מטות

די ייִדישע שבֿטים ווערן אָנגערופֿן אין דער תּורה מיט צוויי פֿאַרשיידענע ווערטער: "שבֿטים" און "מטות". דער צווייטער סינאָנים דינט ווי דער נאָמען פֿון דער ערשטער סדרה אין דער הײַנטיקער טאָפּלטער פּרשה.

משה רבינו האָט זיך געווענדט צו די מנהיגים פֿון די ייִדישע שבֿטים — "ראָשי המטות" — און איבערגעגעבן זיי די הלכות פֿון נדרים. זײַנע רייד הייבן זיך אָן מיט די ווערטער "זה הדבֿר אַשר צוה ה׳" — דאָס איז די זאַך, וואָס דער אייבערשטער האָט געהייסן. די רייד פֿון די שפּעטערדיקע נבֿיאים הייבן זיך אָן אָפֿט מיט דער פֿראַזע "כה אָמר ה׳" — אַזוי האָט דער אייבערשטער געזאָגט.

די מפֿרשים דערקלערן, אַז די דאָזיקע צוויי ווערטער, "זה" און "כה", ווײַזן אָן אויף דעם, אַז משה איז געשטאַנען אויף אַ העכערער מדרגה ווי אַ נבֿיא. ווען מע זאָגט, אַז "מ׳האָט אַזוי געהערט", קאָן עס מיינען, אַז מע דערציילט איבער עפּעס אַ ידיעה מיט אייגענע ווערטער; אָבער, אויב עמעצער מעלדט, אַז "אָט־דאָס האָט מען אים געהייסן איבערגעבן", מיינט עס געוויינטלעך, אַז ער גיט איבער וואָרט נאָך וואָרט די ווערטער פֿונעם אָנזאָגער.

הגם ביידע ווערטער האָבן אַן ענלעכן באַדײַט, איז די סעמאַנטיק פֿונעם אָנווײַזיקן פּראָנאָם "דאָס" — "זה" אויף לשון־קודש — פֿאַרבונדן מיט מער גראָדקייט און פּינקטלעכקייט ווי דאָס וואָרט "אַזוי", ווי עס דערקלערן די חז״ל אינעם מדרש "ספֿרי". משה רבינו האָט באַקומען זײַן נבֿואה אויף אַ מער דירעקטן אופֿן. רש״י און אַנדערע קלאַסישע מפֿרשים דערמאָנען דעם דאָזיקן חילוק דווקא אין שײַכות מיט דער הײַנטיקער פּרשה, הגם משה רבינוס נבֿואה הייבט זיך שוין אָן פֿריִער אין דער תּורה מיטן זעלבן אויסדרוק, "זה הדבֿר".

רש״י איז מסביר, אַז ווען נישט די דאָזיקע פֿראַזע, וואָלט מען געקאָנט באַשליסן, אַז דער ענין פֿון נדרים האָבן אַ שײַכות בלויז צו די ראָשי־השבֿטים, צו וועלכע עס ווענדט זיך משה. די ענלעכקייט צו אַן אַנדער אָרט אינעם חומש, וווּ עס שטייט אויך די פֿראַזע "זה הדבֿר" אינעם זעלבן קאָנטעקסט, און וווּ משה רבינו ווענדט זיך זיכער צום גאַנצן ייִדישן פֿאָלק, ווײַזט אָן, אַז די מיצווה פֿון נדרים האָט אויך אַ שײַכות צו אַלע ייִדן.

אין דער דאָזיקער פֿאַרבינדונג צווישן משה רבינוס באַזונדערס קלאָרער נבֿואה און די ענינים פֿון נדרים שטעקט אַן אינטערעסאַנטער פּאַראַדאָקס. אין פֿאַרגלײַך מיט די אַנדערע מיצוות, וואָס זענען געגעבן געוואָרן צו אַלע ייִדן, זענען די נדרים אַ טייל פֿון אַ ריין־פּערזענלעכן דרך אין עבֿודת־השם.

די נדרים און שבֿועות זענען בכלל נישט פֿאַרשפּרייט בײַ ייִדן און ווערן אָפֿט באַטראַכט ווי אַ שעדלעכע זאַך אָדער אַפֿילו אַ בפֿירושע עבֿירה. אַַדרבה, איז דווקא צווישן די שטאַרק־פֿרומע ייִדן אָנגענומען דער מינהג צוצוגעבן כּסדר די פֿראַזע "בלי־נדר", ווען מע זאָגט עפּעס צו צו טאָן, כּדי אַן אומפֿאָרמעלער צוזאָג זאָל נישט ווערן פֿאַרוואַנדלט אין אַן עכטן נדר.

אויב עמעצער פֿילט טאַקע, אַז כּדי עפּעס אויסצופֿירן אָדער אויסצומײַדן עפּעס אַ שלעכטע זאַך איז נישט גענוג אַן אומפֿאָרמעל וואָרט, מעג מען טאַקע זיך מנדר זײַן — דאָס הייסט, צו פֿאַרוואַנדלען אַ צוזאָג אין אַ פּריוואַטן פֿאַרבאָט אָדער אַ פֿליכט, וואָס האָט דעם זעלבן כּוח, ווי די אַלגעמיינע מיצוות פֿון דער תּורה. אַזאַ "פּריוואַטע מיצווה" איז אָבער אַ גאַנצער היפּוך פֿון די קאָנקרעטע אַלגעמיינע מיצוות.

פֿונדעסטוועגן, איז צווישן די דאָזיקע צוויי מינים מיצוות פֿאַראַן אַ געוויסע פֿאַרבינדונג. פּונקט אַזוי ווי משה רבינו האָט באַקומען די מיצוות, פֿאַרשטייענדיק קלאָר זייער טעם, פֿאַרשטייט אַ מענטש, פֿאַרוואָס ער באַשליסט עפּעס צו פֿאַרווערן פֿאַר זיך אָדער אָנצונעמען עפּעס אַ פֿליכט. הגם אַזאַ "פּערזענלעכע מיצווה" קומט פֿונעם מענטש אַליין, און נישט פֿון משה רבינוס הויכער נבֿואה, קאָן מען זי אויך אָנרופֿן "זה הדבֿר" — אַ קאָנקרעטע זאַך מיט אַ קלאָרן טעם.

הגם אין דער הײַנטיקער פּרשה גייט אַ רייד וועגן עכטע נדרים, בלײַבט דער זעלבער ענין אַקטועל אינעם טאָג־טעגלעכן לעבן. מיר באַשליסן כּסדר, וואָס מיר זאָלן טאָן און נישט טאָן — בלי־נדר — צוליב פֿאַרשיידענע סיבות. דער ג־טלעכער רצון, וואָס ווערט אַנטפּלעקט אין דער תּורת־משה, און דער פּשוטער מענטשלעכער ווילן זענען ביידע "זה הדבֿר" — קאָנקרעטע און קלאָרע זאַכן.

הגם פֿאַר אונדז זעען די דאָזיקע צוויי מינים קאָנקרעטקייט צומאָל אויס ווי צוויי באַזונדערע און אַפֿילו היפּוכדיקע זאַכן, זענען זיי אויף משה רבינוס מדרגה געווען פֿאַראייניקט. אויב אַ צדיק דערגרייכט די מדרגה פֿון עולם־האצילות — די הויכע גײַסטיקע וועלט, וווּ די מענטשלעכע נשמה מיט אירע אייגענע באַשלוסן ווערט גופֿא אַ מאַניפֿעסטאַציע פֿונעם ג־טלעכן ווילן; אויף אַזאַ מדרגה ווערט די נשמה, מיטאַמאָל, פֿול מיט פֿרײַהייט און ג־טלעכקייט.

מסעי

אין דער הײַנטיקער צווייטער סדרה, וואָס הייסט "מסעי" ("נסיעות") ווערט באריכות איבערגעציילט דער מאַרשרוט פֿון די ייִדישע וואַנדערונגען אינעם מידבר, במשך פֿון פֿערציק יאָר. דערנאָך ווערט דערציילט, ווי דער אייבערשטער האָט געהייסן צו צעטיילן ארץ־ישׂראל צווישן די ייִדישע שבֿטים על־פּי־גורל.

די תּורה דערמאָנט 42 פֿאַרשיידענע פּונקטן אויפֿן וועג פֿון מצרים קיין ארץ־ישׂראל. די לאַנגע רשימה פֿון אוראַלטע ערטער, וואָס קיינער ווייסט נישט פּינקטלעך, וווּ זיי האָבן זיך געפֿונען, קאָן קלינגען ווי אַ מאָנאָטאָנע איבערחזרונג פֿון געשעענישן, וואָס האָבן, אויפֿן ערשטן בליק, ווייניק שײַכות צום הײַנטיקן לעבן.

די קבלה־ספֿרים דערקלערן, אַז די דאָזיקע רשימה פֿון מיסטעריעזע ערטער איז אַ מאַפּע פֿון פֿאַרשיידענע גײַסטיקע "סטאַנציעס", וואָס אַ מענטש דערגרייכט במשך פֿונעם לעבנס־וועג. אויף יעדער "סטאַנציע" טרעפֿט מען זיך אָן אויף פֿאַרשיידענע סיטואַציעס, וואָס קאָנען זיך אויסשפּילן אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. יעדער מענטש, וואָס זוכט אַ וועג אַרויס פֿונעם אינערלעכן "מצרים", פֿונעם גראָבן גשמיות, אַרײַן אין דער וועלט פֿון קדושה און ג־טלעכער השׂגה, מוז דורכמאַכן אַ שווערן וועג, וואָס באַשטייט פֿון גײַסטיקע נסיעות און אָפּשטעלונגען.

למשל, איין אָרט אין דער הײַנטיקער פּרשה הייסט "קבֿרות־התּאווה" — "די קבֿרים פֿון תּאווה". די מפֿרשים דערקלערן, אַז דער דאָזיקער נאָמען איז פֿאַרבונדן מיט דעם, וואָס אַ טייל ייִדן זענען דאָרטן אומגעקומען צוליב זייער שטאַרקער תּאווה. דעם זעלבן נאָמען קאָן מע אָבער אָפּטײַטשן אויך אויף אַ פֿאַרקערטן אופֿן: אַ מענטש קאָן גובֿר זײַן איבער זײַנע תּאוות און "באַגראָבן" זיי מיטן כּוח פֿון זײַן שׂכל.

יעדער ייִדישער שבֿט איז פֿאַרבונדן מיט אַ געוויסן פּסיכאָלאָגישן טיפּ אָדער צושטאַנד פֿון אַ באַזונדערן מענטש. יעדער מאַכט דורך דעם לעבנס־מאַרשרוט און באַהאַנדלט די פּראָבלעמען און שטרויכלונגען אויף אַן אייגענעם אופֿן; צום סוף, אויב מע איז זוכה, ירשנט מען, לויט דעם פּערזענלעכן גורל, אַ שטח אינעם אייגענעם "לאַנד" פֿון רוחניותדיקע מדרגות און השׂגות.