דירעקטאָר פֿון "ביכער צענטער", אַהרון לאַנסקי

נישט איין מאָל האָט זיך געטראָפֿן, אַז ווען אין אַמעריקע צערעדט מען זיך הײַנט מיט אַ ייִד אויף דער גאַס מכּוח ייִדיש, שאָקלט ער באַלד אויף "יאָ", אַז ער ווייסט וועגן ייִדיש און האָט געלייענט וועגן "דעם נאַציאָנאַלן ייִדישן ביכער־צענטער" לעבן אַמהערסט, מאַסאַטשוסעטס, און אַפֿילו געוואָרן אַ מיטגליד פֿון אים. דער "ביכער־צענטער" איז געוואָרן איינער פֿון די פּראָמינענטסטע סימבאָלן פֿון מאַמע־לשון אינעם לאַנד, און דער ברייטער ייִדישער עולם קען די פֿאַרכאַפּנדיקע ביאָגראַפֿיע פֿון זײַן גרינדער און לאַנג־יאָריקן דירעקטאָר אַהרון לאַנסקי; ווי ער האָט אָנגעהויבן זײַן "קאַריערע" פֿון ראַטעווען ייִדישע ביכער דורך אַרײַנקריכן אין גרויסע מיסטקאַסטנס, כּדי די ביכער אַרויסצושלעפּן. מיט דער צײַט האָט ער געשאַפֿן די פֿאַרמעגלעכע אינסטיטוציע, וואָס איז באַקאַנט אין אַלע ווינקלען. ווי אַן אָנערקענונג פֿאַר זײַנע אויפֿטוען, האָט ער באַקומען דעם "מאַקאַרטער־פּריז", דעם אַזוי־גערופֿענעם "זשעני־פּריז". זײַנע זכרונות "Outwitting History" וועגן דער אַרבעט פֿונעם "צענטער" האָט זיך גוט פֿאַרקויפֿט אומעטום.

נישט לאַנג צוריק האָבן מיר געשריבן אין דער רובריק "וועלט פֿון ייִדיש", ווי די טויזנטער דיגיטאַליזירטע ייִדישע ביכער אינעם קאַטאַלאָג פֿונעם "ביכער צענטער" קען מען איצט אָראָפּלאָדן אויף "עלעקטראָנישע לייענערס" — "אי־לייענער" — און דאָס וועט אַוודאי זײַן גוט פֿאַר ייִדיש, פֿאַרן ייִדיש־סטודענט און ייִדיש־פֿאָרשער. מיר האָבן, אָבער, אויך געהערט שפּעטער, אַז אַ צאָל לאַנג־יאָריקע אַרבעטער האָט מען געלאָזט גיין פֿון דער אַרבעט, ווי: מאַרק ברומבערג, וואָס האָט אָנגעפֿירט מיט דעם "צענטערס" ביכער־קראָם מער ווי צען יאָר, און בעטי וואָלפֿסאָן, די דיזײַנערין פֿונעם זשורנאַל "דער פּאַקן־טרעגער", וואָס האָט אויך דאָרטן געאַרבעט מער ווי צען יאָר. די רעדאַקטאָרשע פֿונעם זשורנאַל, נענסי שערמאַן, האָט שוין פֿריִער אַליין געהאַט באַשלאָסן צו אַרבעטן האַלב־צײַטיק און איז איצט אין גאַנצן אַוועק פֿון דער פּאָזיציע. נאָך צוויי אַנדערע אַרבעטער האָט מען אָפּגעזאָגט פֿון זייערע שטעלעס. וואָס קומט דאָרט פֿאָר?

אין 2008, נאָך דעם פֿינאַנציעלן קראַך אין לאַנד זײַנען אַ צאָל לאַנג־יאָריקע אַרבעטער אויף וויכטיקע פּאָזיציעס געבליבן אָן פּרנסה, אָבער דעמאָלט האָט מען עס פֿאַרענטפֿערט מיט דעם עקאָנאָמישן קריזיס, וואָס אַלע נישט־פּראָפֿיט־אָרגאַניזאַציעס האָבן געליטן. דאָס מאָל האָט לאַנסקי באַצייכנט דאָס אָפּזאָגן אַרבעטער, ווי אַ "מיטל צו דערמעגלעכן דעם איבערבײַט אויף אַ נײַער ריכטונג בײַם 'צענטער’ — צו ווערן אַ דערציִונג־צענטער, און אַנטוויקלען דערציִונג־פּראָגראַמען". אינעם איצטיקן בודזשעט, האָט אונדז לאַנסקי דערציילט, האָבן די הוצאָות פֿאַר דער אַדמיניסטראַציע פֿונעם "צענטער" אַוועקגענומען צו פֿיל געלטער, וואָס מע וואָלט געדאַרפֿט ניצן פֿאַר אָט די פּראָגראַמען.

טאָ, וואָס זשע פֿאַר אַ פּראָגראַמען גרייט מען צו אין די קומענדיקע חדשים, אָדער יאָרן? זינט מע האָט אָנגעהויבן אַ "סטיפּענדיאַנטן־פּראָגראַם" פֿון אַ גאַצץ יאָר, געפֿינען זיך ענערגישע יונגע־לײַט, וואָס האָבן ערשט גראַדויִרט פֿונעם קאָלעדזש, וועלכע העלפֿן צו. די "סטײַנער זומער־פּראָגראַם" וועט, אָנהייבנדיק פֿון דעם יאָר, ווערן אַ פֿולע פּראָגראַם, אָבער נאָך אַלץ בלײַבן פֿרײַ פֿאַר די סטודענטן. דאָס וועט אַוודאי שאַפֿן אַ גרויסע קאָנקורענץ זיך צו באַטייליקן אין דער פּראָגראַם. אַ טייל פֿון די לימודים וועט מען לערנען בלויז אויף ייִדיש, זאָגט לאַנסקי. פֿאַר דערוואַקסענע שאַפֿט מען פּעדאַגאָגישע מאַטעריאַלן אויף דער אינטערנעץ. דער נײַער בנין, וואָס מע האָט לעצטנס אויסגעבויט, דאַרף דינען, דער עיקר, ווי אַ דערציִונג־צענטער, און דאָרטן דאַרפֿן פֿאָרקומען די פּראָגראַמען.

דער צענטער האָט איצט צו פֿאַרקויפֿן 15 קלאַנג־ביכער פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, געלייענט פֿון געבוירענע ייִדיש־רעדנערס אין מאָנטרעאָל. די רעקאָרדירונגען האָט אויפֿגענומען די דאָרטיקע "ייִדישע פֿאָלקס־ביבליאָטעק". אָבער עס זענען פֿאַראַן נאָך 200 רעקאָרדירטע ייִדישע ביכער, וואָס מע וועט פֿאַרקויפֿן דורך דער וועבזײַט "אײַ־טונס".

מיט דער ריזיקער צאָל קעסטלעך פֿון ייִדישע צײַטשריפֿטן האָט דער "צענטער" זיך קיין מאָל נישט פֿאַרנומען, אָבער באַלד וועט קומען די צײַט דאָס צו טאָן, און מע וועט די צײַטשריפֿטן דיגיטאַליזירן און אויך מאַכן צוטריטלעך אויף דער אינטערנעץ. דער "ביכער־צענטער" וויל שטעלן דעם טראָפּ אויף צו דערציִען איבערזעצערס פֿון ייִדישע ווערק, ווי אויך אַרויסגעבן אַ יאָרבוך פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור — מסתּמא, אַ צוויי־שפּראַכיקס. אַ פּריז פֿאַר דער בעסטער איבערזעצונג וועט מען אויך אײַנפֿירן.

אָבער מער ווי ייִדיש, וויל לאַנסקי אַנטוויקלען ייִדישע ["דזשויִש"] קולטור־מאַטעריאַלן — "ייִדיש איז נאָר דער שפּיץ פֿונעם מעסער". מע וועט פֿאַרבעטן דינאַמישע לערערס צו האַלטן 4 אָדער 5 קלאַסן, דערנאָך די קלאַסן פֿילמירן, און זיי מאַכן צוטריטלעך אויף דער אינטערנעץ. מע וויל טרענירן לערערס פֿון ייִדישע טאָגשולן ווי צו לערנען ייִדישע ("דזשויִש") קולטור. "די מאָדערנע ייִדישע [דזשויִש] ליטעראַטור פֿעלט אין גאַנצן אויס אינעם לערנפּלאַן בײַ זיי", האַלט לאַנסקי.

אַלץ איז פֿײַן און גוט, אָבער מיר האָבן מורא, אַז, נישט געקוקט אויף די צוגעזאָגטע פּלענער, וועט דער "ייִדישער ביכער־צענטער" פֿאַרגעסן סײַ אין ייִדיש, סײַ אין די ביכער. דווקא ייִדיש און די ביכער זענען די זאַכן, וואָס האָבן אינספּירירט די טויזנטער ייִדן בײַצושטײַערן און שטיצן דעם "צענטער".

די נײַע אָריענטירונג פֿונעם "צענטער" און דאָס אָפּזאָגן פֿונעם פּערסאָנאַל הייבט אַרויס נאָך אַ פֿראַגע: אין אַ וועלט וואָס ווערט מער און מער אָפּהענגיק פֿון דער אינטערנעץ, פֿאַלט אָפּ די נייטיקייט בכלל צו האַלטן אַ פּערסאָנאַל. דער "ייִדישער ביכער־צענטער" איז אויך געווען אַ וויכטיקער ייִדישער געזעלשאַפֿטלעכער צענטער אין צענטראַל־מאַסאַטשוסעטס און האָט צוגעצויגן טוריסטן פֿון מחוץ דעם שטאַט און דעם לאַנד. די לעצטע יאָרן אָבער פֿירט מען צו ביסלעך דורך אַלץ ווייניקער און ווייניקער עפֿנטלעכע פּראָגראַמען אינעם "צענטער", כאָטש אַ שיינעם נײַעם זאַל פֿאַרמאָגט דער "צענטער" יאָ.

דער געדאַנק פֿון אַ גרופּע מענטשן וואָס רעדן, קאָמוניקירן פּנים צו פּנים און שאַפֿן דערבײַ אַ "קהילה", בײַט זיך צוליב דער אינטערנעץ. מע מאַכט אויך אַ צימעס אין דער ייִדיש־וועלט, אַז מע קען הײַנט שאַפֿן ווירטואַלע ייִדישע קהילות מיט שמואל אין סידני, לאה אין ישׂראל און פּיניע אין פֿראַנקרײַך. אָבער צי קען דער קאָמפּיוטער טאַקע פֿאַרנעמען דאָס אָרט פֿון מענטשלעכן קאָנטאַקט? ווען איך בין געווען אַ ייִדיש־לערער — אַ לערער פֿון אַ שפּראַך אָן אַ היים, אָן קיין גרויסע רעסורסן — האָב איך פֿאַרשטאַנען, אַז די סטודענטן דאַרפֿן אַ סבֿיבֿה, וואָס וועט שאַפֿן אַ ביסל מענטשלעכקייט, וואַרעמקייט, געזעלשאַפֿטלעכקייט. דאָס אַנטוויקלען ייִדישע דערציִונג דאַרף גיין האַנט אין האַנט מיטן אַנטוויקלען אַ סבֿיבֿה וואָס וועט צוציִען, אָדער אָנהאַלטן אונדזער בידנע צאָל ייִדיש־רעדנערס, אַניט וועט ייִדיש טאַקע נאָר לעבן אין די "הויכע פֿענצטער". די סכּנה, אַז דער "ביכער־צענטער" פֿאַרקוקט דעם מענטשלעכן אַספּעקט אין אונדזער קולטור און לעבן שטייט בײַ דער שוועל.