 |
| קלמן פּאָלגער |
דער קונסט־אַלבאָם "קאָלירטע מאָטיוון" פֿונעם מאָלער קלמן פּאָלגער נעמט אַרײַן זײַנע לעבעדיקע קאָלירטע אילוסטראַציעס צו די געשטאַלטן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור. דער "ה. לייוויק־פֿאַרלאַג" בײַם "פֿאַראיין פֿון ייִדישע שרײַבער און זשורנאַליסטן אין ישׂראל" האָט אַרויסגעגעבן דאָס בוך, און די שטאַרקע ליטעראַרישע און קינסטלערישע פֿאַרבינדונג אינעם ווערק ווערט בולט אַרויסגעבראַכט — זײַט בײַ זײַט לעבן די מאָלערײַען, דרוקט מען די טעקסטן אויף ייִדיש וואָס דער מאָלער אילוסטרירט, און שפּעטער אין בוך ווערן אָפּגעדרוקט די העברעיִשע און, צום טייל, ענגלישע איבערזעצונגען.
קלמן פּאָלגער איז געבוירן געוואָרן אין טשערנאָוויץ און איז אויפֿגעוואַקסן אין דער ייִדישער קולטור־סבֿיבֿה פֿון דער שטאָט. ער האָט זיך געלערנט אין אַ חדר, פֿאָלקשול און מיטלשול און זיך באַטייליקט אין דער "גורדוניה" יוגנט־באַוועגונג. אינעם "ייִדישן שול־פֿאַראיין" האָט ער אָנטיילגענומען אינעם סעמינאַר פֿאַר דער ייִדישער ליטעראַטור און אין דער טעאַטער־סטודיאָ. צווישן זײַנע חבֿרים אין דער סבֿיבֿה זענען געווען דער מאָלער איזיו שערף און רעציטאַטאָר/קאָמפּאָזיטאָר לייבו לעווין.
אין דער מלחמה האָט ער געליטן אין געטאָ דערנאָך אין אַרבעט־לאַגער, און נאָך דער באַפֿרײַונג מאָביליזירט געוואָרן אין דער סאָוועטישער אַרמיי. אין 1959 האָט ער עולה געווען. ער האָט געהאַט עטלעכע אויסשטעלונגען אין ישׂראל און באַקומען דעם הערש סעגאַל־פּרײַז פֿאַר ליטעראַטור און קונסט. זײַן אייגענע קונסט באַשרײַבט דער מאָלער אַזוי:
 |
| אילוסטראַציע צו איציק מאַנגערס |
"אין מײַנע בילדער קומען צום אויסדרוק די ליבשאַפֿט און געפֿילן פֿאַר דעם ייִדישן ליד און ייִדישער ליטעראַטור, וואָס איך האָב אײַנגעזאַפּט אין מײַנע יוגנט־יאָרן." דער רעדאַקטאָר ישׂראל רודניצקי גיט צו, אין זײַן אַרײַנפֿיר־וואָרט, אַז "דעם שאַפֿער געלינגט אונדז אָנשטעקן מיט זײַן פֿרייד און התלהבֿות פֿאַר די רײַכע און קלוגע ייִדישע טעקסטן"; דער שרײַבער צבֿי־הירש סמאָליאַקאָוו באַשרײַבט די ווערק אַזוי — "זיי שרײַען נישט, גוואַלדעווען נישט; זיי רעדן פּשוט צו אײַך מיטן לשון פֿון מאָלער: אַזוי זע איך מײַן וועלט, וואָס איז פֿול מיט געשטאַלטן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, אַזוי שפּיר איך מײַן אַרום".
פּאָלגערס ליטעראַרישע אילוסטראַציעס נעמען אַרײַן די קלאַסישע ווערק: מענדעלעס "מסעות בנימין השלישי"; שלום־עליכמס כאַראַקטערן ווי טבֿיה, מנחם־מענדל און שמעון־אלי שמע־קולנו; י. ל. פּרצס באָנטשע שווײַג; די טשערנאָוויצער שרײַבער אליעזר שטיינבאַרג און איציק מאַנגער, זעליג באַרדיטשעווער און מרדכי געבירטיגס לידער, און אַפֿילו פֿאָלקסלידער ווי "דער אַלטער מנשה." פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור אין ישׂראל זענען פֿאַרטראָטן בילדער צו די לידער פֿון אַבֿרהם סוצקעווער און רבֿקה באַסמאַן בן־חיים.
 |
| אַ חתונה אין שטעטל |
טייל מאָלערײַען שפּיגלען אָפּ דעם קינסטלערס ביאָגראַפֿיע און איבערלעבונגען און האָבן נישט צו טאָן מיט דער ליטעראַטור: בילדער פֿון די מלחמה־יאָרן — קאָנצענטראַציע־לאַגער, פּליטים, ווי אויך פּאָרטרעטן פֿון זײַן משפּחה און בילדער פֿון זײַן נײַער היים — דער ים־ברעג אין תּל־אָבֿיבֿ, דער נאַציאָנאַלער פּאַרק אין רמת־גן צווישן אַנדערע. אַ דריטע קאַטעגאָריע נעמט אַרײַן טיפּישע ייִדישע געשטאַלטן פֿונעם שטעטל — "אַ חתונה אין שטעטל", "קלעזמאָרים", דער וואַסער־טרעגער".
בדרך־כּלל האַלט זיך פּאָלגער אין אַ געוויסן רעאַליסטישן און פֿאָלקישן סטיל מיט איין סצענע פֿאַר יעדן ליד; דאָס הייסט, אין דער איינער סצענע מאָלט ער אַלע כאַראַקטערן פֿונעם ווערק אויף איין לײַוונט. למשל, אין מאַנגערס "רבינו־תּם" זעט מען דער רבינו־תּם, די רביצין מיטן וואַלגערהאָלץ, אַ ווײַס ציגעלע, די מלכּה פֿון טערקײַ, די גאָלדענע פּאַווע מיטן בריוועלע אין מויל, דער לץ, וואָס לאַכט אַרײַן "אַקוראַט צום גראַם" און, אין ווינקל — דער פּאָרטרעט פֿונעם פּאָעט איציק מאַנגער. אָבער אין עטלעכע מאָלערײַען, שפּילט ער זיך אַרום מיט דער פֿאָרעם און אימאַזש. אין זײַן אילוסטראַציע צו מאַנגערס פֿאַנטאַסטישער באַלאַדע "טרויעריק ליד", ניצט ער אַן איבערגעמאַכטע פֿאָטאָגראַפֿיע, מיר דאַכט, פֿאַרן כאַראַקטער פֿון דער פּרינצעסין. אין זײַן וויזועלער באַאַרבעטונג פֿון מאַנגערס "די באַלאַדע פֿונעם פֿאַרלוירענעם שעפֿעלע" צעטיילט דער מאָלער די באַלאַדע אויף פֿיר טיילן/סצענעס.
 |
| שלום־עליכם און זײַנע געשטאַלטן |
די בעסטע בילדער, לפֿי־דעתּי, זענען די ווערק, וווּ דער קינסטלער האָט געשאַפֿן אַ געפֿיל פֿון באַוועגונג, ווי אין זײַן אילוסטראַציע צו "אויפֿן וועג שטייט אַ בוים", אָדער "אונדזער שטעטל ברענט". דער מאָלער ניצט אויך די גאַנצע פּאַליטרע, און שאַפֿט אויפֿן צוקוקער סײַ ליכטיקערע, סײַ טונקעלע בילדער מיט אַ שטאַרקן עפֿעקט, סײַ פֿרייד און סײַ טרויער.
קלמן פּאָלגערס אַלבאָם "קאָלירטע מאָטיוון" ציט אונדז אַרײַן אין דער ייִדישער ליטעראַטור דורך בילד און קאָליר, און ווי אילוסטראַציעס גיבן זיי צו צום טעקסט, און בלײַבן נישט סתּם סטאַטישע איבערזעצונגען אויף דער שפּראַך פֿון מאָלערײַ.