אין דעם יום־טובֿ סוכּות הייבן זיך אָן די שׂמחה־טעג פֿון דעם חודש תּשרי, נאָך דער ערנסטער און פֿאָרכטיקער צײַט פֿון ראָש־השנה און יום־כּיפּור. אָבער נישט געקוקט אויף דעם אונטערשייד אינעם געמיט צווישן די צוויי ימים־טובֿים אין תּשרי, איז דאָ צווישן זיי אַ טיפֿע שײַכותדיקייט: דאָס וואָס איז פֿאַראַן און ווערט אויפֿגעטאָן אין ראָש־השנה און יום־כּיפּור אין דער גײַסט־וועלט, ווערט אויפֿגעטאָן אויך אין סוכּות. דער אונטערשייד איז, וואָס אין די ימים־נוראים איז עס פֿאַרדעקט, באַהאַלטן (ווי מ׳געפֿינט אין פּסוק, אַז ראָש־השנה ווערט אָנגערופֿן "בכּסה", אין פֿאַרדעקונג — "תּקעו בחודש שופֿר בכּסה וגו׳") — און וואָס ווערט אויפֿגעקלערט אין תּורת החסידות, אַז די מידה פֿון יראה, מורא און פֿאָרכט ווירקט ווי אַ באַשרענקונג, פֿאַרדעקונג — דאַקעגן אין סוכּות, דער יום־טובֿ פֿון שׂמחה, איז עס אין אַן אַנטפּלעקטן, אָפֿענעם אופֿן; ווי באַוווּסט, אַז דאָס געפֿיל פֿון פֿרייד ברענגט אַרויס דאָס וואָס מ׳רופֿט "התפּשטות", צעשפּרייטקייט און אַנטפּלעקונג.
דאָס קומט צום אויסדרוק אין איינעם פֿון די עיקרדיקע תּוך־ענינים פֿון ראָש־השנה און יום־כּיפּור — און דאָס איז: די אַחדות פֿון ייִדישן פֿאָלק, וואָס אין די ימים־נוראים איז אָט דער ענין אין אַ פֿאַרהוילענעם אופֿן, און אין יום־טובֿ סוכּות דערשײַנט ער בולטער און אַנטפּלעקעריש.
ס׳איז דאָ בײַ ייִדן, בײַ אַלע ייִדן, עפּעס אַזוינס וואָס בינדט זיי אַלע צונויף, וואָס איז אייגנשאַפֿטלעך פֿאַרן גאַנצן ייִדישן כּלל — די ייִדישע נשמה, דאָס "פּינטעלע ייִד". ראָש־השנה און יום־כּיפּור איז די צײַט, ווען ייִדן ווערן דערוועקט מיט תּשובֿה־געפֿילן צו דעם פֿאָטער אין הימל, וועלכע רירן אָן און רירן אויף זײַן ג־טלעכע נשמה. אין די טעג פֿון ראָש־השנה דערוועקט זיך בײַ ייִדן דאָס זעלביקע טיפֿע געפֿיל זיך אונטערצוּוואַרפֿן דעם יאָך פֿון מלך מלכי המלכים הקדוש־ברוך־הוא; און אין יום־כּיפּור ווערט בײַ ייִדן דערוואַכט דאָס "פּינטעלע ייִד" מיט אַ דראַנג פֿון תּשובֿה, פֿון ווערן נענטער צום אויבערשטן. די אמונה, וואָס איז דאָ בײַ יעדן ייִד, ווערט שפּירעוודיקער, לויטערער.
אָבער אָט די אַחדותדיקע אַל־ייִדישע נשמה־אויפֿוואַכונג בלײַבט דאָך — ווי יעדער איינער פֿאַרשטייט — אין די אינגעוויידן פֿון די אינדיווידועלע וועזנס. דאָס האָט נישט צו טאָן מיט די אַלע מיני פֿאַרשיידנקייטן, וועלכע עקזיסטירן צווישן ייִד און ייִד. זי ווירקט אין די אינטימע ראַמען און מיר געפֿינען נישט, אין ראָש־השנה און יום־כּיפּור, אַן אַחדות, וואָס זאָל פֿאַראייניקן די באַזונדערע סוגים און פֿאַרשידענע מדרגות בײַ ייִדן. לאָמיר עס פֿאַרטײַטשן אין אַנדערע ווערטער: ראָש־השנה און יום־כּיפּור דאַוונט יעדער ייִד אַרײַן אין זײַן באַזונדערן שיל־ווינקל און אין זײַן אייגענעם האַרץ־ווינקל.
אָבער אינעם יום־טובֿ סוכּות קומט אָט די אַל־ייִדישע אַחדות צום אויסדרוק אויך אויף די אויסערלעכע פֿלאַכן פֿון די ייִדישע נפֿשות, וווּ ס׳הערשן אַלערליי אַנדערשקייטן און מדרגות. סוכּות ווערט די ימים־נוראים־אַחדות מער פֿאַרקערפּערט און אַנטוויקלט. ס׳איז באַוווּסט, אַז די באַזונדערע מצוות פֿון יעדן יום־טובֿ שפּיגלען מיט זיך אָפּ די ספּעציעלע ג־טלעכע מעלה און ליכטיקייט, וואָס דער באַזונדערער יום־טובֿ איז משפּיע אין די ייִדישע הערצער. איינע פֿון די הויפּט־מצוות פֿון סוכּות איז די מצוה פֿון די "פֿיר מינים" — לולבֿ, אתרוג, הדסים, ערבֿות. דאָס איז די מצוה פֿון "בענטשן אתרוג" (צוזאַמען מיט די אַנדערע דרײַ זאַכן). אָט די פֿיר מינים, ווי באַוווּסט, שטעלן מיט זיך פֿאָר די פֿיר אַלגעמיינע סוגים (קאַטעגאָריעס) פֿון ייִדישן פֿאָלק:
דער אתרוג, אַ פּרי וואָס האָט אי אַ גוטן ריח און אי אַ טעם, אַ געשמאַקן, שטעלט מיט זיך פֿאָר דעם סוג ייִדן, וועלכע זײַנען סײַ בני־תּורה (ווײַל אין תּורה איז דאָ טעם, דער געשמאַק פֿון חכמה און שׂכל) און סײַ אָפּהיטער פֿון מצוות (אין וועלכע ס׳דאָמינירט דאָס טאָן נישט ווײַל ער האָט אין זיי אַ שׂכלדיקן טעם, נאָר בלויז ווײַל אַזוי איז דער רצון פֿון דעם באַשעפֿער; דערפֿאַר ווערן מצוות אָנגעדײַט אין ריח, וואָס זײַן גענוס איז נישט אַזוי ממשותדיק ווי טעם).
דער לולבֿ, וואָס באַשטייט פֿון טייטלען־בלעטער (וועלכע האָבן אַ טעם און נישט קיין ריח), שטעלט פֿאָר ייִדן בני־תּורה, וועלכע זײַנען צוריקגעשטאַנען אין מקיים זײַן מצוות. הדסים — אַזעלכע ייִדן, וועלכע גיבן זיך אָפּ מיט מקיים זײַן מצוות (ריח) און נישט מיט תּורה (טעם). ערבֿות — ייִדן, וואָס זיי פֿעלט אי תּורה און אי מצוות.
דאָס הייסט, אַז פֿון איין זײַט ווערט אין דער מצוה פֿון סוכּות אָפֿן און קלאָר אונטערגעשטראָכן די גאַנצע פֿאַרשיידנאַרטיקייט פֿון ייִדן, לויט זייערע שאַטירונגען און מדרגות — און מיר באַציִען זיך דאָ אויך צו דער ערבֿה מיט אירע ביידע נישט־מעלות — און צוזאַמען דערמיט באַשטייט די מצוה אין צוזאַמעננעמען און צוזאַמענבינדן זיי אַלע אין איינעם; ווי דער מדרש זאָגט (ויקרא רבה ל, יב): אמר הקדוש ברוך הוא: "יוקשרן כולם אגודה אחת" — די אַלע פֿיר זאָלן צוזאַמענגעבונדן ווערן אין איין "אגודה".
און דאָס איז אַ העכערע מדריגה אין אַחדות, ווי די וואָס קומט צום אויסדרוק אין ראָש־השנה און יום־כּיפּור. ס׳איז גרינגער צו דערגרייכן אַחדות, צו פֿאַראייניקן זיך, ווען מ׳איגנאָרירט אָדער מ׳שטײַגט אַריבער די אַלע צעטיילונגען צווישן איינעם און דעם צווייטן; און מ׳קאָנצענטרירט זיך אין דער אינערלעכער בשותּפֿותדיקער נקודה. אָבער אײַנצושליסן אין דער פֿאַראייניקונג אויך די פֿאַראַנענע חילוקים און אונטערשיידן — דאָס איז אַ העכערע מדרגה, אַ גרעסערער אויפֿטו.
און דאָס ווערט דערגרייכט אינעם יום־טובֿ סוכּות, ווען ס׳ווערט אַנטפּלעקט, אַז די אַחדות וואָס האָט זיך אָנגעהויבן ראָש־השנה און יום־כּיפּור, איז אַן אמתע און אַ דויערנדיקע; אַן אַחדות וואָס ווערט אויפֿגעהיט אויך ווען מ׳פֿילט און עס זײַנען בולט אַלע צעטיילונגען און אַנדערשקייטן. און דאָס גיט דעם כּוח די ייִדן צו זײַן געבונדן און צוזאַמענדיק אויך אין די וואָכעדיקע צעטיילענישן פֿון אַ גאַנץ יאָר.
ווי געזאָגט, איז דער לולבֿ, צווישן די פֿיר מינים, דער וואָס שטעלט פֿאָר די בני־תּורה. איז כאָטש ער איז געבונדן מיט די אַנדערע מינים (און אין אַ געוויסן זינען זעט אויס, אַז די "אתרוג"־ייִדן פֿון תּורה און מצוות זײַנען חשובֿער ווי די לולבֿ־ייִדן וואָס זייער עיקר־זאַך איז לערנען תּורה), זעט מען אָבער ווי אין די פֿיר מינים "דאָמינירט", אַזוי צו זאָגן, דער לולבֿ; זײַענדיק אַמווייניקסטן מיט אַ טפֿח העכער פֿון די אַנדערע מינים, איז ער דער מיט וועלכן מ׳שאָקלט בײַם "בענטשן אתרוג"; און בײַם מאַכן די ברכה אויף די "פֿיר מינים" איז דער לולבֿ ווידער אַרויסגעטיילט און מ׳מאַכט די ברכה "על נטילת לולבֿ" (טאַקע ווײַל ער איז העכער).
דאָס ווײַזט אונדז, אַז אויך אין דער פֿאַראייניקונג פֿון אַלע ייִדן, מיט אַלע זייערע מדרגות און מעלות, איז תּורה פֿאָרט דער יסוד, דער סוד און דער כּוח, וואָס ברענגט די אַמתע אַחדות בײַ ייִדן. וויבאַלד מיר ווייסן, אַז תּורה איז דער "פֿאַרמיטלער" וואָס בינדט די ייִדן מיט דעם אויבערשטן, איז דאָך ממילה פֿאַרשטאַנדיק, אַז זי דאַרף און מוז צוזאַמענבינדן די ייִדן צווישן זיך, וואָס נאָר דעמאָלט קען זײַן דער פֿולקומער בונד מיט דעם אויבערשטן.
און ווי דערמאָנט פֿריִער, אַז די אָנגעהויבענע אַחדות פֿון די פֿאָרכטיקע טעג פֿון ראָש־השנה און יום־כּיפּור ווערט "אַנטפּלעקט" אין די שׂמחה־טעג פֿון סוכּות — קענען מיר גיין אַ שריט ווײַטער און זען, אַז בײַם הויכפּונקט פֿון די שׂמחה־טעג נאָך־סוכּות, אין דער פֿרייד־קולמינאַציע פֿון שׂמחת־תּורה, קומט אָט די אַחדות פֿון אַלע פֿאַרשידענע סוגים ייִדן צום בולטסטן און העכסטן גראַד: אין דעם הייליק־פֿײַערדיקן ריקוד פֿון די הקפֿות זײַנען "אײַנגעקנאָטן", אײַנגעשלאָסן אַלע־אַלע פֿאַרשיידענע מיני ייִדן. עס טאַנצן אין צוזאַמענקייט קליין און גרויס, יונג און אַלט, לומדים און עם־הארצים, גדולי־ישׂראל און פּשוטע ייִדן.
און מערקווירדיק — ווידער זעען מיר, אַז דאָס קומט פֿאָר בײַ דער "דאָמינירונג" פֿון דער הייליקער תּורה!