פֿונעם אייביקן קוואַל

ווי מיר האָבן שוין באַהאַנדלט נישט לאַנג צוריק, אין דער פּרשה "שמיני", האָבן צוויי זין פֿון אַהרן הכּהן, נדבֿ און אַבֿיהוא, געבראַכט אַ קטורת אינעם משכּן נישט מיט אַ ריכטיקער כּוונה, און זענען פֿאַרברענט געוואָרן אינעם הימלישן פֿײַער. בײַם אָנהייב פֿון דער הײַנטיקער פּרשה גייט ווידער אַ רייד וועגן נדבֿס און אַבֿיהואס אומקום.

"וידבר ה׳ אל משה אַחרי מות שני בני אַהרן" — נאָכן טויט פֿון אַהרנס צוויי זין, האָט דער אייבערשטער געזאָגט משה רבינו, אַז בלויז איין מענטש, דער כּהן־גדול, מעג אַרײַנקומען אינעם קדשי־קדשים, דעם סאַמע אינערלעכן טייל פֿונעם בית־המקדש, כּדי צו ברענגען דאָרטן דעם קטורת יום־כּיפּור — בלויז איין טאָג אַ יאָר.

די חסידישע מפֿרשים דערקלערן, אַז נדבֿ און אַבֿיהוא זענען געווען, אין דער אמתן, גרויסע צדיקים און האָבן געהאַט, זײַענדיק כּהנים, דאָס רעכט צו ברענגען אַ קטורת. די תּורה זאָגט אָבער, אַז אַהרנס זין האָבן אָנגעצונדן אַ "פֿרעמד פֿײַער", ווײַל זיי האָבן געוואָלט זיך בכּיוון אומברענגען, כּדי צו פֿאַרלאָזן די גשמיותדיקע וועלט און דערגרייכן אַן אייביק דבֿקות מיטן באַשעפֿער. די מענטשלעכע נשמה ווערט אָבער אַראָפּגעשיקט אין עולם־הזה כּדי צו אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט דווקא דאָ, אינמיטן גשמיות. דערפֿאַר האָבן די אומגעקומענע כּהנים זיך ניט ריכטיק געפֿירט.

דאָס קודש־הקדשים איז געווען דאָס הייליקסטע אָרט אין דער וועלט. ווי עס שטייט אינעם "ספֿר־יצירה", ווערט אַלץ אין דער וועלט באַשטימט דורך דרײַ קאַטעגאָריעס: דאָס אָרט, די צײַט און די אינדיווידועלע פּערזענלעכקייט; אין דער טערמינאָלאָגיע פֿון "ספֿר־יצירה", הייסן זיי "עולם", "שנה" און "נפֿש". אינעם קודש־הקדשים האָבן זיך אַנטפּלעקט אַלע דרײַ קאַטעגאָריעס פֿון הייליקייט — דערפֿאַר האָט נאָר דער כּהן־גדול — דער איינציקער ספּעציעל־באַשטימטער הייליקער מענטש — געמעגט אַרײַנקומען אַהין בלויז איין מאָל אין יאָר — דווקא דעם הייליקסטן טאָג.

אין דער מענטשלעכער נשמה איז אויך פֿאַראַן אַן אינערלעך "קודש־הקדשים". די תּורה וואָרנט אונדז, אַז כּדי צו אַנטפּלעקן אין זיך דאָס ג־טלעכע ליכט און נישט "פֿאַרברענט צו ווערן", חלילה, מוז מען נעמען אין באַטראַכט אַלע דרײַ קאַטעגאָריעס: דאָס ריכטיקע אָרט, וווּ מע געפֿינט זיך, די ריכטיקע צײַט און דעם פּאַסיקן נשמה־מצבֿ.

למשל, דער רבי נחמן בראַצלעווער האָט דערקלערט, אַז ס׳איז בעסער צו פֿאַרטיפֿן זיך אין אַ התבודדות — מעדיטאַציע — אין אַ וואַלד אָדער אַן אַנדער באַהאַלטן אָרט, וווּ די מענטשן גייען נישט אום אַפֿילו בײַטאָג און שפּעט בײַנאַכט. אַזאַ סבֿיבֿה העלפֿט צו דערגרייכן די ריכטיקע שטימונג, כּדי אָפּצורײַסן די נשמה פֿון עולם־הזה. רבי נחמן האָט געגעבן אַן עצה צו ווענדן זיך צום באַשעפֿער מיט אייגענע ווערטער, בעסער אויף ייִדיש, כּדי צו דערוועקן דאָס עצם־נשמה.

אַ טייל פֿון רבי נחמנס קריטיקער האָבן אָבער געטענהט, אַז אַזאַ פּראַקטיק קאָן אַרײַנברענגען דעם מענטש אין אַ סכּנה, בגשמיות און ברוחניות. אויב מע פֿאַרנעמט זיך מיט אַזעלכע עבֿודות נישט ערנסט, נאָר סתּם אויף טשיקאַוועס, קאָן דאָס דאַוונען אין אַ וואַלד נאָך האַלבער נאַכט פֿאַרשאַפֿן דעם מתפּלל אַ רעפּוטאַציע פֿון אַ משוגענעם אָדער, אינעם ערגסטן פֿאַל, טאַקע דעסטאַביליזירן די פּסיכיק. די בראַצוועלער חסידים באַטאָנען אָבער, אַז אויב מע טוט עס מיטן גאַנצן האַרצן, ברענגט אַזאַ התבודדות אַ שטאַרקע גײַסטיקע דערפֿאַרונג און אינערלעכע אַנטוויקלונג — שטאַרקער ווי געוויינטלעכע תּפֿילות. פֿונדעסטוועגן, הגם מע דאַרף טאַקע שטרעבן צו פֿאַרלאָזן עולם־הזה בעת דער מעדיטאַציע, מוז מע אַכטונג געבן, כּדי נישט איבערצוכאַפּן די מאָס און זיך נישט "אָפּבריִען".

אַזעלכע פּערזענלעכע עבֿודות זענען מסוגל צו אַנטפּלעקן אין דער נשמה און אין דער אַרומיקער וועלט אַן אייגן "קודש־קדשים". נישט ווייניק חסידישע מעשׂיות דערציילן וועגן פֿאַרשיידענע באַהאַלטענע הייליקע ערטער, געוויינטלעך טאַקע ערגעץ אין אַ וואַלד אָדער אַ פֿעלד, וווּ גרויסע צדיקים פֿלעגן דאַוונען און זיך מתבודד זײַן, און האָבן דאָרטן געעפֿנט אַ גײַסטיק "טויער אין הימל", וווּ עס פֿילט זיך נאָך אַלץ קדושה און פֿונוואַנען די תּפֿילות הייבן זיך גלײַך אַרויף צום רבונו־של־עולם.

אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, אָבער, באַמערקט מען אַ וויכטיקן חילוק צווישן דעם משכּן און אַזעלכע פּערזענלעכע הייליקע ערטער. הגם די ייִדן האָבן לאַנג געוואַנדערט מיטן משכּן אַרום דעם מדבר, איז דאָס אמתע קודש־קדשים, צום סוף, פֿיקסירט געוואָרן אין אַ קאָנקרעט אָרט אין ירושלים. דערצו, האָט בלויז דער כּהן־גדול געמעגט דאָרטן אַרײַנקומען, בלויז איין מאָל אַ יאָר. דאָס קטורת איז געווען דווקא אַ "פֿאַרשלאָסענע" עבֿודה, וואָס בלויז איין־איינציקער יחיד פֿונעם גאַנצן ייִדישן פֿאָלק האָט געהאַט די מעגלעכקייט זי אויסצופֿירן.

אַזעלכע מעדיטאַציעס, ווי רבי נחמנס התבודדות, קאָנען, מסתּמא, נישט אַנטפּלעקן די זעלבע מדרגה פֿון קדושה, ווי די עבֿודת־הכּהנים אינעם סאַמע האַרץ פֿונעם בית־המיקדש. פֿונדעסטוועגן, שטעקט אין זיי אויך אַ באַזונדערע מעלה. אַ דאַנק דער אַנטפּלעקונג פֿון תּורת־החסידות, דורך דעם הייליקן בעל־שם־טובֿ מיט זײַנע תּלמידים און נאָכפֿאָלגער, קאָן יעדער מאַן און אַ פֿרוי, איבעראַל, ווען מע וויל, שאַפֿן אַ מין פּערזענלעכן "קודש־קדשים", וווּ עס ווערן פֿאָקוסירט אַלע דרײַ קאַטעגאָריעס פֿון קדושה: דאָס אָרט, דער מאָמענט און די נשמה־שטימונג. דערצו, אין פֿאַרגלײַך מיטן עכטן קטורת, קאָן אַזאַ עבֿודה ניט אַרײַנברענגען אין אַזאַ סכּנה, ווי אין דער מעשׂה מיט אַהרנס אומגעקומענע זין, הגם מע דאַרף אַכטונג געבן, כּדי דאָס פּערזענלעכע הימל־רײַסעניש זאָל נישט "אָפּבריִען" מיט נעווראָז אָדער מרה־שחורה.

וועגן דעם גייט טאַקע אַ רייד אינעם צווייטן טייל פֿון דער הײַנטיקער טאָפּלטער פּרשה — "קדושים", וואָס הייבט זיך אָן מיט דעם באַשעפֿערס רוף צום ייִדישן פֿאָלק: "זײַט הייליק, ווײַל איך בין הייליק". אינעם צענטער פֿון דער דאָזיקער פּרשה ליגט די מיצווה "ואהבֿתּ לרעך כּמוך" — ליב צו האָבן אַ צווייטן ווי זיך אַליין. רבי עקיבֿא, הלל און אונדזערע אַנדערע חכמים האָבן דערקלערט, אַז דאָס איז אַ צענטראַלער עיקר פֿון דער גאַנצער תּורה.

על־פּי־קבלה, איז די דאָזיקע מיצווה טאַקע פֿאַרבונדן מיטן ענין פֿון התבודדות. ווען מע שטרעבט צו פֿאַרוואַנדלען די גאַנצע וועלט אין אַן אָרט, וווּ עס הערשט ליבשאַפֿט צווישן מענטשן, קאָן מען גרינגער אַנטפּלעקן אַ פּערזענלעכן קודש־הקדשים. רבי פּנחס־אליהו הורוויץ, אַ גרויסער מקובל, האָט געווידמעט אַ גרויסן טייל פֿון זײַן "ספֿר־הברית" דעם ענין פֿון אַהבֿת־הבריות.

ער דערקלערט, אַז כּדי צו דערגרייכן דאָס אינערלעכע שלמות און סאָציאַלע גלײַכקייט, מוז מען ליב האָבן מענטשן פֿון אַלע פֿעלקער און רעליגיעס. רבי הורוויץ דערקלערט אין דער הקדמה, אַז דער הויפּט־צוועק פֿון זײַן ספֿר איז צו ווײַזן דעם דרך, וואָס דערמעגלעכט יעדן מענטש, אין פּרינציפּ, צו דערגרייכן רוח־הקודש און זיך אויפֿהייבן אין די גײַסטיקע וועלטן. אַ וויכטיקער טייל פֿונעם דאָזיקן דרך איז טאַקע די ליבשאַפֿט צווישן מענטשן, וואָס העלפֿט צו אַנטפּלעקן און פֿאַרשפּרייטן קדושה אין דער וועלט און אינעם אינערלעכן "קודש־הקדשים" פֿון דער מענטשלעכער נשמה.