דער פּנימיותדיקער ענין און תּוך פֿון דעם יום־טובֿ סוכּות איז, כּידוע, די "צעמענטירונג", פֿאַרפֿעסטיקונג פֿון דער אַחדות פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. דאָס קומט צום אויסדרוק אין די הויפּט־מצוות פֿון דעם יום־טובֿ — די מצוה פֿון זיצן אין סוכּה און די מצוה פֿון די "פֿיר מינים", פֿון "בענטשן אתרוג".
וועגן דער מצוה פֿון סוכּה זאָגן די חז״ל, אַז די סוכּה דאַרף, צילט און וועט סוף־כּל־סוף פֿאַראייניקן אין זיך אַלע ייִדן ("ראויים כּל ישׂראל לישבֿ בסוכּה אחת" — אַלע ייִדן צוזאַמען זײַנען ראוי צו זיצן אין איין סוכּה). און די צווייטע הויפּט־מצוה פֿון סוכּות — "נעמען די פֿיר מינים" — דריקט אויס נאָך שטאַרקער די אייניקייט פֿון ייִדן.
ערשטנס: איז אין יעדן פֿון די פֿיר מינים באַזונדער (לולבֿ, אתרוג, הדסים, ערבֿות) אָנגעוווּנקען דער באַגריף פֿון אַחדות; און דערצו: די מצוה פֿון "נעמען די פֿיר מינים" איז דווקא דורך דער צוזאַמענדיקייט פֿון אָט די אַלע פֿיר מינים, וועלכע שטעלן מיט זיך פֿאָר אַלע פֿיר אַלגעמיינע חילוקים צווישן ייִדן, ווי שוין גערעדט אין פֿאָריקן אַרטיקל.
די אַחדות פֿון די ייִדן קומט אין אַ מער פּנימיותדיקן און טיפֿערן אויסדרוק אין דעם "צוגאָבלעכן יום-טובֿ-טאָג (טעג) פֿון שמיני־עצרת (און שׂמחת־תּורה). נאָכן אויסלאָז פֿון די סוכּות־טעג האָט דער אויבערשטער "אָפּגעהאַלטן" די ייִדן אויף אַ נאָכמער פּנימיותדיקער אייניקונג צווישן השם יתברך און ייִדן און די ייִדן צווישן זיך. דער אויבערשטער זאָגט דעמאָלט צו זײַן ייִדישן פֿאָלק: "קשה עלי פּרידתעם" — ס׳איז מיר, כּבֿיכול, שווער אײַער פֿונאַנדערשייד... און דאָס מיינט אויך (אויסער דעם פּשוטן טײַטש):
ס׳איז, כּבֿיכול, דעם אויבערשטן "קשה" די צעשיידונג, וואָס קען אויפֿטויכן נאָך סוכּות, ווען די דערגרייכטע אַחדות פֿון סוכּות קען אָפּגעשוואַכט ווערן; אָדער נאָך טיפֿער: דער אויבערשטער, כּבֿיכול, "באַנוגנט" זיך נישט מיט דער אַחדות פֿון סוכּות, וואָס איז נאָך אַלץ נישט פֿולקאָם — און דער אויבערשטער פּועלט בײַ די ייִדן אין שמיני־עצרת אַ טיפֿערע און מער גרונטיקע אייניקייט, וואָס ווערט אָנגעדײַט אין די קרבנות פֿון שמיני־עצרת (ווי אַרומגערעדט אין ספֿרים). בקיצור נמרץ: די 70 קרבנות פֿון סוכּות האָבן אַ שײַכות אויך צו די 70 וועלט־פֿעלקער, דאַקעגן דער "פּר אחד, איל אחד" פֿון שמיני־עצרת צײַגט די אויסשליסלעכע אַחדות בײַ ייִדן.
שׂמחת־תּורה
עס איז אײַנגעפֿירט בײַ ייִדן, אַז שׂמחת־תּורה בײַ הקפֿות פֿרייען זיך ייִדן מיט פֿײַערדיקע ניגונים און טענץ, האַלטנדיק די ספֿרי־תּורה צוגעטוליעט צו די הערצער און קושנדיק זיי אַלע ווײַלע. זעען מיר דערבײַ אַ מערקווירדיקע זאַך: אין דער גרויסער שׂמחה און אין די ברויזנדיקע טענץ נעמען אָנטייל אַלע ייִדן: גדולים און קטנים, גרויסע לומדים, תּלמידי־חכמים צוזאַמען מיט פּשוטע ייִדן, בעלי־מלאָכה און ׳יאָמקע׳ עמי־הארצים, נישט שאַפֿנדיק קיין שום אונטערשייד צווישן גרויס און קליין אין חכמת־התּורה און איר ידיעה.
אין פֿלוג קען מען זיך דערויף זייער וווּנדערן: די תּורה איז די ג־טלעכע חכמה און ס׳איז נישטאָ קיין שיעור, קיין ברעג צו איר ברייטקייט און טיפֿקייט. זײַנען דאָ אַזעלכע ייִדן, וועלכע האָבן טאָג און נאַכט געלערנט און זיך אָנגעשעפּט מיט דער הייליק-גײַסטיקער עשירות פון דער תּורה; און עס זײַנען דאָ ייִדן, וועלכע האָבן זיך אַ גאַנצן יאָר פֿאַרנומען מיט אַרבעט אָדער מסחר, און האָבן יוצא געווען זייער חובֿ צו לערנען תּורה מיט אַ פּרק אין דער פֿרי און אַ פּרק אין אָוונט. די ידיעה אין תּורה פֿון אַ סך פּשוטע ייִדן איז ווי אַ טראָפּן אין ים, אין פֿאַרגלײַך מיט די ייִדן, וואָס לערנען תּורה איז זייער טאָג־טעגלעכער באַשעפֿטיקונג.
ווייסן מיר למשל אין דער מאַטעריעלער וועלט: ס׳איז נישט צו פֿאַרגלײַכן און ס׳איז נישטאָ קיין ערך פֿון אַ פֿריידיק געפֿיל בײַם געווינען גראָשנס צום מעכטיקן שׂמחת־געפֿיל בײַ אַ געווינער פֿון מיליאָנען. און אַוודאי וואָלט אַזוי געדאַרפֿט זײַן בײַ דער דעראָבערונג פֿון די רוחניותדיקע תּורה־אוצרות — די פֿרייד מיט דער תּורה בײַ פּשוטע ייִדן וואָלט געדאַרפֿט זײַן ריזיק־ווײַט (כּרחוק ממזרח ממערבֿ) פֿון דער שׁמחה בײַ תּלמידי־חכמים, בני־תּורה וכּד׳. מיר ווייסן דאָך, אַז דער צוטריט צו תּורה איז דורך שׁכל און פֿאַרשטאַנד.
און אַזוי געפֿינען מיר טאַקע בײַ דער געוואַלדיקער שׂמחה פֿון "שׂמחת בית השואבֿה" (וואָס איז דורכגעפֿירט געוואָרן מיט אומגעוויינטלעכער פֿײַערלעכער שׂמחה אין בית־המקדש חול־המועד סוכּות). זאָגט דער רמב״ם וועגן דעם (אין ייִדישער איבערזעצונג): הגם אַז ס׳איז אַ מצוה צו פֿרייען זיך וואָס מער אין אָט דער שׂמחה (פֿון "שׂמחת בית השואבֿה"), האָבן זי אָבער נישט דורגעפֿירט די ׳עמי־הארץ׳ און יעדער וואָס האָט געוואָלט, נאָר די גרויסע חכמי־ישׂראל, פֿון די ראָשי־ישיבֿות און די סנהדרין... אָבער דאָס גאַנצע פֿאָלק, די מענער און די פֿרויען קומען אַלע זען און הערן (די גרויסע שׂמחה פֿון די חכמים אז״ג).
איז דאָך דער שׂכל מחייבֿ, אַז אויב ס׳איז געווען אַ גרויסער אונטערשייד צווישן חכמים און פּשוטע ייִדן בײַ אַ ׳שׂמחה של מצוה׳ (אַ שׂמחה פֿאַרבונדן מיט מקיים זײַן פּראַקטיש אַ מצוה, וואָס האָט נישט אַזוי פֿיל צו טאָן מיט פֿאַרשטאַנד) — הײַנט, ווען עס האַנדלט זיך וועגן אַ שׂמחה מיט דער תּורה, מיט דער ג־טלעכער חכמה, וואָלט דאָך אַוודאי געדאַרפֿט זײַן אַ חילוק צווישן די גרויסע תּורה־ייִדן און די פּשוטע ייִדן. פֿאַר וואָס פֿירן זיך ייִדן בפֿירוש נישט אַזוי?
אויך זעען מיר עפּעס וואָס איז חידושדיק אין דעם אופֿן ווי מ׳פֿרייט זיך מיט דער תּורה: מ׳טאַנצט מיט איר ווי זי איז פֿאַרגאַרטלט, פֿאַרדעקט און פֿאַרוויקלט אין דעם "מעיל" — אָבער דער פֿאַרבונד פֿון אַ ייִדן מיט דער תּורה איז דאָך דורך לערנען און זיך אַרײַנטיפֿן אין אירע ענינים; און אויב מיר ווילן אַרויסווײַזן און אויסדריקן אונדזער פֿאַרבונד און ליבשאַפֿט צו דער תּורה, וואָלט מען לכאורה געדאַרפֿט דאָס טאָן דעם טאָג דורך צוגעבן אין לערנען און אין דער פֿאַרטיפֿונג פֿון דער תּורה. און מיר זעען גאָר, אַז די תּורה איז פֿאַרדעקט און פֿאַרמאַכט!
ווערט דער ענין דערקלערט אין תּורת החסידות אַזוי:
אין דעם אויפֿטו פֿון תּורה זײַנען פֿאַראַן צוויי ענינים — דאָס וואָס די חכמה פֿון תּורה ווערט געלערנט מיט פֿאַרשטאַנד און השׂגה; און דער עצם פֿון תּורה, דאָס וואָס "אורייתא וקודשא בריך הוא כולא חד" (דער אויבערשטער און די תּורה זײַנען איינס) און דורך לערנען די תּורה "נעמט מען" כּבֿיכול דעם אויבערשטן (ווי דער לשון פֿון חז״ל אין מדרש: "אותּי אתם לוקחים"), מ׳פֿאַרבינדט זיך ממש מיט דעם אויבערשטן אַליין כּבֿיכול.
איז מובֿן, אַז אין שײַכות צום ערשטן ענין אין דער תּורה זײַנען פֿאַראַן אונטערשיידן צווישן תּלמידי־חכמים און פּשוטע ייִדן אאַ״וו, אין דער ׳כּמות" (קוואַנטיטאַטיוו) און ׳איכות׳ (קוואַליטאַטיוו) פֿון זייער פֿאַרשטיין און וויסן די תּורה. ווען ס׳רעדט זיך אָבער וועגן דעם צווייטן ענין אין תּורה — אין דעם איז נישטאָ קיין חילוק צווישן דעם לימוד התּורה פֿון אַן איש פּשוט, וואָס לערנט אַ פּסוק חומש, און צווישן אַ קינד וואָס לערנט עבֿרי — ביזן טיפֿסטן לימוד פֿון אַ גרויסן גאון — זיי אַלע "נעמען" כּבֿיכול דעם אויבערשטן אָן שום אונטערשייד; די אותיות פֿון דער תּורה און די טיפֿסטע חכמה פֿון תּורה זײַנען עצמדיק, איינס מיט דעם אויבערשטן. אַזוי ווי בײַם אויבערשטן אַליין איז דאָך (ווי דער לשון פֿון דעם פּיוט) "שוה ומשוה קטן וגדול", אַז לגבי דעם אויבערשטן אַליין זײַנען אַ קטן און אַ גדול ממש גלײַך, אַזוי זײַנען זיי ממש גלײַך בײַם בינדן זיך מיט דעם אויבערשטן אַליין דורך תּורה; און ס׳איז קיין חילוק נישט צי דאָס איז דורך באַנעמען די טיפֿסטע ענינים פֿון תּורה אָדער דורך זאָגן די אותיות און ווערטער פֿון חומש. דערפֿאַר מאַכן זיי די זעלבע ברכה אויף דער תּורה — דער גרעסטער למדן ווי דער גרויסער עם־הארץ, וואָס ווייסט נישט דעם טײַטש פֿון די ווערטער.
דאָס איז אייגנטלעך דער פּרט פֿון דעם פּסוק (ברכה לג, ד): "תורה צוה לנו משה מורשה קהילת יעקבֿ", דהײַני, אַז די תּורה איז "מורשה", אַ ירושה פֿאַר "קהילת יעקבֿ", פֿאַר גאַנץ "קהילת יעקבֿ", פֿאַר יעדן ייִד אָן אונטערשייד. ווייסן מיר דאָך, אַז בײַ אַ ירושה איז אַפֿילו אַ פּיצל זויג־קינד אַ פֿולער יורש. און וויבאַלד, אָז די ייִדן זינען "בנים למום", ווי קינדער בײַם רבונו־שעל־עולם, ירשענען זיי אַלע די תּורה — און דאס באַציט זיך צו דעם עצם פֿון תּורה, וואָס איז, ווי געזאָגט, שייך צו יעדן ייִדן.
און אַזוי אַרום ווערט פֿאַרשטענדלעך די גרויסע שׂמחה פֿון שׂמחת־תּורה, וועלכע נעמט אַרום און נעמט אַרײַן אַלע ייִדן גלײַך; און פֿאַר וואָס די שׂמחה מיט דער תּורה איז ווי זי איז פֿאַרדעקט און פֿאַרוויקלט, אַזוי אַז מ׳קאָן זי נישט לערנען — ווײַל אָט די גרויסע שׂמחה איז נישט צוליב אונדזער פֿאַרשטיין די תּורה, נאָר צוליב דער זאַך וואָס דער אויבערשטער האָט אונדז אויסדערוויילט פֿון אַלע פֿעלקער און אונדז געגעבן די תּורה, ווי ער האָט כּבֿיכול אַרײַנגעגעבן זיך אַליין, זײַן עצם, און דורך דעם זיך פֿאַרבונדן מיט אַלע ייִדן, מיט יעדן ייִדן.
You've successfully signed up!
