כ‘האָב קלאָר דערפֿילט, ווי מײַן שטערן און דערנאָך די נאָז, די באַקן האָבן אָנגעהויבן שטעכן מילי־מיליאַסן פּיצינקע נאָדלען; מײַן נײַגעריש־פֿאַרחידושטער בליק האָט נאָך אָנגעטאַפּט דעם אַרום — דאָס פֿולבלעכע פּנים פֿונעם דאָקטער־אַנעסטעזיאָלאָג, אַ בלויען ווינקל פֿון דער שאַפֿע הינטער זײַנעם אַן אַקסל — זיך געטשעפּעט פֿאַר דעם דין־געלן גומענעם רערל, וואָס האָט זיך, ווי אַ זײַטיקער, פֿרעמדער אָדער אַראָפּגעשלענגלט פֿון דער איבערגעקערטער פּלאַסטיק־כּלי, מיט אַ דורכזיכטיקער פֿליסיקייט אינווייניק צו מײַן האַנט. כ‘האָב אָבער זיך נישט נאָכגעגעבן, געהאַלטן אינעם שוואַרצאַפּל דאָס ממשותדיקע, וואָס לאָזט זיך צורירן מיט דער הויט און אָטעם; האָט אַ צורה, אַ ריח, אַ טעם — די ווירקלעכקייט.
דאָס נאָדל־שטעכעניש האָט זיך פֿאַרשפּרייט אויף מײַנע שלייפֿן, אַרײַן אין די אויערמושלען... אַ געדאַנק האָט אַ שווינדל געטאָן, ווי אַ פֿלאַטערל וואָלט עטלעכע מאָל אַ פֿאָכע געטאָן מיט אירע שיינקאָליריקע פֿליגעלעך, איידער דער טייטלעכער שפּיץ פֿון דער שפּילקע האָט זיך אײַנגעשטאָכן אין איר קעפּל. "טויט — איז די רגע צו פֿאַרשטיין, וואָס דײַן לעבן איז געווען"...
דעם טויט האָב איך צום ערשטן מאָל אין מײַן לעבן אויפֿגענומען מיטן געהער. די שווערע טרויעריקע קלאַנגען פֿון מוזיק זײַנען אַרויסגעקומען פֿון דעם ראַדיאָ — אַ גרויסער שוואַרצער טעלער אויף דער וואַנט. איך בין דעמאָלט אַלט געווען דרײַ יאָר. כ‘האָב געמאָזלט. די מאַמע האָט זיך מיט מיר אַרומגעטראָגן איבערן צימער. כ‘האָב ביטער געוויינט. דערקוטשעט, נישט נאָר ווײַל ס‘האָט מיר עפּעס וויי געטאָן. כ‘האָב געפֿילט, אַז די קלאַנגען פֿון דער מוזיק דרינגען אין מיר אַרײַן, ווי מע וואָלט זיי טראָפּנווײַז אַרײַנגעלאָזט אין מײַן אויער, אויסער מײַן ווילן, און זיי, צעגיסנדיק זיך איבער מײַן גופֿל, גרייכן צו מײַן האַרץ, וווּ עס ליגט זיך פֿאַרטײַעט אַ וורעדנע ווערעמל און קוויקט זיך מיט די דאָזיקע טראָפּנס. כ‘האָב אַוודאי נישט געקאָנט וויסן, אַז געשפּילט האָט מען אין דעם ראַדיאָ טשײַקאָווסקיס זעקסטע סימפֿאָניע, ריכטיקער, דעם פֿינאַל פֿון זײַן לעצט ווערק; פּונקט ווי כ‘האָב נישט געקאָנט וויסן, אַז באַגלײַך מיט מיר וויינען איצט מיליאָנען מענטשן איבער דער גאָרער וועלט — ס‘איז געשטאָרבן סטאַלין...
שפּעטער מיט יאָרן האָב איך נישט איין מאָל געהערט דאָס גרויסע ווערק פֿון טשײַקאָווסקין, און תּמיד, מיט די ערשטע קלאַנגען פֿון דעם לעצטן טייל, האָט אין מיר אָנגעהויבן וויינען דאָס קליינע קראַנקע קינד...
אָנגעהויבן האָט זיך עס פֿון מײַן ווײַבס טענה, אַז אַ מאַנצביל אין מײַנע יאָרן — פֿופֿציק מיט אַ סמיטשיק — דאַרף וויסן, וואָס עס טוט זיך בײַ אים אין זײַנע געדערעם. "ווען מע פֿילט עס שוין, — האָט זי, ווי תּמיד, דערפֿירט אירע חשדים צום העכסטן פּונקט, — קען עס, חלילה, זײַן צו שפּעט!" כ‘האָב אַמאָל ערגעץ געלייענט, אַז די מענער באַזוכן די דאָקטוירים אַ סך זעלטענער, ווי די פֿרויען; נישט ווײַל זיי קרענקען ווייניקער, נאָר מחמת דער שרעק זיך פּלוצעם צו דערוויסן עפּעס נישט קיין גוטע זאַך. זעט אויס, אַז איך געהער צו דער זעלבער חבֿרה פּחדנים, וואָס האָבן מורא פֿאַרן "פּלוצעם".
דער דאָקטער האָט מיך געטרייסט, אַז די גאַנצע פּראָצעדור וועט אָנגיין אַ צען־פֿופֿצן מינוט: "איר וועט גאָרנישט פֿילן — שלאָפֿן, ווי אַ קינד, און זען שיינע חלומות". דערזען האָב איך ווי עס שטאַרבט מײַן זיידע. דאָס איז געווען דער ערשטער גוסס, וואָס איז אויסגעגאַנגען פֿאַר מײַנע אויגן. זײַנע ביינערדיקע באַקן און שטערן זײַנען פֿאַרצויגן געווען מיט אַ דורכזיכטיקער פּאַרמעט־הויט, וואָס די שאַרפֿקייט פֿון זײַן נאָז האָט דורכגעשטאָכן און נאָך אַלץ עקשנותדיק זיך אַרײַנגעשניטן אינעם רוים. די גרויע, לאַנגע באָרד דעם זיידנס, וואָס איך פֿלעג נישט איין מאָל פֿילן איר ווייכע צאַרטקייט אויף מײַן שפּיץ־קאָפּ, איז איצט געלעגן אײַנגעפֿאַלן, אײַנגעבראָכן אויף דעם ווײַס־אָנגעקראָכמאַליעטן געלעגער, ווי דער מלאך־המוות אַליין וואָלט אויף איר אָנגעשפּאַרט זײַן שטעקן. שוין כּמעט אַ וואָך, אַז דער זיידע איז נישט בײַם באַוווּסטזײַן. פֿאַרקאָכט. די אויגן זײַנען אים פֿאַרמאַכט. ער האָט אַפֿילו נישט קיין כּוח אַרויסצודעכען פֿון זיך די נשמה. און פּלוצעם גיבן אַ צאַפּל זײַנע שיטערע וויִעס, ווי דער גלעט פֿון מײַן בליק וואָלט מסוגל געווען זיי צו רירן. אַ דריבנע טרער שנײַדט איבער דאָס דעקל פֿון זײַן רעכטן אויג און פֿאַלט פּאַמעלעך אַרויס פֿונעם שמאָלן ווינקעלע...
איך האָב זיך דערמאָנט: איך מיטן זיידן דרייען זיך אונטער אַן אַלטן, צעצווײַגטן נוסנבוים, וואָס וואַקסט בײַ אונדז אין הויף. מיר זוכן אינעם גראָז אַראָפּגעפֿאַלענע ניס; דערנאָך וועט די באָבע מאַכן פֿון זיי געשמאַקע פּאַסן באַקלאַוואַ. איך נעם צונויף די ניס אין מײַן בוזעם, דער זיידע — אין די גרויסע קעשענעס פֿון זײַן רעקל. און כאָטש קיין געוועט צווישן אונדז, ווער ס‘וועט געפֿינען מער ניס, איז נישט אָנגעגאַנגען, האָט יעדער זיך צוגעאײַלט מיטן שטיקל אַרבעט און גענישטערט מיט די אויגן אין אַלע זײַטן. אין אַ רגע האָבן מיר זיך ביידע אַ וואָרף געטאָן אַרויסצוכאַפּן פֿונעם גראָז איין און דעם זעלבן נוס, און זיך צונויפֿגעבוצקעט מיט די קעפּ. דער זיידע און איך האָבן זיך צעלאַכט און זיך אויסגעצויגן אויפֿן קילן גראָז, נאַזנדיק.
אַ פּאָר ווײַלעס זײַנען מיר אַזוי געלעגן שטיל, אָנגעשטעלט די אויגן אין דער בלויקייט פֿון הימל.
— שיין איז גאָטס וועלטל, — האָט זיך אָנגערופֿן דער זיידע.
— אונדזער לערער אין שול זאָגט, אַז קיין גאָט איז נישטאָ.
דער זיידע האָט אויסגעדרייט צו מיר דעם קאָפּ.
— אַזוי גאָר?! אָבער די וועלט איז דאָך דאָ.
— יאָ, — האָב איך פֿעסט באַשטעטיקט.
— אויב אַזוי, — האָט זיך צעשמייכלט דער זיידע, — איז אויך דאָ גאָט, אַנדערש וואָלט נישט געווען ווער ס‘זאָל די וועלט באַשאַפֿן.
אַ צופֿרידענער פֿון זײַן אייגענעם אויספֿיר, האָט דער זיידע ווידער פֿאַרוואָרפֿן זײַן בליק העט־אַרויף, איבער דער קרוין פֿונעם נוסנבוים — צום הימל, אַרונטערלייגנדיק אונטערן נאַקן די הענט, ווי זײַן שטייגער איז. איך האָב זיך אונטערגעהויבן און זיך אָנגעשפּאַרט אויף די עלנבויגנס. איך האָב געקוקט אויף מײַן זיידנס פּנים און זיך געחידושט.
— זיידע, דו וויינסט?
— וואָס פּלוצעם?
— טרערן רינען בײַ דיר פֿון די אויגן.
— דאָס איז זייער טבֿע... — און נאָך אַ פּויזע צוגעגעבן: — אַז עס וויינט זיך, מיינט זיך...
איך האָב אָפּגעווישט די טרער פֿונעם זיידנס באַק. מיט אַ מאָל האָט ער אויפֿגעמאַכט די אויגן. ער האָט געקוקט אויף מיר מיט אַ ציכטיקן בליק, ווי דעמאָלט אין די טעג פֿון מײַן קינדהייט, אונטערן נוסנבוים. זײַנע שוואַרצאַפּלען האָבן זיך גיך פֿאַרברייטערט, ווי געוואָלט אַרומכאַפּן דעם גאַנצן אַרום. כ‘האָב דערפֿילט, ווי איך הייב אָן אין זיי זינקען. אַ ווייטיק האָט זיך צעגאָסן איבער מײַן לײַב. פֿאַר וואָס אַזוי? — האָב איך נישט געגלייבט מײַנע חושים, — דער דאָקטער האָט דאָך געזאָגט, אַז איך וועל גאָרנישט פֿילן...
קלאַנגען פֿון אַ באַקאַנט וויגליד האָבן זיך דורכגעשלאָגן דורכן נעפּל פֿון מײַן נאַרקאָזישער פֿאַרטשאַדעטקייט. מײַן באָבע האָט מיך געהאַלטן פֿאַר דער האַנט. זי האָט איבערגעלעבט דעם זיידן אויף קנאַפּע צוואַנציק יאָר. אין איר אויסגערײַפֿטער זיקנה האָט זי געטראָגן אין זיך דעם חן פֿון אירע ייִנגערע יאָרן. ריידנדיק, האָט זי זיך לײַכט צוגעשאָקלט, אַ טבֿע, געבליבן פֿון אײַנוויגן אירע עופֿעלעך.
— שוין, גענוג. איך בין מיד פֿונעם לעבן. דערלעבט, דאַנקען גאָט, צו אייניקלעך, אוראייניקלעך און אַפֿילו אוראוראייניקלעך... גענוג! ס‘איז מיר שווער געוואָרן...
— באָבע, — האָב איך זי געפּרוּווט אונטערמונטערן, — אין אַ וואָך אַרום, קום איך פֿון די וואַקאַציעס, נעם איך דיך צו זיך אויף אַ צײַט...
זי האָט צו מיר אויפֿגעהויבן די אויגן. כ‘האָב דערזען דעם קוק, אַזוי גוט באַקאַנט מיר פֿון מײַנע קינדער־יאָרן. ער פֿלעגט תּמיד צוזאָגן אַ נײַ מעשׂהלע, אַ משל, אַ שיין לידעלע. אויך איצט האָט ער מיך נישט אָפּגענאַרט, דער באָבעס קוק.
— איך וויל דיר דערציילן אַ משל.
— יאָ, באָבע.
און זי הייבט אָן: "אַן אַלטע ייִדענע איז געקומען צום קבֿר פֿון איר מאַן און קלאָגט זיך פֿאַר אים, נעבעך, אַז זי איז קראַנק און עלנט, און אַז די קינדער האָבן זי פֿאַרגעסן, און אַז קיין פּרנסה איז נישטאָ, און אַז זי קומט אָפּ דעם טאָג מיט שהי־פּהי... מיט איין וואָרט, ער זאָל לויפֿן בעטן פֿאַר איר... זיך אָנגעוויינט און אָנגעקלאָגט, גייט זי צוריק אַהיים און שוין בײַם טויער פֿונעם בית־עולם כאַפּט זי זיך, אַז זי האָט עפּעס פֿאַרגעסן זאָגן דעם מאַן. און דאָ ווערט שוין פֿינצטער, און זי קען זיך נישט אומקערן צום מאַנס קבֿר. זעט זי, עס גייט איר אַנטקעגן דער שמשׂ. דערפֿרייט זי זיך און בעט אים, ער זאָל צוגיין צו איר משהס קבֿר און דערמאָנען אים ער זאָל נישט פֿאַרגעסן אויסבעטן פֿאַר איר האָלץ, ווײַל עס גייט אַ בייזער ווינטער. אויפֿן אַנדערן טאָג פֿרעגט זי בײַם שמשׂ, צי ער האָט נישט פֿאַרגעסן אין איר בקשה. האָט זי דער שמשׂ באַרויִקט, אַז ער האָט געטאָן אַלץ ווי זי האָט אים געבעטן. פֿרעגט די אַלמנה: ׳וואָס זשע האָט אײַך מײַן משה געענטפֿערט?׳ — האָט איר דער שמשׂ געזאָגט: ׳אײַער מאַן האָט געענטפֿערט, אַז ביז ווינטער וועט איר שוין קיין האָלץ נישט באַדאַרפֿן׳".
דעם זין פֿון דעם משל האָב איך פֿאַרשטאַנען מיט אַ וואָך שפּעטער, ווען כ‘האָב זיך דערוווּסט, אַז מײַן באָבע איז מער נישטאָ. מ‘האָט זיך נישט געקאָנט מיט מיר פֿאַרבונדן, צו ווײַט האָב איך זיך פֿאַרקליבן אין די בערג. שטייט זי מיר תּמיד פֿאַר די אויגן, מײַן באָבע, אַזאַ, ווי כ‘האָב זי פֿאַרגעדענקט אין יענעם לעצטן הייסן זומער־טאָג...
איך האָב ווידער דערפֿילט אַ שאַרפֿן ווייטיק אין מײַן בויך, און דערהערט פֿון דער ווײַטנס, ווי עמעצער שיקט מיך אָפּ צוריק צו מײַן הײַנט, צו דער ווירקלעכקייט. דאָס פֿלאַטערל האָט אַ שווינדל געטאָן פֿאַר די אויגן. עס האָט זיך נישט געלאָזט דורכצושטעכן מיט דער טייטלעכער שפּילקע און זיך צעפֿאָכעט מיט די שיינקאָליריקע פֿליגעלעך. מײַן געדאַנק האָט זיך אָפּגערופֿן מיט ווערטער: "לעבן — איז אַ פּרוּוו צו פֿאַרשטיין, וואָס דער טויט מיינט".
מערץ, 2008, ניו־יאָרק, ברוקלין