צו זיין 65סטן יאָרצײַט

מיר האָבן געהערט דעם נאָמען פֿון חיים גילדין פֿונעם ליד וואָס סידאָר בעלאַרסקי האָט געזונגען און אַּרײַנגענומען אין זײַן זאַּמלונג לידער. דאָס איז געווען אַּ ליד צו זײַן שוועסטער ווען ער איז געזעסן אין תּפֿיסה צוויי יאָר פֿאַר זײַן רעוואָלוציאָנערער אַּרבעט אין 1905. די מוזיק אין בעלאַרסקיס בוך האָט געשאַפֿן לעאָן גילדין. די ווערטער זײַנען:

וויינען קען איך ניט
און קען ניט קלאָגן.
געווען בין פֿריילעך
און בין פֿריילעך הײַנט.
מײַן געמיט וועט תּפֿיסה
ניט דערשלאָגן,
און מײַן קאָפּ ניט בייגן
פֿאַרן פֿײַנט.

אָפּגעריסן בין איך
איצט פֿון לעבן
און געשמידט אין קייטן
ווי אַ שקלאַף.
שוועסטער מײַנע,
וואַרג זיך ניט אין טרויער,
אַ געשמידטער, זינג איך
וועגן קאַמף.

חיים גילדין איז געבוירן געוואָרן אין ניקאָפּאָל, יעקאַטערינאָסלאַווער געגנט, אוקראַיִנע, אין אַן אַרבעטער־משפּחה. צו 12 יאָר האָט ער אָנגעהויבן אַרבעטן אין אַ שוך־פֿאַבריק. פֿאַר זײַן אָנטייל, אין 1905 און שפּעטער, אין דער רעוואָלוציאָנערער באַוועגונג איז ער צוויי יאָר געזעסן אין צאַרישע תּפֿיסות. נאָכן אַרויסגיין אויף דער פֿרײַ האָט ער געאַרבעט אין אַ פֿאַבריק אין וואַרשע. ער האָט אָנטייל גענומען אין דעם בירגערקריג, געשריבן לידער, געהערט צו דער פּראָלעטאַרישער ריכטונג אין דער ליטעראַטור, שפּעטער געשריבן אָבסטראַקט־רעטאָרישע לידער, הימנעס און אָדעס צו דער אַרבעט, דער פֿאַבריק, דער רעוואָלוציע און צו לענינען; אויך שטייגער־לידער. ער איז עטלעכע יאָר געווען הויפּט־רעדאַקטאָר פֿונעם זשורנאַל "די רויטע וועלט" אין כאַרקאָוו. לויט געדרוקטע ידיעות, האָט אים די סאָוועטן־מאַכט אַרעסטירט אין 1937 און דערנאָך פֿאַרשיקט. אין 1955 איז געמאָלדן געוואָרן, אַז ער איז געשטאָרבן אין מינסק. אָבער לויט שריפֿטלעכע ידיעות פֿון זײַן פֿרוי, איז גילדין געשטאָרבן אין אַ קאָנצענטראַציע־לאַגער אין סיביר, אין 1944.

פֿינף יאָר נאָך דער רעוואָלוציע שרײַבט ער אַ שטאָלצער פֿאַר איבערקערן די אַלטע וועלט:

פֿינעף יאָר דורך וויי און דערנער גיי איך אַלץ פֿאַרעקשנט,
איך דערקען נישט מער די שליאַכן פֿונעם ערשטן שלאַכט.
פֿונעם יאַר איך שפּאַן פֿאַרעקשנט
און מיר ווערט אַלץ קלאָרער,
אַז אויף גרויסן וועג אויף שווערן האָב נאָר ערשטן טראָט געמאַכט.

פֿינעף יאָר איך שפּײַ מיט בלוט
און ווער ניט מיד זיך ראַנגלען,
יעדער טראָפּן פֿאַלט אויף לענדער
און צעבליט אַ בייט נאָך בייט.
אויסגעדרייט דער וועלט דער אַלטער האָב איר פֿעטן נאַקן,
און צום קבֿר שטאָלץ איך פֿיר זי, ווי אַ הונט אויף קייט.

נו, איז וואָס זשע!
וועמען אַרט עס,
אַז מײַן טאָג איז דורכגעשאָסן,
און באַשפּריצט מיט בלוט און פּולווער
בין איך אַלץ נאָך,
אַלץ אין וועג —
פֿון דער וואָלגע ביז אַטלאַנטיק הילכט דער עכאָ פֿון אָקטאָבער,
און מיט צוקונפֿט אויסגעשטראַלטער
זײַנען שוואַנגער מײַנע טעג.

ער קומט צוריק צו זײַן שטעטעלע און דערקענט ניט זײַן אַלטע היים. אָט איז אַ טייל פֿון זײַן לאַנגער פּאָעמע "רוישיקע זאַנגען":

שטעטעלע מײַן אַלטינקע אויף קרוטשעס זאַפּאָראָזשער,
שטרויענע פּאַפּאַכעס,
קרומע ווענט פֿון ליים,
ערשט צוריק מיט פֿינעף יאָר אַ חורבֿה האָב געלאָזן
און אַצינד דערקען איך ניט מײַן אַלטע,
ליבע היים.

אָפּגעוועלקט
און טרויעריק
און בלינד
ווי זשאַווער אײַזן,
קוקט דער קופּאָל פֿון קלויסטער,
ווען די זון פֿאַרגייט,
זעלטן ווען באַגעגן איך אַ שיכּורער זאָל שפּרײַזן.
מיט אַ לײַלעך מיט אַ שטיינערנעם
דײַן בלאָטע איז פֿאַרשפּרייט.

בײַ די ברעגן הויקערדיק
ווי מאַמעס איבער וויגל
ווערבעס זײַנען דאָ געשטאַנען מיט צעלאָזטע צעפּ,
זויערלעך אַרײַנגעקוקט אין וואַסערדיקן שפּיגל
און געטריפֿט אַ גרינע טרער אויף גורל פֿונעם דניעפּער.
ס׳האָט געהוליעט דאָ מאַכנאָ,
דעניקין
און פּעטליורע.

גריסן ווילסטו פֿון זין און טעכטער —
פֿרעג נאָר אַ לאַמטער,
טאָג אויף טאָג דײַן שטרויענע,
דײַן אַלטע שעוועלורע
רויט געצוואָגן,
בייז געשוירן
האָט אַ בייזע שער.

דײַנע בריקן ערשט ווי לאַנג געלעגן זײַנען כּורעים,
אינעם האַלדז אין שטאָלענעם —
אַ פּולווערדיקן ביס.
איצטער,
איצטער
שטייען זיי מיט ברייט־צעשפּרייטע אָרעמס,
פֿעסט אין דניעפּער אײַנגעגראָבן די געשטיינטע פֿיס.

ס׳טראָגט דײַן ברעג אַ קראַגן איצט,
אַ שטיינערנעם,
אַ שטײַפֿן,
אין די ציין —
אַ בינטל רעלסן האַלט אַ פֿעסטער באָלט.
איבער האַפֿן,
טאָג און נאַכט מיט אויפֿגעפֿרייטע פֿײַפֿן
צוגן פֿירן מאַרגעניץ ווי שוואַרץ־געפֿינקלט גאָלד.

ער באַשרײַבט די פֿרייד און שטאָלץ פֿון באַגלייטן דעם יונגן פּריזיווניק אין אַרמיי. דאָס ליד האָט מען געזונגען צו דער מעלאָדיע פֿון אַ פֿאָלקסליד:

באַגלייטן,
באַגלייטן
זײַנען מיר געגאַנגען,
יונגע פּריזיווניקעס אין אַרמיי,
ווי אַ רויטער עפּל איז די זון געהאַנגען,
און געשפּריצט מיט פֿונקען האָט דער שניי.

געגאַנגען,
געחזרט
מירעלעס געזאַנגען,
זינגענדיק און ליכטיק דאָס געמיט,
פֿריילעך האָבן ווײַטע ווידערהאָלט די קלאַנגען,
און צום טאַקט געסקריפּעט האָבן טריט.

געזונגען האָט מירל,
און די אויגן ווינקען
ווי אַ שנירל פּערל אירע ציין,
— מעג דער זיווג מײַנער כאָטש אויף ביידע הינקען,
נאָר אַבי אַ מיטגליד פֿון "פֿאַראיין".

געגאַנגען,
און רייען מערן זיך,
בײַם וואָקזאַל געהעפּעט
שטאַרק
און הייס,
ביז דער נאַכט דער קאַלטער אויפֿן בלויען שטערן
אויפֿגעפֿינקלט האָבן טראָפּן שווייס.

חיים גילדין איז געווען אַ טאַלאַנטירטער דיכטער וואָס האָט זיך געהאַלטן נאָענט צו די פּרינציפּן פֿון דער סאָוועטישער מאַכט און איז, ווי אַזוי פֿיל אַנדערע, טראָץ זייער לאָיאַליטעט געפֿאַלן אַ קרבן פֿון דעם בלוטיקן פּאָגראָם אויף אונדזערע דיכטערס און וואָרטזאָגערס אין צוואַנציקסטן יאָרהונדערט.