 |
יחיאל שרײַבמאַן, דער באַקאַנטער פּראָזאַיִקער פֿון מאָלדאָווע, איז געבוירן געוואָרן אין 1913 אינעם בעסאַראַבער שטעטל וואַד־ראַשקעוו, וואָס ער האָט אַזוי זאַפֿטיק און האַרציק באַשריבן אין כּמעט אַלע זײַנע ווערק. אין די 1930ער יאָרן געוווינט אין בוקאַרעשט, כּמעט גאַנצע צען יאָר געווען אַ סופֿליאָר אין ייִדישן טעאַטער. אין טשערנאָוויץ און בוקאַרעשט האָט ער זיך באַטייליקט אין דער אונטערערדישער "לינקער" באַוועגונג. דעביוטירט האָט ער אין דער ליטעראַטור מיט אַ דערציילונג, וואָס האָט געהייסן "ערשטע טריט" און איז פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אין ניו־יאָרקער פּראָלעטאַרישן ליטעראַרישן זשורנאַל "סיגנאַל".
אין 1940, ווען בעסאַראַביע איז געוואָרן אַ טייל פֿונעם ראַטן־פֿאַרבאַנד, איז שרײַבמאַן געקומען פֿון בוקאַרעשט קיין קעשענעוו, אָנגענומען געוואָרן ווי אַ מיטגליד פֿונעם סאָוועטישן שרײַבער־פֿאַרבאַנד. בעת דער צווייטער וועלט-מלחמה האָט ער זיך זיך עוואַקויִרט קיין אוזבעקיסטאַן און געאַרבעט אין אַ קאָלווירט. אין 1946 האָט דער מאָסקווער פֿאַרלאַג "דער עמעס" אַרויסגעגעבן זײַן ביכל פּראָזע "דרײַ זומערס". דער שרײַבער האָט זיך אומגעקערט קיין קעשענעוו און פֿאָרגעזעצט זײַן אינטענסיווע שעפֿערישע טעטיקייט. אַן איבעררײַס אין זײַן שאַפֿונג איז פֿאָרגעקומען אין די יאָרן 1948—1960, ווען די גאַנצע ייִדישע קולטור אין ראַטן־פֿאַרבאַנד האָט געליטן פֿון פֿאַרפֿאָלגונגען. ווי נאָר ס’האָט אָנגעהויבן צו דערשײַנען "סאָוועטיש היימלאַנד", איז שוין אין ערשטן נומער אַרײַן שרײַבמאַנס ציקל פּראָזע־מיניאַטורן, און דער שרײַבער ווערט ווידער שעפֿעריש אַקטיוו. זײַנע נאָוועלעס, דערציילונגען, ראָמאַנען און מיניאַטורן דרוקן זיך אינעם זשורנאַל אין משך פֿון אַלע דרײַסיק יאָר זינט ער פֿלעגט דערשײַנען. אַן אָנערקענטער מײַסטער פֿון קורצע נאָוועלעס און מיניאַטורן, ווי אויך אין געביט פֿון גרעסערע דערציילונגען און ראָמאַנען, טיילט ער זיך אויס מיט זײַן אייגנאַרטיקן בעסאַראַבער לשון, מיט לאַקאָנישקייט און געמאָסטנקייט, קינסטלערישער פֿאַרפֿולקומקייט און בילדערישקייט פֿון דער שפּראַך און איז איינער פֿון די בעסטע סטיליסטן אין דער סאָוועטישער ייִדישער ליטעראַטור פֿון דער צווייטער העלפֿט פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט. געשטאָרבן אין קעשענעוו.
סדום
פֿון יחיאל שרײַבמאַן
ס׳לעמפּל אויפֿן שאַפֿקעלע לעבן ביידע בעטן האָט געברענט טונקל, אָנעם קאָלפּעקל, אַ ביסעלע צוגערייכערט, דאָס ניט־אָנגעזעענע רייכל האָט פּאַוואָלינקע אויסגעשטריקט אויפֿן בײַכיקן גלעזל אַ שוואַרץ אויסטערליש אויסשטריקעכץ מיט שפּיצלעך און דריידלעך, פֿול מיט רמזים און אָנצוהערענישן.
אַבֿרהם און שׂרה זענען נאָך געלעגן אין די בעטן וואַכנדיקע.
פֿון אונטער שׂרהס פֿאַררוקטן טשיפּעק אויפֿן קאָפּ האָבן זיך אַרויסגעגליטשט צוויי סמיטשיק־ווײַסע פּאַסמעס האָר; איר נאַכטהעמד איז נאָך געווען צעכראַסטעט; דער פֿאַרפּאַליעטער האַלדז אירער, אירע נאַקעטע הענט אויף דער קאָלדרע, די בריסטן אין צעכראַסטעטן אויסשניט פֿונעם העמד האָבן נאָך פֿאַרמאָגט אָן אַ שיעור רייץ און פֿרויעשקייט, יונגע ווײַבלעך און אַפֿילו מיידלעך וואָלטן דער נײַנציק־יאָריקער שׂרהן מקנא זײַן.
אַבֿרהם איז געלעגן מיט דער באָרד זײַנער אין אַ זשמעניע, געקוקט אַרויף צו דער סטעליע און אין זײַנע אויגן האָט געפֿלעמלט אי הנאה, אי שטאָלצקייט.
"הערסט, אַוורעמל," האָט שׂרה זיך אָנגערופֿן, "די בשׂורה, וואָס די דרײַ 'מאַנען’, די מלאכים, האָבן אונדז געבראַכט, איז טאַקע, זעט אויס, אַן אמתע בשׂורה. ס׳איז דאָך בײַ אונדז פֿאָרגעקומען, ווי מיט יאָרן צוריק, ווען דו ביסט נאָך געווען אַ יונגער־מאַנטשיק."
"וואָס דען האָסטו געמיינט, די הוילע בשׂורה אַליין איז גענוג? פֿון זאָגן ווערט מען ניט טראָגן," האָט אַבֿרהם וויציק אַ מאַך געטאָן.
"אײַ, גיי, הייבסט שוין אָן מיט דײַנע שטיקלעך."
"איך הייב אָן? דו האָסטעך אָנגעהויבן, האַלט איך דיך אונטער."
ס׳האָט זיך צווישן זיי אַוועקגעלייגט אַ שטילשווײַגעניש; אַרום זיי און איבער זיי האָט נאָך אַלץ געשוועבט די פֿרייד פֿון יצירה.
פּלוצעם האָט שׂרה אײַנגעגראָבן דעם קאָפּ אירן אין קישן און מיט אַ פֿאַרדושעט קול זיך צעוויינט.
אַבֿרהם האָט זיך אַ הייב געטאָן פֿונעם געלעגער: "אַ ייִדענע בלײַבט אַ ייִדענע. וואָס איז שוין ווידער? וואָס איז געשען?"
מיט אַ שפּיץ פֿון איר באַטיסטענעם שלאָפֿהעמד האָט שׂרה אויסגעווישט די טרערן פֿון די אויגן און געענטפֿערט אַבֿרהמען אַזוי צו זאָגן: "תּמיד שיקט ער אונדז גוטס געפּאָרט מיט שלעכטס. כ׳האָב עס ערשט נאָר וואָס גוט צעקײַט. נאָך דער גרויסער בשׂורה, טײַערער מאַן מײַנער, אַז כ׳על דיך אויף דער עלטער מירטשעם באַגליקן מיט יצחקלען, האָט איינער פֿון די דרײַ מאַנען אַ זאָג געטאָן צווישן די ציין, אַז דער אייבערשטער האָט גוזר געווען אומצוברענגען סדום. גאַנץ סדום און עמרה אָפּווישן פֿון דער ערד, קיין שאָרעדעפּאָרע זאָל דערפֿון ניט בלײַבן, האָסט עס, דאַכט זיך, געהערט אין איינעם מיט מיר. וואָס זשע שווײַגסטו? וואָס מאַכסטו זיך כּלא־ידע? ס׳אַרט דיך גאָרניט, אַוורעמל?"
"שׂרה־סערדצע, ס׳אַ שטאָט מיט סאַמע שלעכטע מענטשן, הוילע רשעים, ראַזבויניקעס, שיכּורניקעס, כאַבאַרניקעס, קורוואַרעס, אויסוואָרפֿן וואָס אין דער קאָרט. כ׳הייב ניט אָן וויסן ווי אַזוי אונדזער לוט האַלט זיך דאָרטן אויף. אַוודאי פֿאַרשטיי איך גוט די יסורים דײַנע."
"כ׳רעד ניט וועגן לוטן. ער איז מן־הסתּם אויך ניט קיין גרויסער צדיק, כאָטש ער איז אַ פּלימעניק דײַנער. איך רעד וועגן דער גאַנצער שטאָט. סטײַטש, וווּ איז דאָס געהערט געוואָרן? נעמען און אַלעמען אומברענגען? אַלעמען? אַלטע לײַט און קליינע קינדער? טראָגעדיקע ווײַבער און פּיצלעך עופֿעלעך אין די וויגעלעך? אַ גאַנצע שטאָט — כּולו חייבֿ? ווי קאָן אַזוינס געמאָלט זײַן? פֿאַר וואָס? פֿאַר וואָס, גאָטעניו?"
"וואָס קאָנען מיר וויסן, סאָרקע? מיר זענען ניט מער, ווי פּראָסטע בשׂר־ודמס. ער איז אַן אל־רחום־וחנון. אויב ער האָט אַזוי געמישפּט איז עס אַוודאי אַ גערעכטער מישפּט."
שׂרה האָט זיך ווידער צעוויינט, צעכליפּעט זיך אויף אַ קול, אַבֿרהם האָט זי צוגעטוליעט צום האַרצן, געגלעט איר אונטערן טשיפּעק די האָר אויפֿן קאָפּ: "נו, שאַ, שאַ, הער אויף, באַרויִק זיך. וואָס זשע בין איך שולדיק? וואָס קאָן איך שוין איצטער טאָן, ווען די גזירה איז שוין אַ גזירה?"
"קאָנסט אַ סך טאָן. לויף און פֿאַל אים צו די פֿיס, בעט אים, זאָג אים. פֿאַר וואָס דאַרפֿן אין איינעם מיט די אויסוואָרפֿן אומקומען לײַטישע מענטשן אויך? לאָז ער כאָטש ענטפֿערן פֿאַר וואָס. רעד מיט אים איין מאָל און נאָך אַ מאָל. גיב עס אים גוט צו פֿאַרשטיין. צו דיר וועט ער זיך צוהערן. דיך וועט ער פֿאָלגן. ווייסטעך, אַז דו ביסט בײַ אים דאָס אייבערשטע פֿונעם שטייסל."
"נו, שאַ. הער אויף. אַוודאי וועל איך גיין און אַוודאי וועל איך לויפֿן. מיינסט, אַזוי גרינג קום איך צו אים צו? אַזוי גרינג קומט עס מיר אָן? מירצעשעם באַלד פֿאַר טאָג וועל איך אַ פּרוּוו טאָן. נו, שאַ, באַרויִק זיך, ניורע זיך אײַן אין קישן און ווער אַ קאָפּל אַנטשלאָפֿן. ס׳קען שוין זײַן דרײַ דער זייגער. די האָנען וועלן שוין באַלד אָנהייבן קרייען."
אַבֿרהם האָט אַ בלאָז געטאָן אין לעמפּל אויפֿן שאַפֿקעלע.
דער אויסטערליש־שוואַרצער רויכפֿלעק אויפֿן בײַכיקן גלעזל, זײַנע שפּיצלעך און דריידלעך, פֿולע מיט רמזים און אָנצוהערענישן, זענען באַלד נעלם געוואָרן. איבער אַבֿרהמען און שׂרהן האָט לאַנג געשוועבט דער הוילער טשאַדנער ריח פֿונעם פֿאַרלאָשענעם קנויט אין לעמפּל.
אַבֿרהם האָט אָפּגעגאָסן נעגל־וואַסער, שטיל געשעפּטשעט מודה־אַני, צעקעמט זיך דערנאָך די באָרד, אָנגעטאָן די שבתדיקע קאַפּאָטע, דאָס שוואַרצע ייִדישלעכע היטל מיטן ווייכן דאַשיקל, פֿאַרגאַרטלט אַרום די לענדן די רויטע פֿאַטשיילע זײַנע, אין פֿירהויז אַ נעם געטאָן אין אַ ווינקל זײַן שטעקן מיטן אויסגעשניצטן ביינערדיקן הענטל.
אין דרויסן האָט געשמעקט מיט קאַיאָריקער פֿרישקייט און נײַגעבוירנקייט.
די שמאָלע ראַשקעווער געסלעך און ליקלעך האָבן נאָך האַלבפֿאַרשלאָפֿענע צוגעדרימלט. ערגעץ בײַ אַ קערניצע האָט עמעצער געצויגן וואַסער מיט אַ קוויטשענדיקער סקריפּערײַ און מיט אַ ווידערקול. עמעצער האָט ערגעץ אי געהוסט, אי געניסט. אויף מאָכיקע שינדל־דעכער און שטרוי־דעכלעך האָבן טויטראָפּנס געבלישטשעט מיט אַ באַזונדערן לעצטן בלישטש ערבֿ זייער ניט־ווערן.
 |
| לוט און זײַן משפּחה אַנטלויפֿן פֿון סדום |
אַבֿרהם האָט געשפּאַנט באַרג־אַרויף דורכן יאַטקע־געסל, אַרויף, אַרויף, פֿאַרבײַ דעם גלחס הויכן פּלויט, פֿאַרבײַ שמערל קאַושאַנערס צוויי־גאָרנדיק הויז אין סאַמע עק שטעטל; צווישן די ווײַסע שפּיציקע שטיינער בײַם אַרויפֿפֿאָרן און אַראָפּפֿאָרן דעם קאָסע ראַשקעווער באַרג, אַרויף, אַרויף, צו די עטלעכע ייִדישע ווײַנגערטנדלעך אַרומגעצוימטע מיט גראָע נידעריקע פּלייטלעך אויפֿן שפּיץ באַרג — דאָ טרעפֿט ער זיך מיט אים שטענדיק. דאָ באַווײַזט זיך שטענדיק צו אַבֿרהמען דער כּבֿיכול.
אַבֿרהם האָט זיך אַרומגעדרייט צווישן די ווײַנגערטנער אַן אײַנגעהויקערטער, מיט אַן אָפּגעצויגענער שמאָל געוואָרענער באָרד, געפֿילט אַ מסוכּנע מידקייט אין די פֿיס, אַ שווערקייט אין קאָפּ, אַלע מאָל אָפּגעשטעלט זיך, אָנגעלענט זיך אויף זײַן שטעקן, ניט צוגעזעצט זיך אויף קיין שום פּלייטל ניט — וואָס פֿאַר אַ פּנים וואָלט עס געהאַט ווען ער באַגעגנט אים אַזוי־אָ אַ זיצנדיקן?
וועט ער אים באַגעגענען? וועט זיך הקדוש־ברוך־הוא צו אים באַווײַזן? ער ווייסט דאָך גוט מיט וואָס ער איז געקומען צו אים, וואָס ער וויל פֿון אים. איז עס ניט חוצפּה? איז עס ניט כּפֿירה?
נאָר אין איינע פּאָר רגעס האָט זיך גאָט צו אַבֿרהמען באַוויזן.
ער איז אַרויסגעשוווּמען פֿון די וואָלקנס נאָזנדיק, אין גאַנצן אײַנגעהילט אין ווײַסן. די פֿיס זײַנע פֿונעם ווײַסן געוואַנט אַרויס — באָרוועסע; די אויגן אונטער די געדיכטע צעשויבערטע ברעמען — פֿול אָנגעגאָסענע מיט גוטסקייט, כיטרעוואַטע שמייכלענדיקע; די באָרד — דרײַ מאָל ברייטער און לענגער פֿון אַבֿרהמס באָרד; די האָר אויפֿן קאָפּ — גלאַטע, פֿאַרקעמטע אויף אַרויף, אָפּגעדעקטע, אָן אַ מינדסט יאַרמלקעלע אויף זייער ווײַסקייט.
"וואָס פּלוצעם? וואָס האָט זיך געטראָפֿן?", האָט גאָטס קול אַ דונער געטאָן.
אַבֿרהם איז אַוועקגעפֿאַלן אויף דער ערד, צוגעפֿאַלן מיט די ליפּן צו גאָטס באָרוועסע פֿיס; גאָט האָט אויף אַבֿרהמען אָנגעשריגן, אַ כאַפּ געטאָן אים אונטער די פּאַכוועס און אים פֿון דער ערד אויפֿגעהויבן.
אַבֿרהם האָט שטאַמלענדיק געזאָגט: "נאָר אויף אַ פּאָר רגעס, האַר מײַנער. איך בין צו דיר געקומען משתּדל זײַן זיך פֿאַר סדום."
"פֿאַר סדום? פֿאַר גאַנץ סדום?"
"ניין, רבונו־של־עולם. פֿאַר די לײַטישע מענטשן. פֿאַר די צדיקים אין סדום."
"צדיקים? אין סדום?"' האָט גאָט זיך צעלאַכט מיט זײַן דונערדיקן געלעכטער.
אַבֿרהם האָט זיך פֿאַרלוירן, ניט געוווּסט וואָס צו רעדן, געפּלאָנטערט מיט דער צונג וואָס ס׳איז אים געקומען אין מויל אַרײַן: "שׂרה וועט עס ניט אויסהאַלטן. זי וועט זיך נאָך אַ מעשׂה אָנטאָן. פּונקט איצט, ווען זי איז אַ דאַנק השם־יתברך באַלד אויף דער צײַט."
"אַ שיינע געשיכטע," האָט גאָט ווידער אַ לאַך געטאָן, "שׂרה, הייסט עס, פֿירט בײַ דיר דעם פּאַראַד?"
אַבֿרהם האָט זיך אָנגענומען מיט מוטוויליקייט און געזאָגט: "גאָט מײַנער ליבער, קען דען אָבער געמאָלט זײַן, אַז אין אַזאַ שטאָט מיט מענטשן זאָלן אַפֿילו קיין פֿופֿציק צדיקים ניט זײַן?"
און גאָט האָט געענטפֿערט אַבֿרהמען אַזוי צו זאָגן: "איך גיב דיר, אַבֿרהם, מײַן הייליק וואָרט, אויב ס׳וועלן זיך אָפּזוכן אין סדום פֿופֿציק צדיקים, וועל איך דאָרט אַפֿילו קיין איין שטיינדל ניט טשעפּען."
"אַ דאַנק. אַ גרויסן דאַנק דיר, גרויסער באַשעפֿער," איז אַבֿרהם צוגעפֿאַלן מיט די ליפּן צו גאָטס הענט, "שוין. איך גיי פֿון דיר אַוועק אין גאַנצן אַ צופֿרידענער. מערער דאַרף איך ניט און מערער וויל איך ניט."
באַלד אָבער, אין אַ פּאָר אויגנבליקן אַרום, האָט זיך אבֿרהם אומגעקערט און שולדיקלעך אַ מאַך געטאָן: "ס׳קומט מיר, רבונו־של־עולם, פּעטש, וואָס פּעטש הייסט. דער קאָפּ איז שוין אַ פּנים קיין קאָפּ ניט. פֿאַר וואָס גראַדע פּונקט פֿופֿציק? און אַז אין סדום וועלן נאָר זײַן פֿינף און פֿערציק צדיקים, דאַרפֿן זיי נעבעך פֿאַרטיליקט ווערן אין איינעם מיט אַלע רשעים?"
"ערגער זיך ניט, אַבֿרהם," האָט גאָט געזאָגט, "אויב אין סדום וועלן נאָר זײַן פֿינף און פֿערציק צדיקים, וועל איך מײַן וואָרט ניט ברעכן. אַפֿילו אַ קוימען אויף אַ דאַך וועט דאָרטן ניט חרובֿ ווערן."
אַבֿרהם האָט זיך נאָך אַ מאָל אומגעקערט: "נו, און פֿערציק? פֿערציק צדיקים אין אַזאַ ביטערן סדום, גאָטעניו, איז דען ווייניק?"
"ניט ווייניק. אויב ס׳וועלן זײַן אין סדום פֿערציק צדיקים, זאָג איך דיר צו, אַבֿרהם, אַז כ׳וועל סדום מיט קיין פֿינגער ניט אָנרירן."
אָפּגייענדיק עטלעכע טריט איז אַבֿרהם ווידער שטיין געבליבן, אומגעקערט זיך און געזאָגט: "איך זע מסתּמא אויס אין דײַנע אויגן, האַרציקער גאָט, דער אמתער נודניק. נאָר איך וויל ליבערשט הייסן אַ נודניק איידער פֿינף און דרײַסיק צדיקים אין סדום זאָלן אַוועק פֿון דער וועלט ווי אויסוואָרפֿן און אוממענטשן."
הקדוש־ברוך־הוא האָט אַ שמייכל געטאָן: "פֿינף און דרײַסיק איז שוין באַלד זעקס און דרײַסיק. למד־וואָוו. און אויף למד־וואָווניקעס, ווייסט מען ווויל, האַלט זיך די וועלט. גיי, אַבֿרהם, גיי אַהיים און שלאָף ספּאָקאָינע. אויב אין סדום וועלן זײַן פֿינף און דרײַסיק צדיקים, וועט מיט סדום קיין שום שלעכטס ניט געשען."
אַזוי האָט זיך אַבֿרהם אַלע מאָל אומגעקערט, געדונגען זיך מיט גאָט ממש ווי אַ הענדלערקע אין מאַרק. פֿון פֿינף און דרײַסיק צדיקים, אויף פֿופֿצן, אויף צען, אויף פֿינף. בײַ פֿינף האָט זיך די דינגעניש אָפּגעשטעלט און אַבֿרהם איז אי אַן אויפֿגעמונטערטער, אי אַ צעטראָגענער אַוועק זײַן וועג, צוריק אַראָפּנידערן דעם ראַשקעווער שטיינערנעם באַרג.
דער רבונו־של־עולם איז נאָך אַ ביסל געשטאַנען און אַבֿרהמען נאָכגעקוקט. דערנאָך האָט ער מיט אַ מאָל אַ שוועב געטאָן אַרויף אין די הימלען. דאָס ווײַסע אײַנהילעכץ זײַנס האָט געפֿלאַטערט, ווי צוויי ברייטע פֿליגל, ס׳האָבן זיך אָנגעזען אַלע צען פֿינגער פֿון זײַנע אַראָפּהענגענדיקע באָרוועסע פֿיס, אין איין אויגנבליק איז ער פֿאַרשוווּנדן אין די וואָלקנס און ס׳האָט זיך נאָך אים נאָכגעקײַקלט זײַן דונערדיק געלעכטער.
באַלד האָבן די שוואַרצע וואָלקנס זיך צעשפּרייט איבערן גאַנצן הימל; ס׳האָט אין אַן אמתן אָנגעהויבן דונערן און בליצן; אַ גראָבער רעגן האָט אַ ליאַפּע געטאָן ווי פֿון ציבערס.
אַבֿרהם איז אַהיימגעקומען אַ פֿיטש נאַסער; פֿון דער באָרד זײַנער האָבן גערונען גאַנצע ריטשקעס; די שבתדיקע קאַפּאָטע האָט מסתּמא געווויגן צוויי פּוד; ער האָט געציטערט און געפֿלאַטערט פֿאַר קעלט, האָט מיט אַ מאָל אָנגעהויבן אָן אָפּשטעל ניסן און ניסן.
שׂרה האָט געזאָגט: "אַ ווייטיק איז מיר, ער איז שוין גוט פֿאַרקילט. האָסט ניט געקענט מיטנעמען מיט זיך דעם זאָנטיק? ט׳וועל איך אויפֿזידן אַ טשײַניק אָקרעפּ, מאַכן דיר אַ גוטע גלאָז טיי מיט מאַלינעס. האָסט כאָטש בײַ אים עפּעס געפּועלט?"
"געפּועלט, געפּועלט...," האָט אַבֿרהם געענטפֿערט בייזלעך.
אַן ערך אין עטלעכע טעג אַרום האָבן צוויי פֿון די דרײַ מלאכים אַוועקגעלאָזט זיך קיין סדום, אַ בליק טאָן צום לעצטן מאָל אויף דער שטאָט און דערנאָך אָפּטאָן דאָס שטיקל אַרבעט.
בײַ איינעם אין דער בוזעם־קעשענע איז שוין געלעגן דער פּריקאַז אַ פֿאַרטיק אונטערגעחתמעטער, בײַם צווייטן אין קאָפּ — אײַנגעחזרט די פּאַראָלע, דעם שם־המפֿורש. מיט איין פּיפּס נאָר אַרויסברענגען אים אויף די ליפּן, וועט מען דאָרטן אויבן באַלד אַ קוועטש טאָן די קנאָפּקע און פֿון סדום וועט באַלד ווערן עפֿר־ואפֿר, אַש און פּאָרעך.
לוט איז גראַדע דעמאָלט געשטאַנען בײַ די טויערן פֿון דער שטאָט — אַרויס דער שטאָט, אויף יענער זײַט טויערן — און לעבן אַ הויך־אָנגעלאָדענעם וואָגן מיט תּבֿואה געציילט די פֿולע זעק. דערזען פֿון דער ווײַטנס די צוויי אָנקומענדיקע פּאַרשוינען, בלאָע אַלץ איינע קאַפּעליושן, אין שניפּסן אויסגעבונדענע בײַ די העלדזער, האָט לוטן פּלוצעם אַ שלאָג געטאָן אין קאָפּ, אַז עס גייען אַהער גאָרניט קיין פּוסטע לײַט און ער דאַרף זיי מקבל־פּנים זײַן און מכניס־אורח זײַן, ווי גאָט האָט געבאָטן (קאָן זײַן, אַז טאַקע גאָט אַליין האָט אים די דאָזיקע מחשבֿה צוגעשיקט).
"ברוכים־הבאָים!"' האָט לוט זיך פֿאַרנייגט פֿאַר די געסט אין דרײַען, "סקאָצל קומט. פֿון וואַנען, אַ שטייגער, קומט מען עס און וווּהין גייט מען עס?"
"קומען קומען מיר פֿון ווײַט און גיין גייען מיר צו אײַך," האָבן די מלאכים געענטפֿערט.
"צו אײַך, מיינט צו אונדז אין שטאָט, אָדער פּערזענלעך צו מיר, צו לוטן אין אייגענעם הויז זײַנעם?" האָט לוט געפֿרעגט.
"ווי איר פֿאַרשטייט עס ווי עס איז אײַך צום האַרצן," האָבן די מלאכים געענטפֿערט.
"מיטן גרעסטן כּבֿוד און מיטן גרעסטן פֿאַרגעניגן!"' האָט לוט געזאָגט, "איר וועט זײַן בײַ מיר די אָנגעלייגסטע געסט. קומט, כ׳בעט אײַך, צו נעענטער צו מיר, לאָמיך אײַך אָננעמען געאָרעמט, וועלן אײַך די שומרים בײַ די טויערן קיין איין שאלה ניט פֿרעגן. זײַט זשע מוחל, יונגע־לײַט."
אין דער היים בײַ לוטן האָבן די אורחים אויסגעטאָן די רעקלעך, צעבונדן די שניפּסן, לוט האָט אַרײַנגעבראַכט אַ שיסל וואַסער, אַ האַנטעך, אַ שמעקנדיק זייפֿל, אַוועקגעשטעלט זיך פֿאַר די געסט אויף די קני, און ווי דער דין און מינהג איז בײַ הכנסת־אורחים, אַליין פֿאַרקאַטשעט זיי די הויזן און אַליין מיט די אייגענע הענט אָפּגעוואַשן זיי די פֿיס.
לוט האָט געהייסן דער פֿרוי זײַנער אײַנהאַקן אַ פּאָר לעבערלעך, דערוואַרעמען די יויך, גרייטן צום טיש, אַוועקשטעלן אַ פֿלעשל בראָנפֿן און אַרויפֿכאַפּן אין איין וועגס פֿונעם קעלער אַ גוט קריגל היימישן ווײַן אויך. אַ בעלן איבערצוקערן אַ גלעזל איז לוט, ווייסט מען ווויל, גאָרניט געווען קיין קליינער.
די אורחים אין איינעם מיטן בעל־הבית האָבן ס׳ערשטע גענומען צו קאַפּעלעך און פֿאַרביסן מיט אַ הויל שטיקל פּלעצל. דערנאָך האָט מען ווידער גענומען צו קאַפּעלעך און טועם געווען די אײַנגעהאַקטע לעבערלעך. נאָכן טעלער יויך מיט די מאַנדעלעך האָט מען ערשט בײַ די פֿערטלעך עוף געמאַכט דעם אמתן לחיים, אָנגעווינטשעוועט זיך כּולו־גוטס. אַז לוטן האָט זיך רעכט צעבונדן די צונג, האָט ער אויסגעפֿרעגט די געסט, וואָס עס הערט זיך אויף דער גרויסער וועלט, ווי אַזוי לעבן ייִדן אין זייערע מקומות, ווי שטייט דאָרטן די פּרײַז אויף תּבֿואה, וכדומה נאָך אַזעלכע זאַכן. די לוטעכע האָט פֿונעם לאָקשנטאָפּ אַרויסגעוואָרפֿן אויף אַ פּאָלומעסיק אַ פֿעטן קוגל מיט ראָזשינקעס, און אַזאַ קוגל האָט ווידער געמאָנט אַ כּוסע. דאָס בענטשן נאָכן עסן האָבן שוין אַלע דרײַ אויסגעזונגען בגילופֿנדיק, מיט די הענט איינער אויפֿן אַנדערנס אַקסל. ס׳איז געווען אַ סעודה, אויף אַלע אונדזערע ליבע געזאָגט געוואָרן.
דערווײַל האָט זיך אין שטאָט צעטראָגן אַ קלאַנג, אַז לוט זיצט דאָרט בײַ זיך מיט צוויי ניט־היגע, אָנגעקומענע פֿרעמדע, איז זיך מיט זיי משׂמח כּיד־המלך, צאַצקעט זיך מיט זיי און פּיסקלט זיך מיט זיי גלײַך ווי גאָרניט, גלײַך ווי סדום איז ניט סדום און די זאַקאָנעס אין סדום זענען ניט קיין זאַקאָנעס.
און אַרום לוטס הויז האָט זיך צונויפֿגעזאַמלט אַ גרויסער עולם, אַלט און יונג, אפֿשר אַ האַלבע שטאָט מענטשן, געזעצט מיט די פֿיס אין דער טיר, געטומלט בײַ די פֿענצטער, זייערע געשרייען האָבן זיך אויפֿגעהויבן ביז צום הימל אַרויף:
"דאָלאָי לוט, אין סדום דאַרפֿן זײַן נאָר סדומער! גיט אונדז אַרויס די פֿרעמדע, מיר זאָלן זיי דורס זײַן!; אי זיי, אי אים, לוטן — אויפֿן סדום־בעטל!", וכדומה.
און לוט האָט זיך אַוועקגעשטעלט אויף דער שוועל פֿון זײַן טיר מיט צעשפּרייטע הענט און דעם צעווילדעוועטן עולם אַזוי געזאָגט: "צעגייט אײַך, רבותי, מיט גוטן. מיט אײַער געפּילדערײַ און געשריי וועט איר בײַ מיר גאָרניט ניט פּועלן. די צוויי חשובֿע מענטשן זענען געסט מײַנע. ווען איר מאָנט בײַ מיר כ׳זאָל אײַך אַרויסגעבן מײַנע צוויי טעכטער, וואָלט איך עס גיכער געטאָן איידער פֿאַרשוועכן הכנסת־אורחים און די געסט מײַנע איבערגעבן אין אײַערע הענט."
פֿון אַלע זײַטן האָבן אָנגעהויבן פֿליִען שטיינער. מ׳האָט לוטן געריסן בײַ די האָר, צעפֿליקט אויף אים די קליידער, אים פֿאַרדרייט די הענט אויף אַרונטער, דערלאַנגט אים סטוסאַקעס אין די זײַטן, אָט־אָט איז שיעור ניט געוואָרן פֿון לוטן אויס לוט.
האָבן די צוויי מלאכים אויסגעשטרעקט די הענט זייערע, לוטן צוריק אַרײַנגעשלעפּט אין שטוב אַרײַן, פֿאַרריגלט די טיר, און אין איין כּהרף־עין איז דער גאַנצער עולם אין דרויסן געשלאָגן געוואָרן מיט בלינדקייט.
קיינער האָט שוין לוטס טיר ניט געקענט אָפּזוכן. איינער האָט דעם אַנדערן ניט געזען. אין דער שטופּעניש איז איינער געפֿאַלן איבערן אַנדערן. איינער דעם אַנדערן האָט געטרעטן מיט די פֿיס.
און די מלאכים האָבן לוטן אַזוי געזאָגט: "האָסט דעם עקזאַמען אויסגעהאַלטן. אַצינד פּאַקעווע גיך אײַן, וואָס דו קענסט, נעם דאָס ווײַב און די צוויי טעכטער אײַערע און דורך דער הינטערטיר לאָזט זיך אַוועק וווּהין די אויגן וועלן אײַך טראָגן. קיינער וועט אײַך אין דרויסן ניט זען. ווײַל דער גאַנצער עולם אין דרויסן איז בלינד ווי אַ בלינדע נאַכט. פֿאַרלאָזט וואָס גיכער די שטאָט. אין עטלעכע מינוט אַרום נאָך אײַער אַוועקגיין וועט סדום חרובֿ ווערן, קיין ציגל אין אַ וואַנט וועט ניט בלײַבן גאַנץ. נאָר האָט גוט אין זינען: קוקט אײַך ניט אום צוריק, אַניט זענט איר אין אַ גרויסער סכּנה."
ווײַטער איז פֿאָרגעקומען, ווי אין חומש שטייט. ס׳האָט זיך דערהערט אַ מסוכּנער אויפֿרײַס. פֿון די פֿײַערן איז אַרום און אַרום, אויף די בערג און אין די טאָלן, געוואָרן אַזאַ ליכטיקייט, גלײַך די זון וואָלט זיך מיט אַ מאָל אַראָפּגעלאָזט אויף דער ערד. לוט מיטן ווײַב און מיט די טעכטער האָבן געשפּאַנט מיט די בינטלעך אין די הענט, געפֿילט אין די פּלייצעס אַ שטאַרקע היץ, נאָר קיין איין קער ניט געטאָן די קעפּ ניט רעכטס, ניט לינקס. אָבער דאָס ווײַב לוטס האָט ניט אויסגעהאַלטן: אייסעך, אַ קליין קוקעלע טאָן צוריק וועט ניט שאַטן. וואָס אירע אויגן האָבן דערזען, ווייסט נאָך עד־היום, נאָך עטלעכע טויזנט יאָר, קיין שום מענטש ניט אין דער וועלט. מחמת אין דער רגע איז באַלד אויפֿן אָרט געוואָרן פֿון לוטס ווײַב אַ שטיק זאַלץ.
אין אַ ווייכער שטול איז שׂרה געזעסן מיט צוויי שפּיזלעך אין די הענט און געשטריקט אַ זאָק. די פֿיס האָט זי געהאַלטן אויף אַ פֿוסבענקעלע, דער קנויל וואָל אונטן לעבן בענקעלע האָט אַלע מאָל אַ צאַפּל געטאָן, ווי אַ לעבעדיקער. די ברילן שׂרהס זענען איר געווען אַראָפּגערוקט אויף דער שפּיץ נאָז.
שׂרה האָט שוין געהאַט אַ פֿײַן בײַכל. אַבֿרהם איז געזעסן אין דער צווייטער שטול, געקוקט אויפֿן ווײַב און אָנגעקוועלט. ס׳האָט זיך אים אַלע מאָל אַ דאַכט געטאָן, אַז איציקל טוט זיך אין שׂרהס בויך אַ וואָרף און שׂרה גיט דערבײַ אַ בליק צו אים דורך די ברילן אַריבער אַ צעשמאָלצענע פֿאַר נחת.
שׂרה האָט אָבער פּלוצעם אַ זאָג געטאָן: "הערסט, אַוורעמל, איך ברעך מיר דעם קאָפּ און קאָן עס מיר בשום־אופֿן ניט פֿאַרטײַטשן. פֿאַר וואָס האָט דער אייבערשטער גראַדע לוטן אויסגעקליבן פֿון אַזאַ גרויס סדום מיט אַזוי פֿיל טויזנטער מענטשן פֿאַר איינציקן צדיק?"
"מען דאַרף דערפֿון איצטער ניט רעדן!", האָט אַבֿרהם געענטפֿערט.
"פֿאַרקערט," האָט שׂרה געזאָגט, "כ׳האָב איבער דעם קיין רו ניט. גיב עס מיר צו פֿאַרשטיין מיט דײַן שׂכל, וועל איך עס מיר אַרויסוואַרפֿן פֿונעם קאָפּ. לוט איז טאַקע דײַן ברודערס זון, דער אמת שטייט אָבער העכער אַפֿילו פֿון אַ ברודער. לאָמיר זיך ניט נאַרן. וואָס פֿאַר אַ צדיק איז ער? אַ כּוסע האָט ער ליב ניט ווייניקער פֿון אַ צווייטן. אַניט וואָלט מען דאָך ניט געזאָגט 'שיכּור לוט.׳ דאָס איז ערשטנס. צווייטנס, געפֿעלט מיר ניט די געשיכטע זײַנע מיט די טעכטער. עפּעס איז עס ניט קיין ריינע זאַך. וואָס הייסט זיי האָבן אים פֿאַרשיכּורט? נו, און שיכּורהייט פֿילט מען גאָר ניט און מען ווייסט גאָר ניט? ווי אַזוי קאָן עס גאָר פֿאָרקומען ווען מען פֿילט ניט און מען ווייסט ניט? ניין, אַבֿרהם, הרגע מיך, פֿאַרשטיי איך ניט גאָטס דרך. עפּעס ליגט דאָ באַגראָבן אַ רעטעניש."
"קיין שום רעטעניש," האָט אַבֿרהם געזאָגט, "כ׳האָב דיר עס שוין, דאַכט זיך, איין מאָל דערציילט. די מלאכים זענען געגאַנגען לוטן אויספּרוּוון. וואָלט ער זיי ניט מכניס־אורח געווען, ווי עס קער צו זײַן, וואָלט ער שוין איצט אין איינעם מיט די רשעים פֿון סדום אויף דער וועלט ניט געווען. פֿאַר הכנסת־אורחים איז דער אייבערשטער אַלע עונות מוחל. בײַם הקדוש־ברוך־הוא איז הכנסת־אורחים די שענסטע מידה אין דער וועלט."
"אָ, דאָס טאַקע האָב איך געוואָלט פֿון דיר הערן נאָך אַ מאָל," האָט שׂרה געזאָגט, "דאַרף מען עס, פֿאַרשטיי איך, אויסברײַען אַזוי, אויב גאָט האָט איין לוטן געשענקט דאָס לעבן מחמת ער האָט פֿרעמדע ניט־היגע מענטשן אויפֿגענומען מיט צעשפּרייטע אָרעמס, געטיילט מיט זיי דעם ביסן און דאָס געלעגער, ווי מיט אייגענע ברידער, איז דערפֿון געדרונגען, אַז הקודש־ברוך־הוא האָט סדום אָפּגעווישט פֿון דער ערד איבערן פֿאַרקערטן. ניט פֿאַר זייער שיכּורן, ניט פֿאַרן נעמען כאַבאַר און ניט אַפֿילו פֿאַר זנות און פֿאַר אַלע אַנדערע געמיינקייטן, נײַערט פֿאַר דער סאַמער גרעסטער רישעות זייערער — פֿאַרן סדום־בעטל..."
אַבֿרהם האָט געזאָגט: "הערסט, שׂרה, קיין גרויסע פֿילאָסאָפֿקע ביסטו ניט, נאָר ברענגסט אַ מאָל אַרויס אַ פּאָר ווערטער פֿונעם מויל, מעג מען זיי נאָך דיר גלײַך איבערחזרן."
שׂרה האָט מיט די צוויי שפּיזלעך אירע אַרײַנגעשטריקט אין זאָק די צוויי ווערטער "הכנסת־אורחים" און האָט דערבײַ צוגעטשעפּעט מיט אַ שטיל זינגענדיק קול, ווי אַ תּפֿילה: "זיסער גאָט, האַרציקער. זאָל די דאָזיקע גרויסע מענטשלעכע מידה בלײַבן בײַ ייִדן די בעסטע מידה זייערע. און בײַ אַלע אַנדערע פֿעלקער. אויף אַלע אייביקייטן. עד־סוף־כּל־הדורות. אָמן."
אַבֿרהם האָט איר די תּפֿילה נאָכגעזונגען.
(פֿון בוך "יצירה און ליבע," קעשענעוו, 2000)