די קלאַנגען פֿונעם אַקאָרדעאָן האָבן זיך געטראָגן פֿונעם ראָג דיזינגאָף־גאָרדאָן. איך האָב נאָך נישט געזען ווער עס שפּילט דאָרט, כ‘וואָלט אָבער געקאָנט שווערן, אַז ס‘איז מײַן חבֿר מאָניע שוואַרץ, ווײַל נאָר ער, מאָניע שוואַרץ, קען אַזוי שפּילן פֿראַנצויזישע וואַלסן און אַרגענטינער טאַנגאָס. דעמאָלט, אין די מיט־1950ער, האָבן מיר זיך גע­לערנט צוזאַמען אין דער מוזיק־שול. לערנען דאָס קינד שפּילן אַקאָרדעאָן, האָט געהייסן באַוואָרענען עס מיט אַ "גאָלדן שטיקל ברויט". פֿאַרשטייט זיך, אַז אויך מײַנע על­טערן און די טאַטע־מאַמע פֿון מאָניע שוואַרץ זײַנען נישט געווען קיין שׂונאים צו זייערע זין. האָט מען אונדז אויך אײַנגעשפּאַנט אין דעם שווערן קאַסטן, וואָס איין זאַך איז געווען צו שפּילן אויף אים, און אַ צווייטע — אים צו שלעפּן אויף זיך אין דער מוזיק־שול.

צווישן אַלע תּלמידים אין דער מוזיק־שול איז מאָניע געווען דער קלענסטער — ממש אַ פֿאַרשטעקל, אַ הונט ליגנ­דיק. צו זען, ווי ער שלעפּט אויף זיך דעם קאַסטן מיטן אַקאָר­דעאָן, איז געווען סײַ אַ רחמנות און סײַ אויף לצנות. קליינערהייט איז יעדער פֿון אונדז מער אַ לץ, אַן אָפּלאַכער, איידער אַ בעל־רחמנות. האָט עמעצער פֿון דער חבֿרה־לצים אַ זאָג געטאָן, טײַטנדיק מיטן פֿינגערל אין יענער זײַט, וווּ ס‘האָט זיך קוים געשלעפּט זײַן חבֿר מאָניע שוואַרץ, צוגע­דריקט צו דער ערד מיט דער גאַנצער שווערקייט פֿון דעם מוזיקאַלישן אינסטרומענט. "קוקט ווער עס גייט? מאָני־פּאָני גייט!" — און אַזוי האָט זיך שוין צו אים צוגעטשעפּעט דער צונאָמען, און ווער עס קען מאָניע שוואַרץ פֿון זײַנע קינדער־יאָרן, רופֿט אים פּראָסט און פּשוט — מאָני־פּאָני.

כ׳האָב זיך אָפּגעשטעלט אַנטקעגן אים און געוואַרט ביז ער וועט פֿאַרענדיקן זײַן שפּילן. מאָני־פּאָני איז געזעסן אויף אַ קליין בענקעלע, אויפֿן קאָפּ אָנגעטאָן אַ ווײַס זומער־היטעלע מיט אַ גרינעם פּלאַסטיק־דאַשיק, וואָס האָט ווי אַ דעכל צוגעדעקט זײַן ברייט פּנים פֿון דער תּל־אָבֿיבֿער זון. בײַ זײַנע פֿיס איז געלעגן אויפֿגעמאַכט דער פֿוטלאַר פֿונעם אַקאָרדעאָן און אַ צענדליק מטבעות, צעוואָרפֿן איבערן דנאָ, האָבן שעמעוודיק פֿון דאָרט אַרויסגעפֿינקלט.

באַמערקט מיך, האָט ער, ווי זײַן שטייגער איז, זיך אָנ­גערופֿן:

— שלום, כ׳זע, דו לאָזט נישט דורך קיין איין פּראָגראַם מײַנע.

דאָס לעצטע מאָל האָב איך אים געהערט מיט קנאַפּע צוויי חדשים צוריק אין ראשון. אויך אַזוי, אויף דער גאַס, בײַ זײַן טאָג־טעגלעכער אַר­בעט. איצט, נאָך זײַנע ווערטער, האָט מען געקאָנט מיינען, אַז ס׳איז געווען ערשט נעכטן, און געביטן האָבן זיך נאָר זײַנע קאָנ­צערט־פּלעצער — אין ראשון איז עס געווען די ראָטשילד־גאַס, און דאָ — דיזינגאָף.

מאָני־פּאָני האָט אַראָפּגעשלעפּט פֿון זיך זײַן שווערן אינסטרומענט און אים אַרײַנגעלייגט אין פֿוטלאַר, גלײַך אויף דעם מאָגערן פֿאַרדינסט. דערבײַ האָט ער נישט אויפֿגעהערט צו רעדן, ווי ס׳וואָלט געווען אַ המשך פֿון אונדזער שמועס אין ראשון, על־רגל־אַחת.

— קיין גרויס פּובליקום איז הײַנט נישט צו דערוואַרטן, ס׳רובֿ געשעפֿטס־לײַט... זיי אײַלן זיך שטענדיק, האָבן נישט קיין צײַט זיך אָפּצושטעלן — ביזנעס, כּסף... גלײַך ווי איך דאַרף נישט קיין כּסף.

צונויפֿגעלייגט דאָס בענקעלע, האָט זיך עס פֿאַרוואַנדלט אין אַ וועגעלע מיט צוויי קליינע רעדעלעך, אויף וועלכן ער האָט אַרויפֿגעלייגט דעם קאַסטן מיטן אַקאָרדעאָן. דערנאָך האָט ער פֿעסט, ווי אַ באַפֿעל, געזאָגט צו מיר: "קום!".

— וווּהין?

— צוויי שפּאַן פֿון דאַנען איז דאָ אַ פֿאַלאַ­פֿעל־געשעפֿט, וואָס נאָך אַזאַ איז מער נישטאָ אין גאַנץ ישׂראל. אויף מײַן חשבון...

מײַנע רייד, אַז איך געהער אויך צו דער חבֿרה פֿאַריאָגטע און געקומען בין איך אין שטאָט אויף עטלעכע שעה, צו דערליידיקן מײַנע ענינים, האָט ער פֿאַרטײַטשט אויף זײַן אייגענעם אופֿן:

— אָבער דאָך, האָסטו געפֿינען אַ פּאָר מינוט זיך אָפּצו­שטעלן און הערן מײַן שפּילן.

— נאָר ווײַל קיינער אין ישׂראל קאָן אַזוי נישט שפּילן פֿראַנצויזישע וואַלסן, ווי דו, — האָב איך געפּרוּווט מיט דעם ביסל "געווירץ" זיך אויסקויפֿן אַ פֿרײַען בילעט, און זיך גיין מײַן וועג. ס׳האָט אָבער נישט געהאָלפֿן.

— כ׳האָב עס נישט איין מאָל געהערט, — האָט ער רויִק געזאָגט, — קום, דו טאָרסט מיר נישט אָפּזאָגן. הײַנט איז בײַ מיר אַ ספּעציעלער טאָג.

— וואָס זשע, האָסט באַקומען אַ גוטן קאָנטראַקט?

— כּמעט געטראָפֿן: מאָרגן פֿליט מאָניע שוואַרץ אַרויס אויף גאַסטראָלן קיין אייראָפּע. אַלע צענטראַלע גאַסן און פּלעצער פֿון די גרעסטע שטעט וועלן אָנגעפֿולט ווערן מיט קלאַנגען פֿון זײַן אַקאָרדעאָן...

— ביסט דאָך ערשט נישט לאַנג צוריק געקומען פֿון דאָרט...

מאָני־פּאָני האָט זיך אויף אַ ווײַלע אָפּגעשטעלט. ער האָט נישט געקאָנט טאָן צוויי זאַכן פֿאַר איין מאָל: סײַ גיין און סײַ דערקלערן מיר, הלמאי עס טרײַבט אים פֿון איין אָרט צו אַן אַנדערן.

— ישׂראל איז צו אַ קליינע אַרענע פֿאַר אַזאַ באַשעפֿעניש ווי איך. דאָרט איז דער קרײַז ברייטער, און דער פּובליקום איז אַן אַנדערער...

— מע דערלאַנגט נדבֿות מיט אַ ברייטער האַנט? — האָב איך אים גאַליק איבערגעשלאָגן.

מאָני־פּאָני האָט מיר נישט געענטפֿערט. ער האָט נאָר אָנגעוויזן מיטן קאָפּ אויף אַ ברייטן פֿענצטער, וווּ ס׳איז קונציק אָנגעמאָלט געווען אַ פּיתּה, פֿון וועלכער עס זײַנען אַרויסגעפֿלויגן בײַלעכלעך פֿאַלאַפֿעל. זיי האָבן זיך אויס­געשטעלט אין אַן אויפֿשריפֿט — "פֿלאפֿל של בני".

אין צען מינוט אַרום האָבן מיר שוין געקײַט בעניס פֿאַלאַפֿעל, לעשנדיק די געפֿעפֿערטקייט אין מויל מיט אײַז־קאַלטער לימענע־טיי.

— געשמאַק, אַיאָ? — האָט ער תּמימותדיק געפֿרעגט, און עס אַליין באַשטעטיק מיט אַ גרעפּץ.

איך האָב אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ, אָבער אויף אַ קול געזאָגט:

— אין ישׂראל האָסטו ליב פֿאַלאַפֿעל, אָבער דאָס פּובליקום געפֿעלט דיר מער אין אייראָפּע...

אין מײַן קול האָבן זיך ווידער געהערט די פֿאַרביטערטע טענער. כ׳האָב נאָך דערווײַל אַליין נישט געקאָנט פֿאַר­שטיין, וואָס פּלוצעם האָבן זיך פֿון מיר אַ שיט געטאָן אַזוי פֿיל שטעכווערטער. ער האָט זיך אָבער נישט זייער איבערגענומען דערמיט. אָפּגעטרונקען פֿונעם פֿלעשל, האָט ער זיך אָנגערופֿן:

— פֿאַלאַפֿעל קאָן מען הײַנט עסן אויך אין פּאַריז אָדער אין בערלין... אמת, נישט אַזאַ באַטעמטן ווי בײַ בני.

ער האָט אַ וווּנק געטאָן צו דער סטויקע, וווּ ס‘איז געשטאַנען דער באַלעבאָס און צוגעגעבן:

— כ׳האָב געשפּילט אויף זײַן זונס בר־מיצווה... און בכלל מע פֿאַרבעט מיך אָפֿט צו שפּילן אויף משפּחה־שׂימחות, קבלות־פּנים. איך האָב אַפֿילו אַן אייגן וויזיט־קאַרטל...

מיט דער פֿרײַער האַנט האָט ער אָנגעהויבן זיך טאַפּן די קעשענעס — אויבן אויפֿן העמדל, דערנאָך אויף די הויזן, און ווי פֿאַרענטפֿערט זיך:

— מסתּמא, פֿאַרגעסן אין דער היים...

— דו האָסט דען אַ היים, אַ משפּחה?.. — בין איך אַריבער אַרײַנצוזאָגן אים אַ ביסל מוסר. — ביסט דאָך ווי יענער מאַטראָס, אין יעדן פּאָרט אַן אַנדער כּלה.

ער האָט זיך צעלאַכט. להיפּוך צו מיר, האָט אים די טעמע דווקא באַגײַסטערט:

— האָסט ווידער כּמעט געטראָפֿן. די פֿרויען האָבן, אַפּנים, ליב נישט בלויז מײַן אַקאָרדעאָן, אָבער נאָך עפּעס... אַנו טרעף, וואָס?

איך האָב זיך נישט נאָכגעגעבן, געהאַקט דעם אמת ווײַטער:

— דו קאָנסט דאָך מאַכן דאָ אַ גאָלדענע קאַריערע. דו דאַרפֿסט אַפֿילו נישט קענען גוט די שפּראַך. דײַנע פֿינגער אויף די קלאַווישן רעדן אַליין...

— שיין געזאָגט!

ער האָט אָפּגעווישט דאָס מויל און, צוזאַמען מיט די ברעקלעך, איז אין דער צעקנייטשטער סאַרוועטקע פֿאַרבליבן אויך זײַן שמייכל.

— איך בין שוין זאַט... זאַט פֿון דעם "גאָלדענעם שטיקל ברויט", דערנאָך פֿון דער "גאָלדענער קאַריערע"... קאָנצערטן, ראַדיאָ, טעלעוויזיע... דאָרט האָב איך זיך אויף קיין איין אַר­בעט נישט געקאָנט לאַנג פֿאַרהאַלטן... ווייסט פֿאַר וואָס? ווײַל כ׳האָב נישט ליב, ווען אַ גרויקייט, אַ טאַלאַנטלאָזיקייט הייבט מיך אָן לערנען וואָס און וווּ, און ווען איך דאַרף שפּילן...

— אָבער דאָ... צי דען ביסטו געקומען קיין ישׂראל פֿריילעך מאַכן די דורכגייער אויף די גאַסן?...

— דו האַלטסט, אַז כ׳בין אַ שלי־מזל? ביסטו נישט גערעכט: איך טו מײַן אַרבעט מיט פֿאַרגעניגן... איך שפּיל דאָרט וווּ איך וויל, וואָס איך וויל, און ווען איך וויל... — דער גוטמוטיקער שמייכל האָט, ווי פֿריִער, אַרויסגעקוקט פֿון די ווינקעלעך פֿון זײַן מויל. — געדענקסט, כ׳בין דאָך מאָני־פּאָני, אַ פֿרײַ פֿערדל אין אַ פֿרײַער וועלט...

אין גיכן בין איך געזעסן אינעם מישׂרד, וווּ די קילע לופֿט פֿונעם קאָנדיציאָנער האָט אויך אָפּגעקילט מײַנע געדאַנקען. פֿאַר די אויגן איז נאָך אַלץ געשטאַנען דאָס קײַלעכדיקע, פּאַר­שוויצטע פּנים פֿון מײַן שול־חבֿר. עס האָט געשײַנט. אַ קינדער־לידעלע האָט שטילערהייט אָנגעהויבן קלינגען אין מײַנע אויערן: "לויפֿט דער פּאָני קרײַז נאָך קרײַז, און אין קאָפּ די קרײַזן ציילט ער..." איצט האָט שוין מיך אַ גאַליקע שפּילקע אַ שטאָך געטאָן אין האַרצן: כ׳בין אים מקנא! מאָני־פּאָני האָט תּמיד געטאָן דאָס וואָס ער האָט געוואָלט טאָן, און איך — נאָר דאָס וואָס מ׳האָט געדאַרפֿט טאָן. מײַן גאַנץ לעבן האָב איך זיך געשלעפּט אויפֿן קורצן שטריקעלע פֿון אומשטאַנדן. כ׳האָב עס געטאָן דאָרט און איך טו עס דאָ... אַפֿילו איצט זיץ איך אין דעם מישׂרד, וווּ איך קום שוין די וואָך דאָס דריטע מאָל, און קוק אַרויס אויף דעם נודנעם, אָבער וואַזשנעם "פּקיד" — אויך אַ טייל פֿון מײַנע טאָג־טעגלעכע אומשטאַנדן.

עס האָט זיך געעפֿנט די טיר און פֿונעם ביוראָ האָט זיך אַרויסגערוקט אַ האַלב־פֿאַרשלאָפֿענער פּאַרשוין. ער האָט זיך אַ קראַץ געטאָן צווישן די פֿיס און אויסגעשטרעקט צו מיר די האַנט: "בבֿקשה..."