ליטעראַטור

"ימח-שמם", די ייִדישע קללה וואָס מע ניצט נאָר דעמאָלט, ווען מע דערמאָנט שׂונאים און פֿײַנט, באַטײַט אות-באות אויף העברעיִש: "אָפּגעמעקט זאָל ווערן זייער נאָמען". נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה האָבן די נאַציס אָפֿט "זוכה" געווען פֿאַרשאָלטן צו ווערן — "ימח שמם". נישט על-פּי צופֿאַל ווערן זיי דערמאָנט אין דעם שייכדיקן בײַשפּיל אין ווערטערבוך. מײַן באָבע עליה-השלום, אַליין אַן אָפּשטאַמיקע פֿון דײַטשלאַנד, פֿלעגט יעדעס מאָל איבערחזרן די קללה נאָכן דערמאָנען דאָס וואָרט "דײַטשן". "די דײַטשן ימח-שמם האָבן אַ סך וואַסער און מיר האָבן נאָר דעם קליינעם כּנרת" — פֿלעגט זי זאָגן אויף העברעיִש. אָבער וואָס טוט מען בעת מע טרעפֿט זיך הײַנט אָן אין אַזעלכע נעמען ווי "העס", "הימלער", "געט", "גערינג", און נישט חלילה: "רודאָלף", "הײַנריך", "אַמאָן" צי "הערמאַן", נאָר זייערע אָפּשטאַמלינגען?
נו, מע לעבט מער נישט לויט דעם ביבלישן שׂכל פֿון "אָבֿות יאכלו בוסר ושיני הבנים תּקהינה" (די טאַטעס וועלן מער נישט עסן קיין נישט־צײַטיקע פֿרוכט, אַז דעם קינדערס ציין זאָלן קאַליע ווערן", אָדער לויטן ווערטל: "טאַטע-מאַמעס זינדיקן, און קינדער קומען אָפּ"). דער דאָזיקער כּלל האָט זיך שוין לאַנג פֿאַרעלטערט, כאָטש אַזוי גלייבן מיר. דער ישׂראל-דײַטשישער דאָקומענטאַר "היטלערס קינדער" (Hitler’s Children בלע"ז), וואָס זײַן ניו־יאָרקער פּרעמיערע וועט פֿאָרקומען דעם 16טן נאָוועמבער, באַהאַנדלט די טעמע פֿון דעם, ווי אַזוי די אָפּשטאַמלינגען פֿון די העכסטע נאַצישע קאָמאַנדירן לעבן הײַנט מיטן עבֿר פֿון זייערע משפּחות.
דער פֿילם באַשטייט פֿון לאַנגע אינטערוויוען אָדער, בעסער געזאָגט, מאָנאָלאָגן, מיט אַזעלכע פּאַרשוינען ווי רײַנער העס, דאָס אייניקל פֿון רודאָלף העס, דער קאָמענדאַנט פֿונעם קאָנצענטראַציע־לאַגער אוישוויץ. רײַנער ווערט פֿילמירט בעתן פֿאָרן צום ערשטן מאָל אין זײַן לעבן קיין אוישוויץ, און דאָרט רעדט ער מיט די ישׂראלדיקע תּלמידים און מיט אַ לעבן-געבליבענעם פֿון חורבן — אַזאַ מין סליחות-פֿעסטיוואַל.
מאָניקאַ געט, די טאָכטער פֿון אַמאָן געט, דער קאָמענדאַנט פֿון דעם אַרבעט-לאַגער פּלאַשאָוו, וואָס זײַן געשטאַלט ווערט געוויזן אינעם באַרימטן פֿילם "שינדלערס ליסטע" (מאָניקאַ געט האָט אַ פּנים זיך דערוווּסט פֿון איר טאַטנס אַכזריותדיקע מעשׂים נאָכן זען דעם פֿילם אין 1993); בעטינאַ גערינג, וואָס איר עלטער-פֿעטער איז געווען הערמאַן גערינג — אַ צענטראַלע פֿיגור אין היטלערס רעגירונג — לעבט איצט אין אַ פֿינצטערן לאָך אין אַמעריקע, האָט געביטן איר נאָמען און האָט דורכגעמאַכט אַן אָפּעראַציע זי זאָל מער נישט קאָנען האָבן קיין קינדער, "נאָך גערינגס".
קאַטרין הימלערס זיידע, ערנסט מילער, איז געווען הײַנריך הימלערס אַ ייִנגערער ברודער — נומער צוויי בײַ היטלערן. קאַטרין האָט חתונה געהאַט מיט אַ ישׂראלדיקן ייִד און אָנגעשריבן אַ בוך, וואָס איז פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אין 2007 אונטערן נאָמען "די ברידער הימלער: אַ דײַטשישע פֿאַמיליע-געשיכטע" (Die Brüder Himmler: Eine deutsche Familiengeschichte) וועגן איר משפּחה. קאַטרין, אַזוי ווי ניקלאַס פֿראַנק, דער זון פֿון האַנס פֿראַנק — היטלערס שטעל-פֿאַרטרעטער און קאָמענדאַנט פֿונעם באַזעצטן פּוילן — גיבן אָפּ אַ גרויסן טייל פֿון זייער לעבן כּדי צו רעדן מיט מענטשן וועגן זייערע משפּחות און אַרויסהייבן אַ קול קעגן די אוממענטשלעכע אַקטן פֿון די נאַציס. ניקלאַס זאָגט בפֿירוש אינעם פֿילם, אַז דורך זײַנע לעקציעס "דערהרגע איך מײַנע עלטערן יעדעס מאָל פֿון דאָס נײַ. אָבער איך זאָג — זיי האָבן עס פֿאַרדינט".
אָבער קאַטרין און ניקלאַס, און בכלל די אַנדערע וואָס זענען גרייט צו רעדן אינעם דאָקומענטאַר, זענען די יוצאים-מן-הכּלל, אַן אויסנעם. ווי עס זאָגט אלדד בעק, אַ ישׂראלדיקער קאָרעספּאָנדענט אין דײַטשלאַנד און אַן אָפּשטאַמלינג פֿון שארית-הפּליטה, וואָס טרעט אויף אינעם פֿילם, אין אַ טעלעוויזיע-אינטערוויו אין ישׂראל — ס’רובֿ פֿון די אָפּשטאַמיקע פֿון נאַציס זאָגן זיך אָפּ צו רעדן אָפֿענערהייט וועגן דער געשיכטע פֿון זייערע משפּחות; און נישט ווייניק, ווי שרעקלעך עס זאָל נישט זײַן, האַלטן נאָך אָן די זעלבע אידעאָלאָגיע פֿון זייערע אָבֿות.
איין וואָרט קריטיק וואָס מע מוז זאָגן האָט טאַקע אַ שײַכות מיט בעקס ווערטער, אַז די צוקוקער פֿונעם פֿילם באַקומען אַ גאַנץ באַגרענעצט בילד פֿון אָט די משפּחות. בלויז דאָ און דאָרט ווערט קלאָר, אַז מע פֿלעגט דאָרט ווינציק רעדן וועגן דער נאַצי-געשיכטע אָדער פּשוט פֿאַרלייקענען דעם גאַנצן ענין.
ניקלאַס פֿראַנק דערציילט וועגן זײַן שוועסטער וואָס האָט זיך אַריבערגעצויגן אין דרום-אַפֿריקע אין דער אַפּאַרטהײַד-תּקופֿה, ווײַל "די רעגירונג דאָרט איז איר געפֿעלן געוואָרן". אָבער אין אַלגעמיין וואָלטן מיר געקאָנט אַ ביסל מער באַקומען אינפֿאָרמאַציע פֿון דעם אַספּעקט. אלדד בעק זאָגט, למשל, אין דעם שוין דערמאָנטן אינטערוויו, אַז רײַנער העס, אויסער דעם פֿילם, האָט זיך אויסגעדריקט גאָר אַנדערש ווי אין דעם פֿילם גופֿא. אויף אַ פּריוואַטן אופֿן האָט ער אַרויסגעוויזן ווייניקער חרטה און בושה וואָס שייך זײַנע טאַטע־זיידע; און פּראָבירט דערצו צו פּראָפֿיטירן פֿון דער גאַנצער זאַך דורכן פֿאַרקויפֿן די חפֿצים פֿון די פֿאַרשטאָרבענע קרובֿים. דאָס אַלץ זעט מען, ליידער, נישט אין דעם פֿילם. פֿון דעסטוועגן איז דער פֿילם געמאַכט מיט חכמה און פֿאַלט נישט אַרײַן אין דער פּאַסטקע פֿון קיטש.
דער פֿילם "היטלערס קינדער" (Hitler’s Children) וועט געוויזן ווערן אַ פּאָר מאָל דעם 16טן נאָוועמבער, פֿון איינס אַ זייגער מיטאָגצײַט ביז 9:30 אין אָוונט, אין "קוואַד קינאָס" אין מאַנהעטן. דער אַדרעס פֿון "קוואַד קינאָס" איז: 34 וועסט אַכטע עוועניו, ראָג 13טע גאַס, אין מאַנהעטן. נאָך ווײַטערדיקער אינפֿאָרמאַציע זעט דאָס וועבזײַטל: http://www.quadcinema.com