אַבֿי האָפֿמאַן אין דער ראָלע פֿון איציק מאַנגער

פֿאַרן קריטיקער איז אַוודאי אַן אומגליק צו רעצענזירן אַ גוטע פּיעסע. די גאַנצע איראָניע, וואָס קומט אים צו נוץ ווען ער לאַכט אָפּ פֿון שונדישע און שלימזלדיקע פֿאָרשטעלונגען, וועלן אים דאָ ניט העלפֿן. ער קען ניט קומען מיט טענות וועגן דעם וואָס טויג ניט, אָדער מיט עצות, ווי אַזוי ער, דער קריטיקער, וואָלט עס געמאַכט, פֿאַרשטייט זיך, אַ סך בעסער. וועגן דעם מצבֿ פֿונעם הײַנטיקן טעאַטער אָדער פֿון דער אַלגעמיינער קולטור קען ער זיך אויך ניט באַקלאָגן. איז וואָס זאָל ער טאָן, חוץ דעם זיצן נעבעך מיט אַראָפּגעלאָזטע הענט און שווײַגן?
ניין, אַזוי קען ניט זײַן. אַז דער קריטיקער זעט עפּעס גוטס, דאַרף ער מודה זײַן דעם גאַנצן אמת און זאָגן אָפֿן פֿאַר אַלעמען פּשוט: ס׳איז טאַקע גוט. און שוין! מער ווילט זיך ניט שרײַבן. ער קען שוין אַריבערגיין אויף אַן אַנדער טעמע.
אָבער עס מאַכט זיך אַ מאָל, אַז ער זעט עפּעס וואָס איז ניט סתּם גוט, נאָר זייער, זייער גוט, ממש אַן אויסנאַם, וואָס אַזוינס האָט ער נאָך קיין מאָל אין זײַן לעבן ניט געזען. אין דעם פֿאַל האָט ער ווידער מזל, ווײַל וועגן אַזאַ פּיעסע איז יאָ דאָ וואָס צו זאָגן. און אַזאַ פּיעסע איז "זכרונות פֿון אַ פֿאַרלוירענעם פּאָעט: דאָס לעבן און שאַפֿן פֿון איציק מאַנגער", געשריבן פֿון מרים האָפֿמאַן, וואָס אַבֿי האָפֿמאַן האָט געשפּילט פֿיר מאָל, פֿונעם 9טן ביזן 12טן סעפּטעמבער, בײַ דער "פֿאָלקסבינע".
איציק מאַנגער איז כּידוע ניט געווען קיין גרויסער צדיק. דערפֿאַר אָבער שטעלט מיט זיך פֿאָר זײַן לעבן און שאַפֿן אַן אינטערעסאַנטן מאַטעריאַל פֿאַר דער בינע. דאָס בילד אַליין איז געשמאַק איבערצודערציילן: אַ גרויסער שרײַבער טענהט זיך אויס מיט גאָט און מיט זיך אַליין, טרינקט דערבײַ אויס אַ פֿלעשל ווײַן, און זינגט פֿאַרן עולם וועגן זײַנע אַוואַנטורעס. אָבער אַ בילד אַליין איז ניט גענוג אין טעאַטער, עס ווענדט זיך אינעם שפּילן און זינגען. אַבֿי האָפֿמאַן טוט אָן די ראָלע פֿון מאַנגער ווי אַ זײַדענע הענטשקע, זי פּאַסט אים זייער. ער ווייסט תּמיד די גרענעץ צווישן שפּילן און ליצנות, אַפֿילו ווען ער שפּילט אַ שיכּור. דער עולם פֿאַרלירט קיין מאָל ניט די עמאָציאָנעלע פֿאַרבינדונג און פֿילט מיט די גאַנצע צײַט.
עטלעכע פֿון מאַנגערס לידער זײַנען אַזוי גוט באַקאַנט, אַז אַ מאָל ווילט זיך זיי מער ניט הערן. נאָך אַ מאָל "אויפֿן וועג..."? עס וויל זיך שוין אויפֿהענגען אויף יענעם בוים. אָבער מיט דער מוזיקאַלישער באַגלייטונג פֿון בנימין שעכטער אויף דער פּיאַנע, האָט אַבֿי האָפֿמאַן אַרײַנגעבראַכט אַזאַ פֿרישקייט אין די אַלטע שלאַגערס, אַן אַנדער ניואַנס, וואָס איך האָב פֿריִער ניט געהערט. שוין אָפּגערעדט פֿון די ווייניקער באַקאַנטע לידער, וואָס עס וואָלט געווען אַ יושר זיי צו הערן אָפֿטער. דער עיקר, זײַנען די לידער ניט געווען צו זיסלעך, צו סענטימענטאַל; מען האָט געפֿילט, אַז עס ליגט הינטער זיי אַן אמתער ווייטיק.

ל. בורקאָ בײַם קבֿר פֿון איציק מאַנגער

דער גרויסער ווייטיק, און ניט נאָר פֿאַר מאַנגערן, איז אַוודאי געווען דער ייִדישער חורבן. ניט ווי אַן אַבסטראַקט היסטאָרישע געשעעניש, נאָר אמתע מענטשן, פּשוטע ייִדן, אָדער ווי מאַנגער זאָגט: די פּורים־שפּילערס און שנײַדער־יונגען, וואָס ער האָט געקענט קינדווײַז, וואָס פֿעלן אים איצט אויס, אַפֿילו ווען ער לעבט צווישן ייִדן, אַפֿילו אין אַ ייִדישער מדינה. זיי פֿעלן אונדז אויך אויס און די פּיעסע טוט אונדז אַ טובֿה, וואָס זי דערמאָנט אונדז וועגן זיי.
בשעת מײַן וויזיט אין ישׂראל מיט אַ חודש צוריק האָב איך געוווינט אין דער געגנט גבֿעתּיים ,לעבן תּל־אָבֿיבֿ, צופֿעליק ניט ווײַט פֿון מײַנעם אַ חבֿר, עמיל קאַלין, וואָס איז אַ גרויסער אָנהענגער פֿון מאַנגערן. צווישן מײַן גאַס און זײַן גאַס איז געלעגן דער גרויסער בית־עולם "נחלת יצחק". האָט מיר עמיל דערציילט, אַז דאָרטן געפֿינט זיך מאַנגערס קבֿר. די נאַכט, איידער איך בין אַוועקגעפֿלויגן קיין ניו־יאָרק, האָט עמיל מיר דערמאָנט, אַז איך בין נאָך ניט געווען בײַ מאַנגערן, איבערצוגעבן גרוסן פֿון זײַנע אַמעריקאַנער לייענער. האָבן מיר אין דער פֿינצטער זיך אַרײַנגעגנבֿעט אויפֿן בית־עולם און אים גלײַך געפֿונען, טאַקע בײַם אַרײַנגאַנג: אַ פּשוטער ווײַסער שטיין, אָן בילדער, אָן פֿליטערלעך, אָן קיין ליטעראַרישע ציטאַטן, גאָרניט אַזוי, ווי מע וואָלט זיך געקאָנט פֿאָרשטעלן. אפֿשר קומט אונדזער סאַמע באַליבטסטן ייִדישן פֿאָלקספּאָעט עפּעס בעסערס? בײַם לעבן וואָלט ער פֿאַרטרונקען דאָס געלט און דעם כּבֿוד, אָבער הײַנט וואָלט עס ניט געשאַט.
צום סוף, דאַרף דער קריטיקער פֿאָרט געפֿינען עפּעס אַ קלייניקייט, וואָס ער זאָל קענען זיך באַקלאָגן. און איך האָב עס טאַקע געפֿונען: פֿאַר וואָס שפּילט מען אַזאַ פּיעסע נאָר פֿיר מאָל, ווען זי וואָלט געדאַרפֿט געשפּילט ווערן וואָכן און חדשים? אַזאַ פּיעסע וואָלטן געדאַרפֿט זען טויזנטער, ניט בלויז די פֿײַנשמעקער, נאָר אויך דער ברייטער עולם. אין פֿרילינג וועט די "פֿאָלקסבינע" אויפֿפֿירן מאַנגערס "מגילה", וואָס דאָס איז אַוודאי מער פּאָפּולער, מער פּורים־שפּילער און שנײַדער־יונגיש, אָבער באמת ניט אַזוי שטאַרק, און ניט אַזוי וויכטיק ווי איין שעה מיט אַבֿי האָפֿמאַן און בנימין שעכטער.