראַטור, צווישן זיי "אָלקע", פֿון וועלכער מיר ברענגען נאָר אַ טייל:


אָלקע

הינטער וואַרשע, עק אַכאָטע,

אַ הויף מיט בלאָטע.


וווינט דאָרט אָלקע

מיט דער בלויער פּאַראַסאָלקע.


דער טאַטע אַ שמיד,

די מאַמע אַרבעס בריט.


דער דאַך איז אײַנגעבויגן האַלב,

אונטערן דאַך וווינט אַ שוואַלב.