פֿונעם אייביקן קוואַל

דער אייבערשטער האָט געזאָגט משה רבינו, ער זאָל אָנזאָגן די ייִדן צו געבן עטלעכע מינים מאַטעריאַלן — גאָלד, זילבער, קופּער, תּכלת-בלויע, פּורפּורנע און רויטע וואָל, פֿלאַקס, ציגן־וואָל, הויט פֿון בהמות, האָלץ פֿון אַ גע­וויסן מין בוים, איילבערט־אייל, געווירצן און אַדלשטיינער — כּדי צו שאַפֿן דעם משכּן, דאָס "וווינונג־אָרט" פֿאַר דער הייליקער שכינה. די גאַנצע הײַנטיקע פּרשה באַשטייט פֿון פּרטימדי­קע אינסטרוקציעס, ווי אַזוי פֿאַרשיידענע טיילן פֿונעם משכּן זאָלן אויסזען, און ווי אַזוי פּינקטלעך מע זאָל זיי קאָנסטרויִרן.

בײַם אָנהייב פֿון דער פּרשה, האָט דער באַשעפֿער אָנגעזאָגט די ייִדן, זיי זאָלן געבן אַ "תּרומה", אַ "שטײַער" פֿאַר אים. פֿאַרשטייט זיך, אַז דער אייבערשטער אַליין דאַרף נישט האָבן קיין "שטײַערן" פֿון די מענטשן; רש״י האָט דערקלערט אין זײַן קאָמענטאַר, אַז די פֿראַזע "ויקחו לי", "זיי זאָלן נעמען פֿאַר מיר", מיינט דאָ, אַז די ייִדן זאָלן עס טאָן לשם-שמים, לכּבֿוד דעם אייבערשטנס נאָמען.

דער גרויסער חסידישער רבי, ר׳ לוי־יצחק באַרדיטשעווער, האָט מסביר געווען דעם דאָזיקן פּרט אויף אַ טיפֿערן אופֿן. דער פּסוק זאָגט: "זיי זאָלן אויסטיילן אַ תּרומה פֿאַר מיר; יעדער מענטש, וואָס זײַן האַרץ וועט מנדבֿ זײַן, זאָל נעמען מײַן תּרומה". דער קומענדיקער פּסוק זאָגט אָבער: "און דאָס איז די תּרומה, וואָס איר זאָלט נעמען פֿון אײַך: גאָלד, און זילבער און קופּער". דאָס וואָרט "תּרומה" איז פֿאַרבונדן מיטן וואָרט "התרוממות", "דערהיי­בונג"; בדרך-רמז, קאָן מען אָפּטײַטשן דעם פּסוק אַזוי, אַז דער צוועק פֿון די נדבֿות פֿאַרן משכּן איז געווען צו דערהייבן סײַ ג-טלעכקייט, סײַ דעם מענטש אַליין.

דער באַרדיטשעווער רבי האָט אַזוי מסביר געווען די דאָזיקע פּסוקים: דורך דער כּוונה פֿונעם האַרצן ברענגט מען, כּבֿיכול, "דעם אייבערשטנס תּרומה" — מע דערהייבט די הייליקע שכינה פֿון איר גײַסטיקן "גלות"; דורך דעם פֿיזישן אַקט פֿון מיצוות און מעשׂים-טובֿים, דערהייבט דער מענטש זיך אַליין, זײַנענדיק גורם פֿאַר זיך אַ טובֿה.

ווי מע ווייסט, אָבער, געפֿינט זיך דער אייבערשטער איבעראַל. די הייליקע שכינה איז די ג־טלעכע אַנטפּלעקונג אין דער וועלט, לגבי אונדז; ס׳איז נישט, חס־ושלום, עפּעס אַן אומאָפּהענגיקע מדרגה פֿון ג־טלעכקייט, וואָס מע מוז "אויפֿהייבן". אויב אַזוי, באַקומט זיך, אַז סײַ דער אַקט, סײַ די כּוונה פֿון עבֿודת־השם, דינען אונדזער אייגענעם אינטערעס: פֿון איין זײַט, צו ברענגען אונדז טובֿות; פֿון דער צווייטער — צו אַנטפּלעקן דאָס ג־טלעכע ליכט.

אויב דער צוועק פֿון די מיצוות איז דווקא די טובֿה פֿון די באַשעפֿענישן, פֿאַרוואָס שטייט אינעם פּסוק, אַז מע זאָל ברענגען די תּרומה לשם־השם, און נישט "לשם זיך"? און דערצו, מע ווייסט דאָך פֿון פּרקי־אָבֿות און פֿאַרשיידענע מוסר־ספֿרים, אַז מע מוז שטרעבן דינען דעם אייבערשטן דווקא לשם מיצווה, און נישט צוליב דעם אייגענעם אינטערעס.

דער ענטפֿער אויף דער-אָ קשיא שטעקט אין מאָטיוואַציע. הגם ס׳איז טאַקע אמת, אַז דער צוועק פֿון אַלע מיצוות איז, אין דער אמתן, אונדזער אייגענע טובֿה, טאָר מען זיי נישט מקיים זײַן מיט אַן עגאָיִסטישן צוועק, ווײַל דווקא עגאָיִזם איז די וואַנט, וואָס שטערט אונדזער גײַסטיקער השׂגה, און ברענגט אויך צו כּלערליי שלעכטס אין דער געזעלשאַפֿט. כּדי צו מקבל זײַן די טובֿות, וואָס דער אייבערשטער טוט אונדז, דאַרף מען שטרעבן פּטור צו ווערן פֿון עגאָיִסטישע מאָטיוואַציעס.

דער געוויינטלעכער מענטש איז, אָבער, בטבֿע אַן עגאָיִסטיש באַשעפֿעניש, און טראַכט תּמיד וועגן זײַנע אייגענע פֿאַרגעניגנס. אין דער מענטשלעכער פּסיכאָלאָגיע איז אָבער פֿאַראַן אַן אַנדער וויכטיקע אייגנשאַפֿט: ווען מע טוט עמעצן אַן אומזיסטע טובֿה, נישט פֿאָדערנדיק גאָרנישט צוריק, דערפֿילט מען אויך אַ פֿאַרגעניגן. דאָס הייסט, אַז דאָס געפֿיל פֿון אייגענער הנאה קען גופֿא ברענגען צו אַלטרויִזם. ווען מיר זענען מקיים די מיצוות מיט ליבשאַפֿט און התפּעלות צום אייבערשטן, באַקומען מיר אויך הנאה; דאָס דאָזיקע געפֿיל איז אָבער אינגאַנצן ווײַט פֿונעם עגאָיִזם. דעריבער איז צווישן די צוויי אַספּעקטן פֿון דער תּרומה — אַ טובֿה פֿאַר זיך און אַ ריינע כּוונה לשם־שמים — נישטאָ קיין סתּירה.

די 39 הויפּט־מלאָכות, וואָס די ייִדן פֿלעגן אויספֿירן אינעם מידבר בײַם אויפֿשטעלן דעם משכּן, זענען די זעלבע מלאָכות, וואָס מע טאָר נישט טאָן שבת; אין די איבעריקע זעקס טעג פֿון דער וואָך פֿאַרנעמען מיר זיך מיט פֿאַרשיידענע מינים אַרבעט. די חסידישע ספֿרים דערקלערן, אַז דער משכּן איז געווען אַ מאָדעל פֿון אונדזער באַציִונגען אין דער וועלט, וואָס מע דאַרף שטרעבן זי צו פֿאַרוואַנדלען אין אַ הייליק אָרט; די פֿיזישע אַרבעט, אויב מע טוט זי מיט אַן אַלטרויִסטישן צוועק, האָבנדיק הנאה פֿון די טובֿות, וואָס מיר טוען פֿאַרן צווייטן, ווי אויך פֿון דער פֿאַרשפּרייטונג פֿון הייליקייט אין דער וועלט, איז ניט בלויז אַ נייטיקייט, נאָר אַ גרויסע רוחניותדיקע עבֿודה.

אַזוי ווי אין דער הײַנטיקער פּרשה, קאָנען מיר פֿאַרוואַנדלען פֿאַרשיידענע מלאָכות און מאַטעריאַלן אין אַ קוואַל פֿון רוחניות, אויב מיר טוען אונדזערע מלאָכות צוליב חסד פֿאַרן צווייטן, און בפֿירוש לשם־שמים — נישט בלויז צוליב דעם מאַטעריאַליסטישן וווילזײַן, נאָר צוליב דער אַנטפּקעלונג פֿון רוחניות אין דער וועלט.