די פֿאָריקע פּרשה הייסט "כּי תצא", וואָס מיינט "ווען דו גייסט אַרויס". זי הייבט זיך אָן מיט דער פּאַראַדאָקסישער מיצווה פֿון "יפֿת־תּואר" — דער טעאָרעטישער היתּר צו פֿאַרכאַפּן אַ פֿרעמדע ניט־ייִדישע פֿרוי בעת אַ מלחמה, אַפֿילו אַ חתונה־געהאַטע, און מיט איר חתונה צו האָבן.
די חז״ל דערקלערן, אַז הגם די דערלויבעניש דאָס צו טאָן איז טעאָרעטיש פֿאַררעכנט פֿאַר אַ מיצווה, האָט די תּורה דערלויבט עס בלויז "כּנגד יצר הרע", ווי אַ הנחה צו מענטשלעכע שוואַכקייטן. די תּורה ווײַזט אונדז, אַז נישט אַלץ אינעם לעבן קאָן רעדוצירט ווערן בלויז צו געשריבענע הלכות. עס זענען פֿאַראַן זאַכן, וואָס זענען דערלויבט על־פּי־תּורה, אין פּרינציפּ, אָבער זענען לאַוו־דווקא שיינע און צומאָל בפֿירוש עקלדיקע.
פֿון דער אַנדערער זײַט, קאָן מען זיך פֿאָרשטעלן אַ סיטואַציע, ווען אַ פֿרוי, וואָס לײַדט פֿון אַ שידוך מיט אַ בייזן מאַן, וואָלט געווען צופֿרידן צו בלײַבן מיט אַ מער מאָראַלישן סאָלדאַט. די פֿאָריקע פּרשה הייסט "כּי תצא", ווײַל די תּורה דערקלערט, אַז צומאָל מוז מען אַרויסגיין מחוץ די גרענעצן פֿון פֿיקסירטע כּללים; עס טרעפֿן זיך טעאָרעטיש דערלויבטע זאַכן, וואָס מע דאַרף בעסער נישט טאָן, און אַזעלכע אומשטענדן, ווען ס׳איז כּדאַי יאָ צו טאָן אַ פֿאַרבאָטענע זאַך.
די הײַנטיקע פּרשה טראָגט אַ פֿאַרקערטן נאָמען, "כּי תבֿוא" — "ווען דו קומסט אַרײַן". די תּורה זאָגט אָן צו ברענגען די ערשטע פּירות פֿון דער גערעטעניש אינעם בית-המיקדש, ווען די ייִדן וועלן אַרײַנקומען קיין ארץ־ישׂראל, באַגלייט מיט דאַנק־פּסוקים וועגן יציאת־מצרים.
לויט אַ באַקאַנטן מדרש, איז די גאַנצע וועלט באַשאַפֿן געוואָרן צוליב דער מיצווה פֿון ביכּורים. אין דער הײַנטיקער פּרשה ווערן די ערשטע פּירות אָנגערופֿן "ראשית כּל פּרי האַדמה". די חז״ל באַמערקן די ענלעכקייט פֿון דער דאָזיקער פֿראַזע צום סאַמע ערשטן פּסוק אינעם חומש "בראשית", און דערקלערט, אַז די גאַנצע מעשׂה־בראשית איז פֿאָרגעקומען, כּדי מקיים צו זײַן די דאָזיקע מיצווה.
פֿאַרוואָס האָט אָט־די מיצווה אַזאַ פֿונדאַמענטאַלע ווערט? ווײַטער אין דער הײַנטיקער סדרה הייסט די תּורה "והלכתּ בדרכיו" — "צו גיין אויף דעם אייבערשטנס וועגן". מע קאָן אָפּטײַטשן דעם דאָזיקן פּסוק אויף אַ סך פֿאַרשיידענע אופֿנים. מע קאָן זאָגן, אַז "דעם אייבערשטנס וועגן" זענען אַזעלכע דרכים אינעם מענטשלעכן לעבן, וואָס אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט אין זיך און אַרום זיך.
דער קלאַסישער אָפּטײַטש פֿון די חז״ל האָט צו טאָן מיט דער אינערלעכער אַרבעט איבערן שלימות פֿון די מידות. דער אייבערשטער האָט רחמנות אויף זײַנע באַשעפֿענישן — מוזן די מענטשן אויך רחמנות האָבן איינער אויפֿן צווייטן. דער אייבערשטער איז אַ בעל־חסד — מוזן מיר אויך זײַן בעלי־חסד. ווען אַ מענטש שטרעבט נאָכצומאַכן דעם אייבערשטנס פּערפֿעקטע מידות, גייט ער, אויף זײַן אומפּערפֿעקטן און באַגרענעצטן שטייגער, אויף דעם באַשעפֿערס וועגן.
דאָ שטעקט אָבער אַ פֿילאָסאָפֿישער פּאַראַדאָקס. ווי עס ווערט דערקלערט אין ספֿרי־קבלה און אין ספֿרי־חקירה, איז דער אייבערשטער העכער פֿון אַלע באַגריפֿן, אַפֿילו, די סאַמע אַבסטראַקטע און דערהויבענע. זײַנע מידות ווערן דערמאָנט אין דער תּורה בלויז, כּדי צו מאַכן די טיפֿע ענינים פֿון אמונת־השם מער פֿאַרשטענדלעך פֿאַר פּשוטע מענטשן. אַלע ג־טלעכע מידות אַנטפּלעקן זיך בלויז לגבי די באַשעפֿענישן. ווען מיר שטרעבן משׂיג צו זײַן דעם אַבסאָלוט, צו וועלכן מיר פּרוּוון זיך דערנענטערן, שטעלן מיר זיך פֿאָר אַ פּערפֿעקטן מענטש. ווי עס האָט זיך אויסגעדריקט דער ליובאַוויטשער רבי אין איינעם פֿון זײַנע מאמרים, זעען מיר אַן אָפּשפּיגלונג פֿון זיך אַליין — אָדער, פּינקטלעכער, אַ פֿאָרבילד פֿונעם אידעאַל, צו וועלכן מיר שטרעבן — אינעם אָקעאַן פֿונעם ג־טלעכן אין־סוף.
אויב אַזוי, באַקומט זיך, אַז ווען די תּורה הייסט אונדז נאָכצומאַכן די מידות פֿונעם אייבערשטן, הייסט זי, אין דער אמתן, צו זוכן אַ וועג צו אונדזער אייגענעם שלימות, שטרעבן צו פֿאַרוואַנדלען אונדזער סתּירותדיקע נאַטור אין אַן אידעאַלן צלם־אלוקים. "דעם אייבערשטנס וועגן" זענען אונדזערע אייגענע וועגן צו אונדזערע נשמה־שרשים.
ווײַטער דערקלערט די תּורה טיפֿער דעם דאָזיקן ענין. משה דערקלערט, אַז די ייִדן האָבן אין אַ געוויסן מאָמענט אָנגענומען דעם באַשעפֿער ווי זייער ג־ט, "את ה׳ האמרת היום", און זײַנע דרכים ווי זייערע דרכים. אין דעם זעלבן מאָמענט, האָט דער אייבערשטער דערקלערט די ייִדן, "וה׳ האמירך היום", ווי זײַן אויסדערוויילט פֿאָלק — "עליון על כּל הגוים" — העכער ווי אַלע אַנדערע פֿעלקער.
דער אוניקאַלער ווערב, "מאמיר צו זײַן", וועלכער ווערט גענוצט אין די דאָזיקע פּסוקים, קאָן איבערגעזעצט ווערן ווי "צו מאַכן זאָגן". דורכן אָננעמען די מיצוות, האָבן ייִדן געמאַכט דעם אייבערשטן, כּבֿיכול, אָנצונענען און אויפֿצוהייבן זיי צו אַ העכערער גײַסטיקער מדרגה. אין דער זעלבער צײַט, האָט דער אייבערשטער געמאַכט די ייִדן אים אָנצונעמען.
ווען מע לייענט די דאָזיקע פּסוקים, בעט זיך אַן אַנאַלאָגיע מיט אַן עכאָ אָדער אַ רעזאָנאַנס. אַן עכאָ איז אַן אָפּגעשלאָגענער קלאַנג פֿון אַ מענטש, וואָס קלינגט ווי אַן ענטפֿער פֿון עמעצן. אַ רעזאָנאַנס איז אַ פֿיזישער פּראָצעס, ווען אַן אָנגייענדיקער עכאָ שאַפֿט, צום בײַשפּיל, דעם טרומייט־קלאַנג פֿון אַ שופֿר.
ווען די ייִדן האָבן זיך באַזעצט אין ארץ־ישׂראל און פֿלעגן באַדאַנקען דעם אייבערשטן מיט די ערשטע פּירות פֿון זייער גערעטעניש, האָבן זיי דערמאָנט יציאת־מצרים — די מלא־ניסימדיקע באַפֿרײַונג פֿון דער מיצרישער שקלאַפֿערײַ. די זעלבע נאַטירלעכע כּוחות פֿון דער נאַטור, וועלכע האָבן זיי געהאַלטן אין געפֿענגעניש, האָבן זיך איבערגעקערט, באַשטראָפֿט די פֿאַרשקלאַפֿער, און צעשפּאָלטן אַ וועג אינעם ים פֿאַר די פֿאַרשקלאַפֿטע. מע קאָן זאָגן, אַז דער דאָזיקער וווּנדערלעכער וועג אינמיטן דעם ים פֿון שקלאַפֿערײַ צו פֿרײַהייט איז געווען איינער פֿון "דעם אייבערשטנס וועגן", וואָס די הײַנטיקע פּרשה זאָגט אונדז אָן צו פֿאָלגן.
דורך דער מיצווה פֿון ביכּורים, ווען די ייִדן האָבן באַדאַנקט דעם באַשעפֿער פֿאַר זייער באַפֿרײַונג, האָבן זיי אויך דערקלערט דעם ריזיקן גײַסטיקן פּאָטענציאַל פֿון דער מענטשלעכער נשמה. יעדער מענטש קאָן זײַן אַן אויסדערוויילטער צווישן אַנדערע אויסדערוויילטע, העכער פֿון אַלע פֿעלקער און אַנדערע באַדינגלעכע סאָציאַלע קאָנסטרוקציעס, אויב ער שטרעבט ערנסט צו דערגרייכן דעם רעזאָנאַנס צווישן זײַן געוויינטלעכער נאַטור און זײַן פּאָטענציעלן ג־טלעכן אידעאַל. אַפֿילו ווען מיר גייען צומאָל אַרויס פֿון אָנגענומענע כּללים, ווי עס ווערט דערקלערט אין דער פֿאָריקער פּרשה, שטרעבן מיר דערמיט צוצוקומען — "כּי תּבֿוא" — צום פֿאַרבאָרגענעם צלם־אלוקים פֿון אונדזער נשמה.
די דאָזיקע שטרעבונג צו אַנטפּלעקן דעם העכערן אידעאַל אינעם מענטש און אַרום דעם מענטש איז נישט בלויז איינע פֿון די סיבות, צוליב וועלכע דער וועלט־וועזן איז באַשאַפֿן געוואָרן; דאָס איז גופֿא דער ציל און תּוכן פֿונעם מענטשלעכן וועזן.