ער פֿלעגט נעלם ווערן צו מאָל אויף צוויי־דרײַ וואָכן, צו מאָל — אויף עטלעכע חדשים; ער האָט איר דערקלערט, אַז דאָס איז פֿאַרבונדן מיט זײַן אַרבעט, אָבער זי האָט אים קיין מאָל נישט געפֿרעגט, וואָס איז זײַן אַרבעט; מעגלעך, ווײַל זי אַליין האָט געפֿילט, אַז צוגעבן צו דעם מער, ווי ער האָט איר שוין געזאָגט, קאָן ער נישט.
זי האָט געהאַט אַ שליסל פֿון זײַן וווינונג, און נישט איין מאָל, פֿאַר זײַן אַוועקפֿאָרן, האָט ער איר פֿאָרגעלייגט זיך אַריבערציִען אין זייער "הייל". זי האָט עס נישט געטאָן, מחמת אָן אים האָט עס נישט געהאַט קיין זין; איר עלנטקייט וואָלט זיך דאָרט נאָר פֿאַרטאָפּלט. און דאָך פֿלעגט רייטשעל כּמעט יעדן טאָג נאָך דער אַרבעט זיך אַרײַנכאַפּן אין "הייל" אויף אַ פּאָר שעה, פֿאַרקאָכן קאַווע אינעם פֿינדזשאַן, אַזוי ווי נתי האָט זי אויסגעלערנט און, שוין זיצנדיק אויפֿן דיוואַנדל, אײַנגראָבנדיק זיך מיט די פֿיס אין דער בערנפֿעל, זיך פּאָסמאַקעווען מיט דעם ביטערלעכן געטראַנק. דערנאָך פֿלעגט זי אַרויסנעמען פֿון אַ ביכער־פּאָליצע אַ דיקן קינסטלערישן אַלבאָם — זיי זײַנען שורותווײַז געווען אויסגעשטעלט פֿונעם שטיינערנעם דיל ביז דער סטעליע, געמאַכט פֿון גראָב־געטעסעוועטע בערווענעס — און זיי בלעטערן, ביז דער לעצטער זונשטראַל פֿלעגט זיך אויסבאַהאַלטן ערגעץ אין אַ פֿינצטערן ווינקל פֿון נתיס וווינונג, כּדי מאָרגן ווידער אַרײַנברענגען אַהער ליכט און וואַרעם.
דאָס לעצטע מאָל, שוין בײַם געזעגענען זיך, האָט נתי זי אַרומגענומען און פּלוצעם איר אײַנגערוימט אין אויער:
— איך וועל נישט זײַן, רחל, אַ לאַנגע צײַט; אָבער, כ’בעט דיך, זאָרג זיך נישט. מיט מיר וועט אַלץ זײַן בסדר...
רייטשעל האָט אָפּגעפֿירט דעם קאָפּ אין אַ זײַט; אַזוי האָט נתי נאָך קיין מאָל מיט איר נישט גערעדט. זי האָט געוואָלט עפּעס זאָגן, אָדער פֿרעגן, אָבער ער האָט צוגעשטעלט זײַן פֿינגער צו אירע ליפּן, ווי פֿאַרשלאָסן דערמיט איר מויל. ער האָט איר אַרײַנגעקוקט אין די אויגן, ווי געזוכט דאָרט אַן אָנשפּאַר פֿאַר זײַן אייגענעם בליק, און זיך ווידער שטיל אָנגערופֿן:
— איך וועל קומען צוריק אין דער צײַט פֿון בין־השמשות און ברענגען דיר אַ מתּנה — אַ פּאָר שיינע רויטע שיכעלעך, פּונקט אַזעלכע, ווי דײַן מירעלע האָט געחלומט צו האָבן...
אין יענעם טאָג, האָט איר נתי דערציילט די געשיכטע וועגן אַ ייִדיש ייִנגעלע פֿון פּוילן, נאָסקע, וואָס איז געווען כּמעט אין איין עלטער מיט מירעלען. אין אַ שפּעטער האַרבסטיקער שעה האָבן זיך אין זײַן טאַטנס שטוב, דעם אָרטיקן דאָקטער, אַרײַנגעשטעלט צוויי מאָנאַכן און געזאָגט, אַז זיי גייען אַרום איבער דער געטאָ און ראַטעווען קליינע קינדער. דער טאַטע האָט זיי געקענט און איז גרייט געווען איבערצוגעבן אין זייערע הענט זײַנע ביידע קינדער — דעם זון און די טאָכטער, וואָס איז געווען מיט צוויי יאָר עלטער פֿון איר ברודערל. אָבער די שפּעטע געסט האָבן מסכּים געווען צו נעמען נאָר דאָס ייִנגעלע. מער האָט ער נישט געזען זײַנע טאַטע־מאַמע און נישט דאָס שוועסטערל. אין מאָנאַסטיר, הינטער די דיקע, שטיינערנע ווענט, האָט מען דעם קליינעם געביטן דעם נאָמען, און אין אַ וואָך אַרום אָנגעטאָן אויפֿן האַלדז אַ מעשן צלמל. ער איז געוואָרן אַ גוט קריסטלעך קינד און געטאָן אַלץ, וואָס מ’האָט אים געהייסן. ער האָט זיך גיך אויסגעלערנט צו לייענען און געקאָנט שעהען לאַנג זיצן איבער דיקע ביכער, פֿאַרכאַפּט מיט די וווּנדערלעכע געשיכטעס און נסים פֿון די הייליקע. צו מאָל פֿלעגט זיך אים אויף די זײַטן פֿון די דאָזיקע ביכער טרעפֿן אַ בילד; אַ פֿאַרכּישופֿטער, האָט דאָס ייִנגעלע נישט געקאָנט פֿון דעם אָפּפֿירן קיין אויג. נאָך מער: דאָס בילד פֿלעגט באַלד אויפֿלעבן און רעדן צו אים מיט די ווערטער, וואָס ער האָט פֿריִער איבערגעלייענט. אָבער אין אַ טאָג זײַנען אינעם מאָנאַסטיר געקומען מענטשן מיט רויטע שטערנדלעך אויף זייערע היטלען. זיי האָבן צונויפֿגענומען אַלע ייִנגעלעך, וואָס האָבן געוווינט אינעם מאָנאַסטיר, זיי אַרויפֿגעזעצט אויף אַ לאַסט־אויטאָ און אָפּגעפֿירט אין אַ קינדער־הויז. דאָרט האָט מען פֿון אונדזער ייִנגעלע אַראָפּגעריסן דאָס מעשן צלמל און נאָך אַ מאָל געביטן זײַן נאָמען אויף אַן אַנדערן. און אַזוי זײַנען אַוועק צוויי יאָר, בעת וועלכע די נײַע לערערס זײַנע האָבן געטאָן אַלץ, כּדי אַרויסצושלאָגן פֿון זײַן קאָפּ די אַלע זאַכן, וועלכע מ’האָט אים געלערנט אינעם מאָנאַסטיר. אין אַ בײַנאַכט האָט מען אויפֿגעוועקט די ייִנגעלעך, וואָס מ’האָט פֿריִער געבראַכט פֿונעם מאָנאַסטיר, און זיי ווידער אַוועקגעפֿירט אין אַ משׂא־אויטאָ, געדעקט מיט אַ ברעזענט, שוין גאָר אין אַ ווײַטן וועג, דורך בערג און ימען. שפּעטער, ווען מ’האָט זיי, סוף־כּל־סוף, געבראַכט אויפֿן אָרט, האָט מען זיי יעדן, קודם־כּל, געגעבן נײַע נעמען און געהייסן פֿאַרגעסן אַלץ, וואָס עס איז מיט זיי געשען דאָרט, אין "גלות". און אַזוי איז דאָס ייִנגעלע אין זײַן נײַער היים געוואַקסן. ער האָט זיך גיך צוגעוווינט צו זײַן נײַעם נאָמען, זיך פֿליסיק אויסגעלערנט צו רעדן די נײַע שפּראַך; ער וואָלט מסתּמא אויך אַלץ פֿאַרגעסן, וואָס עס איז מיט אים געשען דאָרט, אין גלות, אָבער די אָפֿטע מלחמות האָבן אים עס נישט געלאָזט...
— וואָס זשע איז געשען מיטן ייִנגעלע ווײַטער? — האָט רייטשעל זיך נישט אײַנגעהאַלטן און געפֿרעגט.
נתי האָט זיך צעשמייכלט, אָבער פֿון זײַנע אויגן האָט אַרויסגעקוקט אַ סומנעקייט.
— ס’איז דאָך נישט מער ווי אַ מעשׂהלע, רחל, און אַ מעשׂהלע איז גוט דערמיט, וואָס יעדער איינער קאָן צו איר צוטראַכטן אַן אייגענעם סוף...
רייטשעלס דעזשור איז אויסגעפֿאַלן פּונקט אויף יום־כּיפּור. צוליב דעם יום־טובֿ, איז אין שפּיטאָל געווען אַ באַגרענעצטער מעדיצינישער פּערסאָנאַל. אַרום צוועלף אַ זייגער בײַ טאָג האָט מען איר געזאָגט, זי זאָל זײַן גרייט צו אַן עקסטרעמער סיטואַציע. אין צוויי שעה אַרום האָט מען געמאָלדן וועגן אַ נײַער מלחמה.
די פֿאַרוווּנדיקטע האָבן אָנגעהויבן אָנצוקומען פֿון גוֹלָן שוין אין די ערשטע שעהען. זי האָט געפֿילט, אַז נתיס לעצטער פּלוצעמדיקער אָפּפֿאָר איז פֿאַרבונדן מיט דעם וואָס עס איז ערשט געשען. זי איז כּמעט זיכער געווען, אַז ער דאַרף זײַן אין סאַמע ברען פֿונעם פֿײַער. און אַזוי האָבן זיך געצויגן וואָכן און חדשים, ווײַל אַפֿילו שוין נאָכן נצחון איז דער קאַמף צווישן לעבן און טויט אינעם שפּיטאָל גופֿא אָנגעגאַנגען ווײַטער.
פֿון צײַט צו צײַט פֿלעגט זיך איר אײַנגעבן זיך אַרויסצורײַסן אויף אַ פּאָר שעה; האָט זי זיך געטראָגן באַרג־אַרויף, מיט די פֿאַרדרייטע שטיינערנע סטעזשקעס, שוין נישט איין מאָל אויסגעמאָסטענע מיט אירע פֿיס, און נאָך פֿון דרויסן, אַ צוויי־דרײַ טריט צו זײַן "הייל", פֿלעגט זי זיך צושמעקן צו דער לופֿט: צי עס ציט נישט פֿון דאָרט דער גערוך פֿון קאַווע, וואָס נאָר ער, נתי, האָט זי געקאָנט אַזוי פֿאַרקאָכן.
און אין אַ טאָג איז עס געשען. קיין באַקאַנטן ריח האָט רייטשעל נישט דערפֿילט, אָבער זי האָט באַלד דערזען, אַז די טיר פֿון זײַן וווינונג איז עטוואָס אָפֿן. איר האַרץ איז שוין געווען דאָרט, אינעווייניק, און נאָר די פֿיס האָבן זיך קוים געשלעפּט, ווי אומיסטן זיך אײַנגעשפּאַרט. זי האָט אים דערזען שטיין בײַ די פּאָליצעס מיט די אַלבאָמען. אָבער דאָס איז געווען נישט נתי, אַן אומבאַקאַנטער מאַנצביל האָט אויסגעדרייט צו רייטשעל דעם קאָפּ, און ווי נאָר ער האָט זי דערזען, אַ שפּאַן געטאָן איר אַנטקעגן.
— אַנטשולדיקט, כ’האָב נישט באַוויזן זיך צו פֿאַרבינדן מיט אײַך פֿריִער...
ער האָט גערעדט צו איר ענגליש, אָבער זי, איבערשלאָגנדיק אים, האָט אים געפֿרעגט אין עבֿריתּ:
— ווי אַזוי ביסטו אַהער אַרײַנגעקומען? דו האָסט אַ שליסל?
דער מאַנצביל האָט איר דערלאַנגט די האַנט און, אָנרופֿנדיק זײַן נאָמען, גערעדט שוין ווײַטער אין דער זעלבער שפּראַך וואָס רייטשעל.
— איך בין נתיס חבֿר, און ער האָט מיר געגעבן דעם שליסל פֿון זײַן "הייל".
דאָס לעצטע וואָרט האָט דער גאַסט בכּיוון באַטאָנט, וואָס האָט געדאַרפֿט, אַ פּנים, געבן צו פֿאַרשטיין, אַז נתי איז נישט פּשוט זײַן חבֿר, נאָר אַ נאָענטער חבֿר. דאָס אויסגעטיילטע וואָרט האָט אָבער אָפּגעהילכט אינעם צימער, ווי ס’וואָלט פּלוצעם אַ האַרט שטיינדל אַראָפּגעפֿאַלן פֿון אויבן אויפֿן שטיינערנעם דיל. און דאָך האָט זי נאָך אַלץ רויִק געפֿרעגט:
— ער איז בסדר?
— נתי האָט מיר אַ סך דערציילט וועגן דיר... ער האָט דיך זייער ליב געהאַט, רחל...
רייטשעל האָט זיך פּאַמעלעך אַראָפּגעלאָזט אויפֿן דיוואַנדל, און אָנשפּאַרנדיק זיך מיטן בליק אין דער פּוסטקייט, געפֿרעגט:
— ווי אַזוי איז עס געשען?
דעם ענטפֿער האָט זי כּמעט נישט געהערט; שוין נישט איין, נאָר אַ סך ווערטער־שטיינדלעך זײַנען געפֿאַלן אויפֿן דיל און זיך צונויפֿגעלייגט אין אַ בערגל, וואָס האָט באַגראָבן אונטער זיך דעם קאַלטן אמת. בלויז אָפּגעריסענע שטיקער פֿון דעם דאָזיקן אמת זײַנען צו איר דערגאַנגען: ...אַ געהיימע אויפֿגאַבע... אומגעקומען... דערווײַל קאָן מען נישט זאָגן...
דער מענטש האָט אַ ווײַלע געשוויגן, ווי ער וואָלט געוואַרט, אַז דאָס שוין געזאָגטע זאָל זיך אָפּלייגן, אָדער זיך צעשמעלצן אין דער געדיכטער שטילקייט.
— בײַ אונדזער לעצטער טרעפֿונג מיט נתי, — האָט זיך ווידער געהערט זײַן פֿעסט קול, — האָט ער מיך געבעטן איבערצוגעבן דיר דאָס בילד... אויב ער וועט עס נישט קאָנען טאָן אַליין.
ער האָט אָנגעוויזן מיטן קאָפּ אויפֿן מאָלבערט, וואָס איז ביז אַהער עלנט געשטאַנען אין מיטן צימער. רייטשעל, קוים פֿאַרשטייענדיק וועגן וואָס דער מענטש רעדט, האָט איבערגעפֿירט איר בליק אויפֿן מאָלבערט און זיך אָנגעשפּאַרט אין אַ בילד...
דער טעלפֿאָן־קלונג האָט זי געצוווּנגען אויפֿצוציטערן. אויך די מאַמע האָט זיך אויפֿגעכאַפּט און אומפֿאַרשטענדלעך געפּינטלט מיט די אויגן. דאָס קלינגען האָט ווי אויפֿגעשטעלט אַ מחיצה צווישן אַמאָל און הײַנט, צווישן דעם “געווען" און דעם “זײַן". רייטשעל האָט אויפֿגעהויבן דאָס טרײַבל. זי האָט דערהערט יאַשעס קול. ער האָט געקלונגען צו זאָגן איר, אַז ער פֿאָרט קיין באָסטאָן אויף אַ טאָג. ער מוז זיך טרעפֿן מיט זײַן טעכטערל, מיט מאַרינען, און איר אַלץ דערציילן...
— קינדער פֿאַרשטייען הײַנט מער ווי מיר מיינען, — האָט יאַשע זיך ווי פֿאַרענטפֿערט, — זי איז דאָך בײַ מיר דער נאָענטסטער מענטש אין דער וועלט... זי און דו, רעטשיל...
שפּעט אין אָוונט, די מאַמע איז שוין געשלאָפֿן, איז רייטשעל צוגעגאַנגען צום פֿענצטער אינעם אייבערשטן צימער. דער רעגן האָט אויפֿגעהערט, און די פֿולע לבֿנה האָט זיך שפּילעוודיק אַרויסגעקײַקלט פֿון הינטער אַ שיטערן וואָלקן. אַ סטעזשקע, אויסגעפֿלאַסטערט פֿון מילי־מיליאַסן זילבערדיקע שערבלעך, האָט זיך צעשפּרייט איבערן וואַסער. "ס’וועט מאָרגן זײַן אַ שיינער טאָג", — האָט אַ טראַכט געטאָן רייטשעל.
(סוף)