ווי יעדן יאָר, ווען עס פֿאַלט אויס די דאַטע פֿון דעם 12טן אויגוסט, ברענגען מיר מוסטערן פֿון דער פּאָעזיע פֿון די אומגעבראַכטע דיכטער, וואָס זײַנען געבליבן קדושים פֿון ייִדישן פֿאָלק. אויף דעם 12טן אויגוסט הײַיאָר האָט דער רעדאַקטאָר פֿון "פֿאָרווערטס" באָריס סאַנדלער געדרוקט רירנדיקע זכרונות פֿון די קינדער פֿון שלמה מיכאָעלס, בנימין זוסקין און דוד בערגעלסאָן, און ער האָט בײַ נאַכט אויף דער הזכּרה אינסצעניזירט, צוזאַמען מיט אויסצוגן פֿון זעלטענע פּלאַטעס פֿון מיכאָעלס און זוסקין צוו“אַנד. עס איז געווען אַ בכּבֿודיקע אָפּצייכענונג פֿון דעם טראַגישן יאָרטאָג. די געפֿילפֿולע לייענער פֿון די זכרונות זײַנען געווען שיין בייקער, אַלען ריקמאַן, סוזען טאָרען און יעלענאַ שמועלסאָן.

אין ייִדישן וואָרט

פֿון דוד האָפֿשטיין

אין ייִדישן וואָרט, ווי ס'איז ווילד, ווי ס’איז מילד, ווי ס’איז טײַער,
איז פֿאַראַן אַזאַ רוף צו באַנײַונג, איז פֿאַראַן אַזאַ העלישער פֿײַער,
אַז ווינטן, וואָס ציִען אויף וועלטישע ברייטע באַראָטן,
ניט קענען פֿאַרבלאָזן זײַן גליִענדן אָטעם,
און אַשן פֿון תּקופֿות ניט קענען זײַן צונטער פֿאַרגרויען,
זײַן מונטערן צונטער, וואָס העלט זיך אויף שטילקייט פֿון בלויען.

אין ייִדישן וואָרט, וואָס איז אָקאָרשט אַרויס פֿון די צוואַנגען,
וואָס אומרויִק זוכט זיך נאָך פֿעלדער און סטעפּעס,
איז פֿאַראַן שוין די זיכערע רו אין די ברייטקייט פֿון עפּאָס.
און ניט נאָר בײַ הייליקע שומרים — אין וואָרט בײַ די פּשוטע היטערס,
הערט זיך דער אָנהייב פֿון שטאָלצע געזאַנגען פֿון שניטערס,
הערט זיך דער אָנזאָג אויף מונטערע קלאַנגען פֿון שײַער —
אין ייִדישן וואָרט, ווי ס’איז ווילד, ווי ס’איז מילד, ווי ס’איז טײַער...

וויגליד

פֿון איזי כאַריק

ס'איז קיין ברויט
אין שטוב ניטאָ נאָך,
שלאָף מײַן קינד, מײַן שטײַפֿס,
כ’קען נאָך איצטער
דיר ניט זינגען
פֿון אַ פֿעלד וואָס רײַפֿט.

ליו, ליו,
ליו, ליו,
שלאָף...

דו וועסט וואַקסן,
דו מוזסט וואַקסן,
מיטן וווּקס פֿון בוים;
שווערע מי
וועט זײַן דײַן חבֿר
פֿעטע ערד דײַן היים.

ליו, ליו...

ווען ס'וועט ווערן
ווי מען זאָגט אונדז
גרינג אויף גאָרער ערד,
זאָלסטו וויסן
אַז מײַן מאַמען
איז געוועזן שווער.

ליו, ליו...

טיפֿע גריבער, רויטע ליים

פֿון שמואל האַלקין

טיפֿע גריבער, רויטע ליים —
כ’האָב אַ מאָל געהאַט אַ היים.
פֿרילינג — פֿלעגן סעדער בליִען,
האַרבסטצײַט פֿלעגן פֿויגלען ציִען,
ווינטער — פֿלעגט דאָרט פֿאַלן שניי,
איצטער בליט דאָרט ווינד און וויי.

ס’האָט מײַן היים אַ בראָך געטראָפֿן —
טיר און טויער זײַנען אָפֿן
פֿאַר די רוצחים, פֿאַר די שינדער,
די, וואָס קוילען קליינע קינדער,
די, וואָס הענגען אויף די זקנים,
די, וואָס שאַנעווען ניט קיינעם.

טיפֿע גריבער, רויטע ליים —
כ’האָב אַ מאָל געהאַט אַ היים.

יאָר נאָך יאָר זײַנען אַריבער,
פֿולע זײַנען יענע גריבער,
און נאָך רויטער איז די ליים.
יענע ליים איז איצט מײַן היים:
דאָרטן ליגן מײַנע ברידער,
די צעריסענע אויף גלידער,
די געשאָכטענע אין שטוב,
די געשאָסענע בײַם גרוב.

טיפֿע גריבער, רויטע ליים —
כ’האָב אַ מאָל געהאַט אַ היים.

קומען וועלן גוטע צײַטן —
וועט דאָס מזל אויך זיך בײַטן,
וועלן ווייען ווערן לינדער,
וועלן ווידער וואַקסן קינדער,
וועלן קינדער שפּילן, רוישן
בײַ די קבֿרים פֿון די קדושים,
בײַ די טיפֿע פֿולע גריבער, —
אַז דער וויי זאָל ניט אַריבער.

טיפֿע גריבער, רויטע ליים —
כ’האָב אַ מאָל געהאַט אַ היים.

קיין אָדעס

פֿון לייב קוויטקאָ

מאַמע, לאָז מיך, מאַמע,
גיין קיין אָדעס,
איך וויל אויכעט זען,
ווי מען זינגט מאַרסעליעז,
ווי אַרבעטער אויף באַריקאַדן שטייען,
ווי דער האַפֿן שלאָגט
די שוואַרצע מאה.
אַ קינד דאָרט, מאַמע,
וועט מען ניט צעטרעטן —
אַ קינד קאָן אויכעט
העלפֿן שלעפּן ברעטער.

מאַמע, מאַמע
ווייסט, די גאָרע וועלט
איז פֿול מיט אַרבעטער,
איז פֿול מיט אָרעמע,
זיי זײַנען ברידער אונדז,
פֿאַר איינס מיר שטורעמען!

מאַמע, לאָז מיך,
מאַמע, קיין אָדעס.

רעוואָלוציע שטייט אויף הויכע פֿעסער,
רופֿט צו גרויס און קליין:
– אויפֿשטיין!
אויפֿשטיין!
גיין!

1917

פֿון פּרץ מאַרקיש

האָסט אַ שטיקל האַרץ? פֿאַרשווײַג עס!
ווילט זיך שווײַגן? שרײַ צום טויט!..
ערגעץ גרימפּלען באַלאַלײַקעס
אויפֿן שטיין צעזעצטערהייט!..

האָסט אַ ווייטאָג? נעם באַשפּײַ אים!
זאַלץ אין אויג און לאַך זיך אויס...
ערגעץ טרינקען קעץ לחיים
אין אַ נאָרע, מיט אַ מויז!..

טו זיך אויס, די העמד צעכראַסטע,
שמאַטעס פֿונעם לײַב אַראָפּ!..
איך בין אויך אַ שיינער גאַסט דאָ,
פֿאַר אַ גראָשן קויף מײַן קאָפּ!..

כאַפּ אַ הונט און נעם פֿאַרטרוי אים,
און דערצייל אים שטילערהייט...
ערגעץ טאַנצן משוגעים
אין אַ ראָד אַרום דער פֿרייד...

האָסט אַ שטיקל האַרץ? פֿאַרשווײַג עס!
ווילט זיך שווײַגן? שרײַ צום טויט!..
ערגעץ גרימפּלען באַלאַלײַקעס
אויפֿן שטיין צעזעצטערהייט!..

מידקייט

פֿון אהרן קושניראָוו

ניט דערפֿאַר דען
איז מײַן קאָפּ מיט מידקייט פֿאַרראָסטעט,
ווײַל קיין מי
האָב איך קיין מאָל און אויף גאָרניט געקאַרגט.
ווײַל איך האָב גרינג אי געוואַגט אי פֿאַרמאָסטן
אויף לאַסטן מײַן האַרטן קאַרק.

ניין, וואָס ווייסט איר
פֿון מידקייט אזוינער,
וואָס לייגט זיך מיט ציטער אויף האַרץ,
ווי אין אויגוסט אויף ביימערשע קרוינען
לייגט זיך דער אָטעם פֿון האַרבסט.

אַזוי שווײַגענדיק לאָזט זיך פֿאַרשפּינען
דער וואַלד מיטן האַרבסטיקן האַפֿט,
ווײַל ער ווייסט דאָך,
ער וועט נאָך אי רוישען,
אי גרינען
מיט ערדישער קרעפֿטיקער זאַפֿט.

איך ווייס אויך,
אַז קיין וווּנדערלעכס טרעפֿט ניט,
אַ קאָפּ איז ניט דאָס, וואָס אַ בוים,
און ניטאָ קיין צוריקקער פֿאַר טעג,
נאָר פֿאַראַן נאָך
אי זאַפֿטן, אי קרעפֿטן,
אין וועלכע מיט וואָרצלען איך שטעק.

נו, זאָל זײַן,
אַז אין האַרבסטיקן טונקל
איז פֿאַר מידקייט מײַן קאָפּ פֿאַרנייגט,
נאָר איך ווייס:
ניט פֿאַר לידער פֿון אומקום
יענע זאַפֿטן מיט וואָרצלען איך זייג.

נאָר איך ווייס,
אַז פֿאַר ברויזיקן לעבן
בין איך קרעפֿטיק געשמידט,
אויב אין מידקייט איז אויך מיר געגעבן
אַ זאַפֿטיקע ערדישע ליד.