דער רוסישער סאָוועטישער שרײַבער איסאַק באַבעל איז געבוירן געוואָרן אין אָדעס אין יאָר 1894. פֿון זײַנע ערשטע ווערק האָט ער גלײַך באַקומען אַ שם פֿון אַ טאַלאַנטירטן דערציילער. אַ סך פֿון זײַנע דערציילונגען שפּיגלען אָפּ די דראַמאַטישע תּקופֿה פֿון בירגער־קריג אין רוסלאַנד און דאָס נײַע סאָוועטישע לעבן. אַ וויכטיק אָרט פֿאַרנעמט אין זײַן שאַפֿונג די טעמע, פֿאַרבונדן מיט ייִדן און ווי אַזוי די נײַע צײַט האָט געווירקט אויף זייער עקזיסטענץ. באַבעל אַליין איז געפֿאַלן אַ קרבן פֿון דער סטאַליניסטישער דיקטאַטור אין 1940.

מיר ברענגען ווײַטער אַ דערציילונג, וואָס איז אַרײַן אין זײַן בוך "די געשיכטע פֿון מײַן טויבנשלאַק און אַנדערע
דערציילונגען". דער הויפּט־העלד פֿון דער דערציילונג, אַ סאָלדאַט פֿון דער רויטער אַרמיי קומט אין דער אוקראַיִנישער
שטאָט זשיטאָמיר אין די בלוטיקע טעג פֿון 1920 — דרײַ יאָר נאָך דער באָלשעוויסטישער רעוואָלוציע.

די דערציילונג "גדליה", ווי אויך אַנדערע דערציילונגען פֿון דעם בוך האָט איבערגעזעצט פֿון רוסיש גיטל מײַזיל.
דאָס בוך איז דערשינען אין ווילנע, אין 1921, אין ב. קלעצקין־פֿאַרלאַג.

קומט ערבֿ־שבת, באַפֿאַלט מיך אַ געדיכטער זכרונות־אומעט. אַמאָל האָט מײַן זיידע אין די פֿרײַטיק־צו־נאַכטסן מיט זײַן געלער באָרד געצערטלט די בלעטער פֿון איבן־אזרא. די באָבע מײַנע, אין אַ שפּיצן־הייבל, האָט מיט אירע פֿאַרשרומפּענע פֿינגער געכּישופֿט איבער דעם שבתדיקן לײַכטער און זיך פֿאַרגאַנגען אין אַ זיסן געוויין. מײַן קינדיש האַרץ האָט זיך אין די פֿרײַטיק־צו־נאַכטסן געוויגט, ווי עס וויגט זיך אַ שיפֿל אויף פֿאַרכּישופֿטע כוואַליעס. אָ, טליִענדיקע גמרות פֿון מײַן קינדהייט! אָ, געדיכטער אומעט פֿון זכרונות!

איך דריי זיך אַרום איבער זשיטאָמיר און זוך אַ שטילן שטערן. בײַ דעם אַלט־אַלטן בית־המדרש, בײַ זײַנע געלע און גלײַכגילטיקע ווענט, פֿאַרקויפֿן אַלטע ייִדן קרײַד, בלויעכץ און קנויטן — ייִדן מיט בערד פֿון נבֿיאים, מיט לײַדנשאַפֿטלעכע צעפֿליקטע קליידער אויף די אײַנגעפֿאַלענע ברוסטן.

אָט איז קעגן מיר דער מאַרק און דער טויט פֿונעם מאַרק. די פֿעטע נשמה פֿון איבערפֿלוס איז דערהרגעט געוואָרן. שטומע שלעסער הענגען אויף די שטעלעכלעך, און דער ברוק פֿון דער גאַס איז ריין, ווי אַ פּליך פֿון אַ מת. און ער — דער שטילער שטערן, — טוקט זיך און לעשט זיך...

אײַנגעגעבן האָט זיך מיר ערשט שפּעטער, מיר האָט אָפּגעגילט פּונקט פֿאַרן זון־אונטערגאַנג. גדליהס קראָם האָט זיך באַהאַלטן אין די פֿעסט פֿאַרקלאַפּטע קראָמען־שורות. דיקענס, — וווּ איז אין יענעם טאָג דײַן מילדער שאָטן געווען? דו וואָלסט דערזען אין דער אַלטוואַרג־קראָם אַ פּאָר געגילדטע פּאַנטאָפֿל און גראָבע שיפֿשטריק, דו וואָלסט אַ פֿאַרצײַטיקן קאָמפּאַס און אַן אָנגעשטאָפּטן אָדלער געזען, דו וואָלסט אַ יעגער־ווינטשעסטער מיט אַן אויסגעקריצטער דאַטע פֿון 1810 און אַ צעבראָכן פֿענדל דאָרט דערזען!

אין דער דאָזיקער פּוסטקייט פֿונעם אָוונט גייט אַרום לעבן זײַנע אוצרות דער קליינער בעל־הבית מיט די פֿאַרנעפּלטע ברילן און מיט דעם גרינעם ראָק, אַ לאַנגן ביז דער ערד. ער רײַבט זיך די ווײַסע הענטלעך, ער ציפּט זיך זײַן גרוילעך בערדל, בייגט אָן זײַן קאָפּ און הערט זיך צו צו די געהיימע שטימען, וואָס טראָגן זיך צו אים.

די קראָם איז ווי אַ קעסטל פֿון אַ וויסנדאָרשטיקן, ערנסטן ייִנגל, וואָס עס וועט פֿון אים אויסוואַקסן אַ פּראָפֿעסאָר־באָטאַניקער. אין דער קראָם געפֿינען זיך קנעפּלעך, עס געפֿינט זיך אַ טויט פֿלאַטערל. דעם קליינעם בעל־הבית אירן רופֿט מען גדליה. אַלע זענען אַוועק פֿון מאַרק, נאָר גדליה איז געבליבן, און ער שלענגלט זיך אין דעם לאַבירינט פֿון גלאָבוסן, שאַרבנס און טויטע בלומען, פֿאָכעט מיטן בעזעמל פֿון הענער־פֿעדערן און בלאָזט אַראָפּ דעם שטויב פֿון די געשטאָרבענע בלומען.

און אָט זיצן מיר אויף די פּוסטע פֿעסלעך ביר. גדליה פֿאַרוויקלט און צעוויקלט זײַן שמאָלע באָרד. זײַן קאַפּעליוש וויגט זיך איבער אונדז, ווי אַ שוואַרצער טורעמל. אַ וואַרעמע לופֿט שטראָמט פֿאַרבײַ אונדז. דער הימל בײַט זײַנע קאָלירן. צאַרט בלוט גיסט זיך פֿון אַן איבערגעקערטן פֿלעשל דאָרט אויבן. אַ לײַכטער ריח פֿון טליִען נעמט מיך אַרום.

— רעוואָלוציע — לאָמיר איר זאָגן יאָ; וועלן מיר דען דעם שבת זאָגן ניין? — אַזוי הייבט אָן גדליה און הילט מיך אַרום מיט די זײַדענע פּאַסעקלעך פֿון זײַנע נעפּלדיקע אויגן. — יאָ, שרײַ איך צו דער רעוואָלוציע, יאָ שרײַ איך צו איר, אָבער זי באַהאַלט זיך אויס פֿון גדליהן און שיקט מיר גאָר אַרויס אַ שיסערײַ...

— צו קיין צוגעמאַכטע אויגן קומט נישט צו די זון, — ענטפֿער איך דעם אַלטן, — אָבער מיר וועלן אויפֿעפֿענען די צוגעמאַכטע אויגן...

— די פּאָגראָמשטשיקעס האָבן אונדז פֿאַרמאַכט די אויגן, — מורמלט דער אַלטער, קוים צו הערן, — דער פּאָגראָמשטשיק, אָט דער בייזער הונט, ער נעמט דעם ייִדן און צאַפּט, דעם בייזן הונט, און דאָס איז גלענצנדיק, — דאָס רעוואָלוציע, און שפּעטער האָט דער, וואָס האָט געגעבן קלעפּ דעם פּאָגראָמשטשיק, געזאָגט צו מיר, פֿאַררעגיסטריר דײַן גראַמאָפֿאָן, גדליה... איך האָב ליב מוזיק, פּאַניע, ענטפֿער איך דער רעוואָלוציע — דו ווייסט נישט, וואָס דו האָסט ליב, גדליה, אָט וועל איך אין דיר שיסן, וועסטו שוין יאָ וויסן, און איך קאָן דען נישט וויסן, איך בין דאָך רעוואָלוציע...

— זי קאָן דען נישט וויסן, גדליה, — זאָג איך צום אַלטן, — זי איז דאָך רעוואָלוציע...

— אָבער דער פּאָגראָמשטשיק האָט געשאָסן, מײַן האַרציקער פּאַניע, ווײַל ער איז קאָנטער־רעוואָלוציע, איר שיסט דערפֿאַר, וואָס איר זענט רעוואָלוציע, און רעוואָלוציע איז דאָך אַ חיות, און חיות פֿאַרטראָגט נישט קיין יתומים אין שטוב. גוטע אויפֿטוען טוען גוטע מענטשן. רעוואָלוציע — איז אַ גוטער אויפֿטו פֿון גוטע מענטשן, אָבער גוטע מענטשן הרגענען נישט: הייסט דאָס, די רעוואָלוציע מאַכן שלעכטע מענטשן. אָבער די פּאָגראָמשטשיקעס זענען אויך שלעכטע מענטשן. ווער זשע וועט זאָגן גדליהן, וווּ איז רעוואָלוציע, און וווּ קאָנטער־רעוואָלוציע? איך האָב געלערנט אַמאָל תּלמוד און האָב ליב רש"י און גמרא. און נאָך קעפּמענטשן זענען דאָ אין זשיטאָמיר. און מיר אַלע, די תּלמידי־הכמים, פֿאַלן מיטן פּנים צו דער ערד און שרײַען אויף אַ קול: וויי איז צו אונדז, וווּ איז די זיסע רעוואָלוציע?..

דער אַלטער איז אַנטשוויגן געוואָרן. מיר האָבן דערזען דעם ערשטן שטערן, וואָס האָט זיך דורכגעגליטשט פּאַזע דעם מילכוועג.

— עס פֿאַרגייט שבת, — האָט גדליה מיט ווירדע געזאָגט, — ייִדן דאַרפֿן גיין אין בית־המדרש... פּאַניע חבֿר, — האָט ער געזאָגט, אויפֿגעשטאַנען, און דער קאַפּעליוש האָט, ווי אַ שוואַרצער טורעמל, זיך אַ וויג געטאָן אויף זײַן קאָפּ, — ברענגט צו פֿירן אין זשיטאָמיר אַ ביסל גוטע מענטשן. אײַ, פֿעלן זיי אונדז אויס אין אונדזער שטאָט, אײַ, פֿעלן זיי אויס! ברענגט צו פֿירן גוטע מענטשן, און מיר וועלן זיי אָפּגעבן אַלע גראַמאָפֿאָנען. מיר זענען נישט קיין עמי־הארצים. אינטערנאַציאָנאַל — מיר ווייסן, וואָס אַזוינס איז אינטערנאַציאָנאַל. און איך וויל אַן אינטערנאַציאָנאַל פֿון גוטע מענטשן, מען זאָל יעדע נשמה פֿאַררעגיסטרירן און געבן איר אַ "פּאַיאָק", לויט דער ערשטער קאַטעגאָריע, נאַ דיר, נשמה, עס, וויפֿל דאָס האַרץ גלוסט, און האָב זיך דײַן חיות פֿונעם לעבן. אינטערנאַציאָנאַל, פּאַניע חבֿר, איר ווייסט נישט, מיט וואָס מען עסט עס...

— מען עסט עס מיט פּולווער, — האָב איך געענטפֿערט דעם אַלטן, — און מען ווירצט עס צו מיט דעם בעסטן בלוט...

אָבער אָט האָט זיך אויף זײַן פֿאָטעל, פֿון בלויען חושך אַרויס, באַוויזן דער יונגער שבת.

— גדליה, — זאָג איך, — הײַנט איז פֿרײַטיק, און דער אָוונט איז שוין צוגעפֿאַלן. וווּ קאָן מען קריגן אַ ייִדיש קיכל, אַ ייִדיש גלאָז טיי און אַ ביסל פֿון דעם אויסגעדינטן גאָט אין דעם גלאָז טיי?..

— נישטאָ, — ענטפֿערט מיר גדליה, און הענגט אַרויף אַ שלאָס אויף זײַן קעסטל, — נישטאָ, פֿאַראַן דאָ נאָענט אַ שענקל, און גוטע מענטשן האָבן דאָרט געהאַנדלט, אָבער איצט עסט מען שוין דאָרט נישט, איצט וויינט מען דאָרט...

ער האָט פֿאַרקנעפּלט זײַן גרינעם ראָק אויף דרײַ ביינערנע קנעפּלעך. ער האָט זיך אַרומגערייניקט מיט די הענער־פֿעדערן, אַ שפּריץ געטאָן אַ ביסל וואַסער אויף זײַנע ווייכע דלאָניעס און איז אַוועק — אַ הייזעריקער, אַן איינזאַמער, אַ פֿאַרטראַכטער, אין אַ שוואַרצן קאַפּעליוש, מיט אַ גרויסן סידור אונטערן אָרעם.

עס פֿאַרגייט שבת. גדליה, — דער גרינדער פֿונעם נישט דערגרייכבאַרן אינטערנאַציאָנאַל, — איז אַוועק אין בית־המדרש אַרײַן דאַווענען.