אין 1910 איז אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן דורכגעפֿירט געוואָרן אַ פֿאָלקס-ציילונג. צום ערשטן מאָל האָט מען דעמאָלט געציילט אויך די לײַט, וועמעס מוטער-שפּראַך איז געווען ייִדיש. אַ חוץ זיי, האָט די ציילונג געוויזן אויך די צאָל לײַט, וועלכע האָבן געהאַט ייִדיש-רעדנדיקע עלטערן.
די אַלגעמיינע צאָל אַמעריקאַנער תּושבֿים, וואָס האָבן דעמאָלט אָנגערופֿן ייִדיש ווי זייער מוטער-שפּראַך, איז געווען 1,676,762. ייִדיש איז ניט געווען פֿרעמד אין זייער אַ סך ערטער פֿון דעם לאַנד, אָבער אין פֿיר שטאַטן איז די קאָנצענטראַציע פֿון "מאַמע-לשונדיקע" ייִדן געווען באַזונדערס הויך: ניו-יאָרק (912,693), פּענסילוואַניע (171,100), אילינוי (117,153) און מאַסאַטשוסעטס (114,190). ס׳רובֿ פֿון זיי — 1,051,767 נפֿשות — זײַנען געבוירן געוואָרן אין אויסלאַנד.
אַ היפּש ביסל "מאַמע-לשונדיקע" ייִדן זײַנען געבוירן געוואָרן שוין אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן: 624,995. קיין חידוש ניט, אַז כּמעט אַלע אַזעלכע הי-געבוירענע האָבן געהאַט ייִדיש-רעדנדיקע עלטערן. גלײַכצײַטיק, האָט די פֿאָלקס-ציילונג אַנטפּלעקט, אַז בײַ 12,620 אַמעריקאַניש-געבוירענע "מאַמע-לשונדיקע" לײַט האָבן די עלטערן געהאַט אַנדערע מוטער-שפּראַכן (אָבער, אַ פּנים, האָבן זיך שפּעטער צערעדט אויף ייִדיש).
מער פֿון 78 פּראָצענט אַמעריקאַנער תּושבֿים, וועלכע האָבן געהאַלטן ייִדיש פֿאַר זייער מוטער-שפּראַך, זײַנען אָדער געקומען פֿון דער רוסישער אימפּעריע, אָדער פֿון דאָרטן האָבן געשטאַמט זייערע עלטערן. די אַלגעמיינע ייִדישע באַפֿעלקערונג אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן האָט אין 1910 דערגרייכט 2,369,416 נפֿשות. דאָס מיינט, אַז אַריבער 70 פּראָצענט איבערגעשריבענע ייִדן האָבן אָנגערופֿן ייִדיש ווי זייער ערשטע שפּראַך.
דאָס מיינט ניט, פֿאַרשטייט זיך, אַז אָט די אַלע מענטשן האָבן אין דעם טאָג פֿון דער ציילונג געקענט רעדן ייִדיש. פֿאַר אַ סך פֿון זיי, בפֿרט פֿאַר די הי-געבוירענע, איז עס נאָר געווען די שפּראַך פֿון זייערע קינדער־יאָרן.
* * *
אין דעם זעלבן יאָר, 1910, האָט זיך אין אַמעריקע אָנגעהויבן די געשיכטע פֿון וועלטלעכע שולן, וווּ די שפּראַך פֿון לימודים איז געווען ייִדיש. אַרום דער דאָזיקער צײַט זײַנען אויסגעוואַקסן טיראַזשן פֿון ייִדישע צײַטונגען. אין אָקטאָבער 1912, איז די "פֿאָרווערטס"-רעדאַקציע אַרײַנגעפֿאָרן אין אַן אייגענעם בנין, אין איסט-סײַד פֿון ניו-יאָרק. די צײַטונג האָט דעמאָלט געהאַט אַ טעגלעכן טיראַזש פֿון 132 טויזנט קאָפּיעס, און זונטיק פֿלעגט זי זיך צעגיין אין 150 טויזנט קאָפּיעס. אין 1917 איז דער טעגלעכער טיראַזש אויסגעוואַקסן ביז 200 טויזנט.
דעם 9טן מאַרץ 1917, האָט דער "פֿאָרווערטס" פֿאַרעפֿנטלעכט אַן אַרטיקל, וואָס האָט געהייסן "רעדן איצט די איסט-סײַדער קינדער מער ייִדיש ווי אַמאָל?" קיין מחבר פֿון דעם מאַטעריאַל איז ניט אָנגעוויזן געוואָרן. אפֿשר ווײַל די צײַטונג האָט פּשוט איבערדערציילט אַן אַנדער אַרטיקל, פֿאַרעפֿנטלעכט אין עפּעס אַ צײַטונג. און אפֿשר איז עס געווען אָנגעשריבן פֿון אַ מיטאַרבעטער פֿון דער צײַטונג ווי אַ מין לייט־אַרטיקל.
דער אומבאַקאַנטער מחבר האָט געשריבן וועגן דעם נײַעם מצבֿ פֿון ייִדיש, וואָס מע האָט געקענט באַמערקן אין ייִדישע קוואַרטאַלן פֿון ניו-יאָרק. טאָמער פֿריִער האָט מען זייער אָפֿט געזען, אַז קינדער האָבן זיך געשעמט מיט ייִדיש און געשעמט מיט זייערע ייִדיש-רעדנדיקע עלטערן, טאָ איצט איז געווען אַנדערש. אַ סך יונגע מענער און פֿרויען, וועלכע זײַנען געבוירן געוואָרן אָדער אויסגעוואַקסן אין אַמעריקע, האָבן זיך אינטערעסירט מיט ייִדישן טעאַטער, מיט ייִדישע צײַטונגען און מיט ייִדישער ליטעראַטור. ניט צופֿעליק האָבן ייִדישע טעאַטערס געדרוקט זייערע רעקלאַמעס אויך אין דער ענגליש-שפּראַכיקער פּרעסע.
אַזאַ באַציִונג צו ייִדיש איז געווען באַזונדערס כאַראַקטעריש פֿאַר משפּחות פֿון אינטעליגענטע אַרבעטער. אין דער סבֿיבֿה האָבן די עלטערן זיך געסטאַרעט אײַנצופֿלאַנצן בײַ זייערע קינדער ליבע צו דער ייִדישער קולטור. אַנדערש איז עס געווען בדרך-כּלל אין די מער פֿאַרמעגלעכע קרײַזן, וועלכע האָבן געוואָלט וואָס גיכער "פֿאַראַמעריקאַנישט" ווערן.
צי האָט דער בעסערער סטאַטוס פֿון ייִדיש געמיינט אויך, אַז מער מענטשן האָבן טאַקע גערעדט ייִדיש? לאַוו-דווקא. רעדן האָט מען גערעדט מער דווקא אין די פֿריִערדיקע יאָרן, בפֿרט צווישן די קינדער. די אימיגראַציע איז דעמאָלט געווען שטאַרקער, אַזוי אַז די היגע קינדער האָבן זיך אָפֿט מאָל געמוזט שפּילן מיט די פֿריש-אָנגעקומענע, "גרינע", קינדער, וועלכע האָבן נאָך קיין ענגליש ניט געקענט. אָבער די וועלט-מלחמה האָט כּמעט איבערגעריסן דעם אימיגראַציע-שטראָם.
אויך אין די אינטעליגענטע אַרבעטער-משפּחות האָבן די קינדער גערעדט ווייניק ייִדיש. אָבער זיי האָבן זיך ווייניקער געשעמט מיט זייערע עלטערן און האָבן געהאַט מיט זיי בשותּפֿותדיקע אינטערעסן. דער מחבר פֿון דעם "פֿאָרווערטס"-אַרטיקל האָט געעצהט די עלטערן צו רעדן מיט זייערע קינדער אויף ייִדיש און האָט אויסגעלאַכט די עלטערן, וועלכע האָבן גערעדט אין דער היים אַ געהרגעט ענגליש לשון.
די לעצטע שיף
פֿון אַבֿרהם רייזען
די לעצטע שיף גייט אָפּ.
וווּהין? אין וועלכן לאַנד?
עס שטייט אַ פּאַסאַזשיר
מיט פּעק אין יעדער האַנט.
עס שטייט אַ פּאַסאַזשיר,
די אויגן פֿול מיט שרעק.
וווּהין? אין וועלכן לאַנד?
די שיף גייט באַלד אַוועק.
וווּהין? אין וועלכן לאַנד?
די שיף — די לעצטע שיף.
דערגרייכט זי ווען אַ ברעג,
צי נאָר אין אָפּגרונט טיף?
עס הערט זיך אַ סיגנאַל,
אַ נעפּל וויקלט אײַן
די שיף, די לעצטע שיף! —
אָ, פּאַסאַזשיר — אַרײַן!
פֿאַרעפֿנטלעכט אין "פֿאָרווערטס", דעם 3טן מאַרץ 1917