די ימים־נוראָים באַשטייען פֿון צוויי טיילן: ראָש־השנה און יום־כּיפּור. הגם ביידע יום־טובֿים ווערן באַטראַכט ווי "יום־הדין" — די טעג, ווען דער אייבערשטער מישפּט די גאַנצע וועלט און איטלעכע באַשעפֿעניש באַזונדערס, איז ראָש־השנה בעצם אַ פֿריילעכער טאָג. אַדרבה, אין פֿאַרגלײַך מיט די אַנדערע יום־טובֿים, עסן מיר ראָש־השנה דווקא זיסע זאַכן — עפּל, האָניק, צימעס — ווי אַ סימן פֿונעם נײַעם יאָר, וואָס וועט זײַן, ווי מיר האָפֿן, זיס, געבענטשט און מזלדיק.
נישט געקוקט אויף דער בפֿירושער "זיסקייט" פֿון ראָש־השנה, איז עס אויך אַ טאָג, ווען מע דאַוונט לאַנגע שעהען אין דער שיל און מע זאָגט אַ סך תּפֿילות, וואָס האָבן אַ ביטערלעכן און אַ שרעקעדיקן טעם. למשל, מע דערציילט, אַז די תּפֿילה "ונתנה תּוקף" האָט געשאַפֿן אַ געוויסער ייִד, מיטן נאָמען רבי עמרם, וואָס אַ בייזער קיניג — אָדער אַ בישאָף, לויט אַן אַנדער ווערסיע פֿון דער לעגענדע — האָט געהייסן אים אָפּצוהאַקן די פֿיס. דער אינהאַלט פֿון דער דאָזיקער תּפֿילה רופֿט אַרויס ביטערע און טיף־ערנסטע געדאַנקען: "מי במים ומי באש" — וועמען איז באַשערט דערטרונקען צו ווערן אין וואַסער, און וועמען — פֿאַרברענט צו ווערן אין פֿײַער?
די דיאַלעקטיק פֿון לעבן און טויט נעמט אָבער אָן ראָש־השנה, בדרך־כּלל, אַ לעבעדיקן און אַ פֿריילעכן כאַראַקטער. להיפּוך, איז יום־כּיפּור אַן אַסקעטישער טאָג, ווען מע פֿאַסט אַ גאַנצן מעת־לעת, מע דאַוונט כּמעט אַ גאַנצן טאָג אָן אַ הפֿסק, מע איז זיך מתוודה פֿאַרן אייבערשטן פֿאַר אונדזערע עבֿירות און מע בעט כּסדר מחילה. דער צוועק פֿון דער יום־כּיפּורדיקער עבֿודה איז, בעצם, אויך אַ פּאָזיטיווער און אַ פֿריילעכער. מע דערמאָנט די זעלבע מעשׂה פֿון רבי עמרם, וואָס נישט ווייניק מתפּללים זאָגן ממש מיט טרערן אין די אויגן און געוויין, כּדי דאָס נײַע יאָר זאָל זײַן זיס און געבענטשט.
אין די פֿאָריקע פּרשיות האָבן מיר געשמועסט וועגן דעם חילוק צווישן אַ מענטש און אַ מלאך. אַ מלאך איז אַן אייביקער אידעאַל אָדער אַ רעפּרעזענטאַציע פֿון אַן אייביקער אידעאַלער אידעע. אַן אידעאַל קאָן זײַן לעבעדיק, אין אַ געוויסן זין. ער קאָן זיך פֿאַרוואַנדלען פֿון אַן אַבסטראַקציע אין אַ רעאַלן כּוח, אָננעמען אַ קאָנקרעטע פֿאָרעם און אַראָפּקומען אין עולם־הזה, ווי אַ מעכטיקע סאָציאַלע באַוועגונג אָדער אַ שטאַרקע פּערזענלעכע שטרעבונג צו שלימות. פֿונדעסטוועגן, בלײַבט אַן אידעאַל שטיין אויפֿן אָרט. אָן אַ לעבעדיקן מענטש, מיט אַלע מענטשלעכע סתּירות און חסרונות, האָט ער נישט קיין ווערט און עקזיסטירט נישט בכלל.
אַ מענטש איז אַ שטענדיקער וואַנדערער. ווי עס ווערט דערקלערט אין ספֿרי־חסידות, איז אַ גרויסער טעות צו פּרוּוון נאָכצומאַכן אַ מלאך. רב זלמן ווילענקעס, איינער פֿון די ערשטע חב״ד־חסידים, וועלכער איז באַקאַנט מיט זײַנע שאַרפֿע קריטישע ווערטלעך, האָט אַמאָל געזאָגט, אַז אַ מתנגד — אָדער, גיכער, דער אידעאַלער מענטש לויט דער מתנגדישער שיטה, קאָן פֿאַרגליכן ווערן מיט אַ פּאָרטרעט. אַ בילד קאָן אויסזען אַ סך שענער, ווי אַ רעאַלער מענטש, און קאָן זײַן אַ טײַער, אוניקאַל קונסט־ווערק, וואָס די וועלט שאַצט צומאָל אָפּ העכער ווי אַ מענטש, וועלכער ווערט געשילדערט אויפֿן דאָזיקן בילד. פֿונדעסטוועגן, בלײַבט עס בלויז אַן אידעאַליזירטע צייכענונג.
אַ חסיד, דערקלערט רב זלמן ווילענקעס, איז אַ לעבעדיקער מענטש, וועלכער אָנערקענט די חסרונות פֿונעם רעאַלן מענטשלעכן לעבן. עס קאָן זײַן, אַז ער שטרעבט אויך צו דערגרייכן די מדרגה פֿון אַ מלאך. למעשׂה, האַלט ער אָבער אין איין בײַטן זיך. אַמאָל גייט ער אַרויף ביז אַ מדרגה, וואָס אַ מתנגד, מיט זײַן כּסדרדיקער אײַנגעאָרדנטער עבֿודה, קאָן נישט דערגרייכן, און אַמאָל פֿאַלט ער, נעבעך, אַראָפּ.
ווי עס האָט זיך אויסגעדריקט רבי נחמן בראַצלעווער, האַלט די וועלט אין איין דרייען זיך: אַ מלאך ווערט צומאָל אַ מענטש, און אַ מענטש — אַ מלאך. דער חילוק צווישן דעם שטענדיק־וואַנדערנדיקן מענטש און דעם שטייענדיקן אויפֿן אָרט אידעאַליזירטן מלאך ווערט צומאָל צעשווענקט. יום־כּיפּור איז דער טאָג, ווען מיר פּרוּוון בפֿירוש צו דערגרייכן, אויף אַ ווײַל, די מדרגה פֿון מלאכים. געוויסע צדיקים פֿאַרלענגערן יום־כּיפּור, אַזוי ווי אַלע יום־טובֿים, און פֿאַסטן צוויי טעג נאָכאַנאַנד. די חז״ל גיבן איבער, אַז משה רבינו האָט עס געטאָן במשך פֿון 40 טעג, איידער ער האָט באַקומען די תּורה אויפֿן באַרג סיני. פֿונדעסטוועגן, קאָן אַ מענטש דאָס נישט טאָן דאָס גאַנצע לעבן, ווײַל אַ מענטש איז, סוף־כּל־סוף, נישט אַ מלאך.
במשך פֿון די ימים־נוראים, בעטן מיר דעם באַשעפֿער: "זכרנו בספֿר החיים" — דערמאָן אונדז אינעם ספֿר פֿון לעבן. רבי צדוק לובלינער, איינער פֿון די טיפֿסטע חסידישע דענקער, דערקלערט, אַז דער "ספֿר־החיים" איז אונדזער וועזן גופֿא. אונדזער לעבן אין דער וועלט איז אַן אָפֿן קאַפּיטל אינעם גרויסן בוך פֿונעם אוניווערס, און מיר האָפֿן, אַז דאָס דאָזיקע בוך וועט בלײַבן אָפֿן. דאָס בוך האָט אָבער נישט קיין זין און ווערט, אויב קיינער לייענט עס נישט און טײַטשט עס נישט אָפּ אויף נײַע אופֿנים. מע קאָן זאָגן, אַז דערפֿאַר בעטן מיר דעם רבונו־של־עולם צו דערמאָנען אונדזער לעבנס־קאַפּיטל — איבערצולייענען עס פֿון ס׳נײַ אויף אַ חידושדיקן, דערפֿרישטן אופֿן, כּדי עס זאָל בלײַבן אין אונדזער "ספֿר־החיים" וואָס צוצוגעבן און ווידער אָפּצוטײַטשן.
די הײַנטיקע יום־טובֿים, סוכּות און שמיני־עצרת מיט שׂימחת־תּורה, באַשטייען אויך פֿון צוויי טיילן. אין פֿאַרגלײַך מיטן ביטערלעכן טעם פֿון די יום־נוראָים, ווערן זיי אָנגערופֿן "זמן־שׂמחתנו" און ווערן אַסאָציִיִרט דווקא מיט שׂימחה און פֿאַרגעניגן. אין אַ געוויסן זין, ווערט אין זיי אָבער אויך איבערגעחזרט די דיאַלעקטיק פֿון ראָש־השנה און יום־כּיפּור.
דאָס וואָרט "סוכּות" מיינט, בוכשטעבלעך, אַ צודעקעניש אָדער אַ גרענעץ. דער סכך איז אַ באַריער, וואָס טיילט אָפּ די סוכּה פֿונעם הימל. פֿונדעסטוועגן, ווערט דער דאָזיקער באַריער גופֿא פֿאַרוואַנדלט אין אַ מיצווה, אין אַ מיטל צו פֿאַרזוכן דעם הימלישן טעם. נישט געקוקט אויף דעם, וואָס מיר ווייסן, אַז מיר זענען בשׂר־ודם, ווערט דאָס עסן, טרינקען ווײַן און סתּם זיצן אין דער סוכּה פֿאַרוואַנדלט אין אַ ג־טלעכער עבֿודה, ווײַל אין די דאָזיקע יום־טובֿדיקע טעג קאָנען מיר בפֿירוש זען, אַז הינטער דעם אידעאַל — דעם גײַסטיקן "סכך" איבער אונדז — באַהאַלט זיך אַ העכערער אידעאַל, דער הימל.
דער אידעאַל איז נישט אַ באַריער, וואָס האַלט אונדז אָפּ אויפֿן זעלבן אָרט, נאָר אַ וועג צו אַ נײַעם, העכערן האָריזאָנט. במשך פֿון די סוכּות־טעג, ווערט די זעלבע דיאַלעקטיק פֿונעם מענטש און אַ מלאך אויסגעשפּילט אויף אַן אָפּטימיסטישן, פֿריילעכן אופֿן, הגם עס בלײַבט אַ געוויסער עלעמענט פֿון ביטערקייט. סוף־כּל־סוף, בלײַבן מיר אויף אַ מדרגה, ווען אונדזער אידעאַל, וואָס רופֿט אונדז אַרויף, איז בלויז אַ לעכערדיקער דאַך פֿון בלעטער און צווײַגן, ווײַט פֿונעם ברייטן און הויכן הימל.
שׂימחת־תּורה דערגרייכט אונדזער פֿרייד די העכסטע קולמינאַציע. דאָס איז דער איינציקער יום־טובֿ, וואָס זײַן נאָמען איז פֿאַרבונדן בפֿירוש מיט שׂימחה. אין אַ סך ייִדישע קהילות ווערט דער עולם שיכּור בעת די הקפֿות — אַזוי ווי פּורים. מע קאָן זאָגן, אַז די דאָזיקע עבֿודה טראָגט, אין אַ געוויסן פֿאַרקערטן זין, אַ יום־כּיפּורדיקן טעם. דאָס שיכּורן, אַזוי ווי דאָס פֿאַסטן, דערמאָנט אונדז, אַז מיר זענען בשׂר־ודמס, הגם מיר שטרעבן צו דערגרייכן די מדרגה פֿון מלאכים. ווען אַ מענטש ווערט צופֿיל ווילד־פֿריילעך פֿון טרינקען, זאָגט דער עולם, אַז ער איז "טויט־שיכּור". דווקא ווען מיר דערגרייכן די גרעסטע מדרגה פֿון שׂימחה, פֿאַרגעסן מיר פֿון זיך אַליין און ווערן, אויף אַ ווײַל, אָפּגעריסן פֿונעם געוויינטלעכן לעבן. דאָס גופֿא ווײַזט אָבער אויף דער גרויסער מעלה פֿונעם מענטשלעכן לעבן: מיט דער ריכטיקער כּוונה לשם־שמים, קאָנען מיר דערגרייכן — לכל־הפּחות, אויף אַ קורצער ווײַל — דעם הויכן "הימל" אַפֿילו דורך אַזעלכע פּשוטע מעשׂים, ווי דאָס טאַנצן שיכּורערהייט.