 |
| חנה מלאָטעק מיט אירע טאַטע־מאַמע: לייזער און באַשע גאָרדאָן |
ווען איך און מײַן שוועסטער מלכּה גאָטליב (וואָס איז שפּעטער געוואָרן אַ פּיאַניסטין און אַקאָמפּאַניסט) זײַנען געווען קינדער, האָט אונדזער פֿאָטער, לייזער גאָרדאָן, אַן אימיגראַנט פֿון סטאָלפּץ, ווײַס־רוסלאַנד, געזונגען מיט אונדז זייער פֿיל ייִדישע לידער. שפּעטער האָבן מיר זיך דערוווּסט, אַז די לידער זײַנען פֿון פֿאַרשיידענע באַרימטע מחברים וואָס מײַן פֿאָטער האָט זיי געטראָגן אין זײַן זכּרון. ער האָט געדענקט די לידער וואָס זײַן מוטער מרים מלבים־גאָרדאָן האָט געזונגען. ער האָט געזונגען די ייִדישע טעאַטער־לידער וואָס זײַנען געווען פּאָפּולער; ער האָט אַ צײַט געשפּילט אין "פּראָגרעסיוו דראַמאַטישן קלוב". בכלל האָט ער געהאַט אַ גוואַלדיקן זכּרון און האָט געדענקט אַ ים מיט לידער. עס זײַנען צווישן זיי געווען לידער וואָס קיינער האָט ניט געדענקט; אַפֿילו די בעסטע מבֿינים בײַ וועמען איך האָב נאָכגעפֿרעגט, און זײַנען קיין מאָל ניט געווען געדרוקט.
מיר גיבן הײַנט אַן אָפּקלײַב פֿון די לידער וואָס מיר געדענקען פֿון מײַן פֿאָטער. זיי זײַנען אַ קליינער שפּיגל פֿון דעם רעפּערטואַר פֿונעם אימיגראַנט פֿון אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט. דער אימיגראַנט האָט געדענקט די לידער פֿון זײַן היים, זײַן היימלאַנד, וואָס זײַנען געווען אַ טייל פֿון דעם באַגאַזש וואָס ייִדן האָבן מיטגעבראַכט אין נײַעם לאַנד.
ספּעציעל באַליבט בײַ מײַן פֿאָטער זײַנען געווען די לידער פֿון דעם בדחן אליקום צונזער. מיט וואָס פֿאַר אַ פֿרייד ער פֿלעגט זינגען "אין סאָכע" און "שיבֿת־ציון".
אין סאָכע
אין סאָכע
ליגט די מזל־ברכה,
דער וואַרע גליק פֿון לעבן,
קיין זאַך מיר ניט פֿעלט.
עס קומט דער פֿרימאָרגן,
איך דאַרף ניט לייען, באָרגן,
דער מוח דאַרף ניט זאָרגן
אויף טאָג־הוצאָות, געלט.
ס׳איז אָנגעגרייט אויף ווינטער
אַ זאַסיק אַ געזינטער,
איך זיי און שנײַד גאַנץ מינטער,
פֿרײַ אין גאָטעס וועלט.
שיבֿת־ציון
וואָס זע איך דורך די שויבן?
זיי פֿליִען אָן ווי טויבן,
מײַן יוסף, מײַן בנימין,
קלאַפּן אין מײַן טיר.
אַך הימל, גאָטעס ווינדער,
איך זע דאָך מײַנע קינדער,
די ליבסטע, די געטרײַסטע,
קומען אָן צו מיר.
אַוועק אַזוי פֿיל יאָרן,
געמיינט איך בין פֿאַרלאָרן,
אַן אַלמנה אַ פֿאַרוויסטע
ליידיק בײַ מײַן טיש,
מיט אײַך ווי איז געגאַנגען?
צײַט מען האָט אײַך געפֿאַנגען,
וואָס מאַכט יהודה און אפֿרים?
גיט מיר אָפּ אַ גערוס.
בעת מיר האָבן געשריבן די "פּערל" מיט יאָרן צוריק, פֿלעגט מײַן פֿאָטער זײַן אַריינגעטאָן אין דער אַרבעט. יעדע וואָך (אין די אָנהייב־יאָרן זײַנען די "פּערל" דערשינען יעדע וואָך) פֿלעגט דער טאַטע באַטראַכטן דאָס ווי אַ הייליקע מיסיע, צו פֿאַרצייכענען און מאַכן אַן אינדעקס פֿון די לידער און אַרטיקלען אין יעדן נומער. ער האָט געדענקט די מעלאָדיעס צו צוויי לידער פֿון צונזערן וואָס זײַנען פֿריִער ניט געווען געדרוקט, און וואָס מיר האָבן אָפּגעדרוקט. מיר האָבן פֿאַרצייכנט, אַז "די סאָכע" איז געוואָרן אַזוי פּאָפּולער, אַז אין סאָוועט־רוסלאַנד האָט מען פֿאַרביטן דאָס וואָרט "סאָכע" אויף "סטאַלין", אַז סטאַלין איז דער וואָס גיט מזל־ברכה אאַז״וו. אַן אינטערעסאַנטער פּרט וועגן צונזערס לידער איז דאָס, וואָס אַ טייל פֿון אַ ליד פֿון זײַן "מכירת־יוסף"־שפּיל איז געוואָרן אַרײַנגעפֿלאָכטן אין דעם זייער פּאָפּולערן ליד "פּאַפּיר איז דאָך ווײַס און טינט איז דאָך שוואַרץ". דער באַרימטער סימפֿאָנישער דירעקטאָר מײַקל טילסאָן־טאָמאַס האָט זיך נאַכגעפֿרעגט מיט עטלעכע יאָר צוריק וועגן אַ ליד פֿון אײַזנבאַן וואָס זײַן זיידע, באָריס טאָמאַשעווסקי, פֿלעגט זינגען, און דאָס איז געווען אליקים צונזערס אַ באַרימט ליד פֿון די 07ער יאָרן פֿונעם 91טן יאָרהונדערט.
צוזאַמען מיט די לידער פֿון צונזער, האָט דער טאַטע אונדז אַרײַנגעפֿירט אין דער וועלט פֿון אַבֿרהם גאָלדפֿאַדען, און מיר האָבן זיך געקוויקט פֿון גאַלדפֿאַדענס מוזיק. מיר האָבן געזונגען די לידער פֿון די אָפּערעטעס "שולמית", "בר־כּוכבא", און "די כּישוף־מאַכערין". צוזאַמען מיט "ראָזשינקעס מיט מאַנדלען" פֿון "שולמית" האָבן מיר געקוואָלן פֿון דער "שבֿועה" וואָס שולמית און אַבֿישלום גיבן זיך:
אָ, דער ברונעם אָ דער,
און די קאַץ אָ די־אָ,
זאָלן זײַן ווי איך שווער,
עדות פֿון אונדזער שבֿועה.
אַז ווער נאָר פֿון אונדז
וועט ברעכן דאָס וואָרט,
זיי אַליין
זאָלן דאָ אויף אַן אָרט
פֿאַרלאַנגען
ראַכע, ראַכע
אין איינעם פֿאָרט.
דאָס וועט אָבער קיין מאָל
בײַ אונדז ניט געשען,
ווײַל צוזאַמענגעפֿירט האָט אונדז
נאָר גאָט אַליין.
גאָט אַליין ווייסט,
די ליבע אַליין טרייסט,
דאָס האַרץ אַליין הייסט
מיר בלײַבן געטרײַ!
אייביק געטרײַ!
מיר בלײַבן, מיר בלײַבן אויף אייביק
געטרײַ!
פֿאַרשטייט זיך, די אַנדערע לידער פֿון "שולמית" זײַנען אויך געווען באַליבט, ווי דאָס ליד ווען אַבֿישלום קלײַבט אויס אַ כּלה בײַם יום־כּיפּור־טאַנץ אין ירושלים: "קום צו מיר דו שיינער בחור", "שבת, יום־טובֿ און ראָש־חודש דאַוון איך אַליין פֿאַר זיך" וואָס שולמית זינגט, "פֿלאַקער פֿײַערל פֿלאַקער" א״אַנד.
נאָך אַ ליד וואָס דער טאַטע פֿלעגט זינגען, וואָס שטאַמט פֿון די לידער פֿונעם ערשטן דור פֿאָלקס־פּאָעטן, איז דאָס "פּאַסטעך־ליד" פֿון בערל בראָדער. מיר האָבן דאָס ליד פֿאַרצייכנט פֿון טאַטן מיט דער מוזיק. שפּעטער האָבן מיר צובאַקומען אַ וואַריאַנט פֿון דעם קאָמפּאָזיטאָר בען יאָמען, געפֿונען דעם אָריגינעלן טעקסט און אָפּגעדרוקט די דרײַ וואַריאַנטן אין אונדזער כּהן־קלובס־זשורנאַל "ייִדישער פֿאָלקלאָר". אָט איז אַ טייל פֿונעם ליד:
יעדער מענטשן לעבט זיך באַרייט
און האָט זיך בכּבֿוד זײַן ברויט.
איך בין פֿון פּאַשען זייער מיד,
פֿאַל איך אַנידער ווי טויט.
שלאַקס־רעגן ליאַפּעט מיך אָפּ,
און דונערן און בליצן דערצו,
רעגן־וואַסער רינט פֿון מיר אָפּ,
אַך, ביטער איז מיר מײַן וועלט.
בערל בראָדערס לידער זײַנען פֿאַרגעסן געוואָרן. נחמה ליפֿשיץ פֿלעגט זינגען אַ ליד וועגן שומר, וואָס זאָל שטאַמען פֿון בראָדערס "וועכטער". ס׳געווען אַ צײַט ווען בראָדער און וועלוול זבאַרזשער האָבן געטיילט טעמעס און פֿערזן, ווי אין "דאָס ליד פֿון וואַנדערער", "דאָס ליד פֿון אַלטן טאַטן" א״אַנד; פּונקט ווי זבאַרזשער און צונזער האָבן געטיילט טעמעס און ווי מיכל גאָרדאָן און דוד אַפּאָטהעקער האָבן דאָס אויך געטאָן.
דער טאַטע פֿלעגט אויך זינגען די ערשטע לידער פֿון די אַלטע אָפּערעטעס און שפּילן ווי "וווּ זײַנען מײַנע זיבן גוטע יאָר?" "קום, ישׂראליקל אַהיים", "גאָט און זײַן מישפּט איז גערעכט".
צי געדענקט נאָך עמעצער די לידער?
אונדזערס איז געווען אַ מוזיקאַלישע שטוב, וואָס מלכּה און איך האָבן שפּעטער פֿאַרביטן אויף פּיאַנע־ און קלאַסישער מוזיק.