פֿונעם אייביקן קוואַל

אין דער פֿריִערדיקער פּרשה האָבן מיר באַהאַנדלט דעם חילוק צווישן אַ מענטש און אַ מלאך. ווי עס ווערט דערקלערט אין ספֿרי־חסידות, זענען די מלאכים בעצם "שטייענדיקע באַשעפֿענישן", וואָס בלײַבן אויף איין אָרט אָדער באַוועגן זיך בלויז אויף אַ באַשטימטן "מאַרשרוט". דער מענטש מוז אָבער שטענדיק ערגעץ גיין. אַדרבה, ווען מע שטרעבט זיך נישט אויפֿצוהייבן העכער, פֿאַלט מען ממילא אַראָפּ. און אַפֿילו ווען מע פֿאַלט און מע ווערט פֿאַרבלאָנדזשעט, קאָן די ירידה ברענגען סוף־כּל־סוף צו אַן עליה. דער זעלבער ווילן און אימפּעט, וואָס פֿירט דעם מענטש אַרײַן אינעם אומעטיקן בלאָנדזשען, קאָן ברענגען צו אַזאַ הויכער מדרגה, וואָס אַפֿילו דער גרעסטער מלאך קאָן נישט דערגרייכן.

דער מדרש זאָגט, אַז ווען יעקבֿ האָט געוואָלט זיך צולייגן אויפֿן אָרט, וווּ ער האָט דערזען אין אַ חלום דעם מיסטעריעזן מלאָכים־לייטער, האָבן די אַרומיקע שטיינער זיך צעקריגט, ווײַל יעדער שטיין האָט געשטרעבט צו דינען יעקבֿן ווי אַ קישן, און האָבן זיך על־פּי־נס צונויפֿגעשמאָלצן.

די דאָזיקע מעשׂה ווײַזט אויך דעם קאָנטראַסט צווישן אַ מענטש און אַ מלאך. די מלאָכים אין יעקבֿס חלום זענען געגאַנגען אַראָפּ און אַרויף אויפֿן לייטער, אַזוי ווי אַ באַן, וואָס מוז תּמיד בלײַבן אויף די רעלסן. אַ מענטש, מיט זײַן אימפּעטיקער נשמה, פֿאַרשפּרייט די לעבעדיקייט אַרום זיך, און קאָן אַפֿילו באַלעבן אַ טויטן שטיין. דער תּכלית פֿון אַזאַ לעבעדיקער נאַטור מוז אָבער זײַן נישט די קריגערײַ, נאָר האַרמאָניע און אייניקייט; דאָס איז געשען, ווען די צעקריגטע שטיינער האָבן זיך פֿאַרוואַנדלט אין יעקבֿס "קישן".

אינעם מענטשלעכן לעבן — ברוחניות און בגשמיות — איז אָבער אויך וויכטיק דער ענין פֿון סטאַביליטעט. למשל, בעתן דאַוונען שמונה-עשׂרה, דאַרף מען שטיין אויפֿן אָרט, מיט צוזאַמענגעשטעלטע פֿיס, כּדי זיך צו פֿאַרגלײַכן צו אַ מלאך. מע זעט אַזוי אַרום, אַז די מלאָכים האָבן אויך אַ מעלה, צו וועלכער ס׳איז כּדאַי צו שטרעבן. אַדרבה, זענען צווישן די גרעסטע חסידישע צדיקים פֿאַראַן אַזעלכע, וואָס דאָס פֿאָלק האָט זיי אָנגערופֿן "מלאָכים" און "שׂרפֿים" פֿאַר זייער הויכער גײַסטיקער מדרגה און אָפּגעריסנקייט פֿון עולם־הזה.

אויב מע טראַכט זיך אַרײַן טיפֿער, זעט מען, אַז די גרענעץ צווישן די מענטשן און מלאָכים איז נישט אַזוי קלאָר — אַנדערש וואָלט בכלל נישט געקאָנט זײַן קיין קאָנטאַקט צווישן זיי. מיר זעען אָבער, אַז די מלאָכים פֿאַרשטעלן זיך צומאָל ווי מענטשן, און קאָנען פֿירן אַ גאַנץ מענטשלעכן דיאַלאָג.

ווי מע ווייסט, בלײַבן אַלע מעשׂיות אין דער תּורה תּמיד אַקטועל — פֿאַר יעדן מענטש, אין יעדער צײַט. וואָס קאָנען מיר זיך אָפּלערנען פֿאַר אונדזער טאָג־טעגלעכן לעבן פֿון אַזעלכע עקזאָטישע סצענעס, ווי די באַציִונגען און גרענעצן צווישן מענטשן און מלאָכים. וועגן דעם דערציילט, בדרך־רמז, די הײַנטיקע פּרשה.

"וישלח יעקבֿ מלאָכים". אויפֿן וועג צוריק פֿון חרן קיין ארץ־ישׂראל, האָט יעקבֿ געשיקט שליחים צו עשׂו, זיי זאָלן אים איבערגעבן, אַז זײַן ברודער וועט זיך באַלד אומקערן. די שליחים האָבן באַקומען די ידיעה, אַז עשׂו איז נאָך אַלץ אין כּעס אויף יעקבֿן, און קומט איצט מיט אַ גאַנצער אַרמיי פֿון פֿיר הונדערט באַוואָפֿנטע מענער.

כּדי זיך איבערצובעטן מיט זײַן ברודער, האָט יעקבֿ געגעבן עשׂון אַ גאַנצן קאַראַוואַן מתּנות. די מפֿרשים דערקלערן, אַז ער האָט געהאָפֿט נישט בלויז שלום מאַכן, נאָר אויך צו ברענגען זײַן ברודער צו תּשובֿה. צום באַדויערן, איז עס נישט געלונגען.

דאָס וואָרט "מלאך" מיינט, בוכשטעבלעך, אַ שליח. רבי אַבֿרהם אבן־עזרא מיינט, אַז יעקבֿ האָט פּשוט געשיקט צו עשׂון זײַנע באַדינער. רש״י האַלט, אָבער, אַז דאָס זענען געווען "מלאָכים ממש". אַזוי צי אַזוי, באַטאָנט דער סודילקעווער רבי אינעם ספֿר "דגל מחנה אפֿרים", אַז אין רש״יס אָפּטײַטש שטעקט זייער אַ טיפֿער רמז, וואָס האָט אַ שײַכות צו אונדזער טאָג־טעגלעכן לעבן.

ווי מיר האָבן שוין באַהאַנדלט אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, האָבן ביידע ברידער, יעקבֿ און עשׂו, געהאַט באַזונדערע אײַנגעבוירענע מעלות. יעקבֿ האָט רעפּרעזענטירט דעם רויִקן עולם־התּיקון, און עשׂו — דעם ווילדן, סתּירותדיקן, כאַאָטישן און בונטאַרישן עולם־התּוהו — די וועלט פֿון כאַאָס. מע קאָן זאָגן, אַז יעקבֿ, מיט זײַן איידעלן רויִקן כאַראַקטער, איז געווען ענלעכער צו אַ מלאך, אין פֿאַרגלײַך צו עשׂון, וועלכער איז געווען, פּאַראַדאָקסיש, כּולו מענטש, הגם אַ שלעכטער.

ווען עשׂו וואָלט אָנגעווענדט זײַן דינאַמישע נאַטור אויף גוטע צוועקן, וואָלט ער געקאָנט דערגרייכן אַ גרעסערע מדרגה ווי יעקבֿ — לויט דעם דערמאָנטן פּרינציפּ, וואָס שטעלט דעם "גייענדיקן" מענטש העכער ווי אַ "שטייענדיקן" מלאך.

אין אַן אַלעגאָרישן זין, סיבמאָליזירט יעקבֿ רוחניות און די נשמה, און עשׂו — גשמיות און גוף. די מעשׂה מיט צוויי ברידער חזרט זיך איבער כּסדר אין יעדן מענטש, ווי אַן אינערלעכער קאַמף צווישן די מסודרדיקע כּוחות פֿון קדושה און די כאַאָטישע נטיות פֿון יצר־הרע. אָבער, דווקא דורך די באַזונדערע מעלות פֿון גשמיות, ווערט די נשמה אַראָפּגעשיקט אין עולם־הגשמי, און קאָן דערגרייכן אַ העכערע מדרגה, אין פֿאַרגלײַך מיט אַ מלאך.

בײַ יעדן בשׂר־ודם זענען דאָ עלעמענטן פֿון אַ מענטש און אַ מלאך, יעקבֿ און עשׂו, רוחניות און גשמיות. כּדי צו דערגרייכן דעם תּכלית, מוז מען שטרעבן שלום צו מאַכן צווישן אַלע סתּירותדיקע עלעמענטן, צו שאַפֿן אַ האַרמאָנישע אייניקייט. דווקא צוליב דעם אינערלעכן עלעמענט פֿון אַ "מלאך", קאָן מען ווערן אַן עכטער מענטש, און דווקא צוליב דער דינאַמישער מענטשלעכער נאַטור, קאָן מען פֿאַרוואַנדלען דאָס גשמיותדיקע לעבן ווי אַ "טראַמפּאָלין" צום הימל.

דאָס וואָרט "ממש" שטעלט מיט זיך פֿאָר די ראָשי־תּיבֿות "משׂכּיל, מושׂכּל, שׂכל" — דער סוביעקט, וואָס טראַכט, דער באַטראַכטער אָביעקט און דער כּוח פֿון שׂכל. כּדי צו דערזען ג־טלעכקייט אַפֿילו אין די גראָבע מאַטעריעלע זאַכן, דאַרף מען שטרעבן מבֿטל צו זײַן די גרענעץ פֿונעם אייגענעם עגאָ, ווי אויך צווישן זיך און דער אַרומיקער וועלט. ווען מע שטרעבט צו ברענגען די וועלט צו קדושה, אייניקייט און האַרמאָניע, קאָנען די אייגענע "מלאָכים" — די יושרדיקע און גוטע געדאַנקען פֿונעם מענטש — טאַקע טראַנספֿאָרמירן אַן "עשׂו", די גשמיותדיקע וועלט, און ברענגען אים צום תּיקון.

דער סודילקעווער רבי דערקלערט, אַז אויף דעם איז מרמז רש״יס פֿראַזע — "מלאָכים ממש". ווען מע באַציט זיך צו אַ צווייטן מענטש ווי צו אַ טייל פֿון דער ג־טלעכער האַרמאָניע, און נישט ווי צו אַ זײַטיקן "אָביעקט", קאָנען די מחשבֿות־טובֿות דינען ווי "מלאָכים", וועלכע העלפֿן צו אַנטפּלעקן די ג־טלעכע אייניקייט אין דער וועלט.