כ׳ווייס נישט צי כ׳האָב אײַך שוין דערציילט די מעשׂה. אויב יאָ, זײַט מיר מוחל. דאָס פּאַסירעניש איז פֿאָרגעקומען אין מיאַמי־אוניווערסיטעט, ווען איך בין געגאַנגען אין קאַלעדזש, און ס׳האָט מיר גענומען אָנדערטהאַלבן יאָר צו באַקומען מײַן באַקאַלאָריאַט. איך האָב זיך גאָרנישט געקאָנט אָפּוווּנדערן ווי אַזוי איך האָב עס באַוויזן. ווײַל ביז איך האָב חתונה געהאַט און געבוירן קינדער, האָב איך בלויז געהאַט אונטער זיך דעם "ייִדישן לערער־סעמינאַר", וווּ איך בין געגאַנגען גאַנצע דרײַ יאָר און באַקומען אַ לערער־דיפּלאָם — דעם ייִדישן באַקאַלאָריאַט. סוף 1960ער יאָרן בין איך אַוועק אין אַ פּרעכטיקן אוניווערסיטעט, וואָס הייסט ביזן הײַנטיקן טאָג די "ניו־סקול פֿאָר סאָשל־ריסוירטש". אין לערער־סעמינאַר האָב איך געהאַט דעם לערער־פּאָעט נ. ב. מינקאָוו, און אין דער "ניו־סקול" פֿאַר סאָציאַלער פֿאָרשונג האָב איך געהאַט מינקאָווס פֿרוי, כאַסיע קופּערמאַן. זי האָט געלערנט ייִדישע ליטעראַטור אויף ענגליש. אַלץ האָט געשטימט. ס׳איז מיר גוט געגאַנגען.
נאָכן אָפּזײַן צען יאָר אין מדינת־ישׂראל, זײַנען מיר צוריקגעקומען קיין אַמעריקע און זיך באַזעצט דווקא אין מיאַמי־ביטש. איך בין שוין דעמאָלט געווען אַ דאַמעלע פֿון דרײַ־און־פֿערציק יאָר, און האָב זיך ערנסט גענומען צום שטודירן אין מיאַמי־אוניווערסיטעט. דאָרט האָט מען מיך געצוווּנגען צו נעמען קורסן, וואָס איך האָב אין לעבן פֿריִער נישט שטודירט; צווישן זיי: לאָגיק און מאַטעמאַטיק, פּאָליטישע וויסנשאַפֿט, סאָציאָלאָגיע, רעליגיע, געשיכטע, ליטעראַטור און געאָלאָגיע. איך בין געבליבן געפּלעפֿט. ווי אַזוי וועל איך קענען דאָס אַלץ פֿאַרדײַען? אַ חוץ די אַלע זיבן זאַכן האָט מען מיך אויך געצוווּנגען צו נעמען אַ דראַמאַטישן קורס, וווּ מיר האָבן געלערנט קליינע אויסצוגן פֿון שעקספּיר. אַ חוץ דעם, איז אין אוניווערסיטעט געווען אַ ייִדישע אָפּטיילונג אונטער דער אָנפֿירונג פֿון ד״ר העלען פֿייגין. זי האָט זיך ספּעציאַליזירט אין "חורבן־שטודיעס".
כ׳האָב אײַך פֿאַרגעסן צו דערמאָנען, אַז איך און מײַן זון אַבֿרהמל (אַבֿי) זײַנען ביידע געגאַנגען אין זעלבן קאַלעדזש אין דער זעלבער צײַט.
פֿאַרשטייט זיך, אַז אַלץ איז געווען נײַ פֿאַר מיר. איך האָב געציטערט און געפֿלאַטערט. ווי אַזוי וועל איך עס קענען אַדורכמאַכן. איך בין נישט געשלאָפֿן קיין נעכט. געהאַלטן אין איין אײַנחזרן גאַנצע קאַפּיטלען פֿון לאָגיק און פּאָליטישער וויסנשאַפֿט. אַ חוץ דעם, בין איך קיינמאָל נישט געווען אויף קיין בינע. איך האָב אַלע מאָל געציטערט פֿאַר דער בינע, נישט געקוקט אויף דעם, וואָס איך שרײַב פֿאַר דער בינע. אָבער אַליין אויפֿטרעטן? גאָט באַהיט! מ׳האָט מיך געצוווּנגען. איין היים־אַרבעט איז באַשטאַנען פֿון דערלאַנגען אַ סקיצע און אויסשפּילן זי אויף דער בינע.
אָנגעטראָפֿן אויפֿן ריכטיקן פֿויגל; איך און די בינע האָבן זיך קיין מאָל נישט פֿאַרחבֿרט. די בינע איז געווען אַזוי ווײַט פֿון מיר ווי דאָס גיהנום פֿון גן־עדן. אָבער, "אַז מען מוזש — מוזש מען". בין איך אַוועק אַהיים און אויסגעזוכט משה נאַדירס אַ סקיצע, זי אַדאַפּטירט און איבערגעאַרבעט אויף ענגליש, און זיך געגרייט צום אויפֿטריט. די סקיצע איז באַשטאַנען פֿון צוויי מענטשן: אַ פֿאַרהײַראַטער מאַן און זײַן פֿרוי. זי איז אַ נײַ־געקומענע, אַ גרינע, און ער איז שוין געווען אַ פּאָלנער אַמעריקאַנער. מיד און מאַט פֿונעם פֿאַרהײַראַטן לעבן, האָט ער זיך דערטראַכט: פֿאַרוואָס נישט אָפּגטן עטלען, זײַן פֿרוי. ער איז שוין לאַנג נישט געווען פֿרײַליידיק. און אַז ער וועט זיך באַפֿרײַען פֿון איר, וועט ער קענען אויפֿלעבן; האַלטן זיך אין איין פֿאַרליבן, דאָ אין אַ בלאָנדינקע און דאָ אין ברונעטקע, שאַטינקע און רויט־האָריקע. אַן אָפּקלויב פֿון אַלע קאָלירן. דער עיקר, זײַן פֿרײַ... ער וועט ערשט קענען אויפֿלעבן. איז אויפֿן וועג אַהיים האַלט ער אין איין קלינגען עטלען, זי זאָל זיך נישט לייגן שלאָפֿן, נאָר וואַרטן אויף אים. ער האָט איר עפּעס וויכטיקס צו זאָגן.
האָב איך אָנגעכאַפּט מײַן אַבֿרהמלען אויפֿן קאַמפּוס פֿון קאַלעדזש און גענומען וויינען:
— איך האָב מורא פֿאַר דער בינע. און דאָ האָב איך צוגעגרייט אַ סקיצע פֿאַר צוויי. און אויב איך פֿיר עס נישט אַדורך, וועט דער פּראָפֿעסאָר מיר געבן אַ שלעכטן צייכן. וואָס טוט מען?
קוקט מיך אָן מײַן זון, פֿאַר וועמען די בינע איז זײַן וווין־אָרט. ער איז פֿרײַ, אָן שום קאָמפּלעקסן, ווען עס קומט צו שפּילן. הייבט ער מיך אָן צו טרייסטן:
— מאַם! שטעל זיך פֿאָר, אַז דו ביסט בײַ זיך אין שטוב. מיט אַ מאָל קומט אַרײַן דער טאַטע און זאָגט דיר אָן די ביטערע בשׂורה, אַז ער וויל אַ גט. עס דאַרף דיך אויפֿטרייסלען, ניין?
דערווײַל האָב איך זיך געדאַרפֿט צוקלײַבן אַ בחור, וועלכער זאָל שפּילן מײַן מאַן. און אַזוי ווי אַלע בחורים אין קאַלעדזש זײַנען נאָך נישט קיין צוואַנציק יאָר אַלט, און דאָ בין איך שוין דרײַ־און־פֿערציק, מוז מען עס מאַכן גלויבלעך פֿאַרן עולם. דער בחור האָט געהייסן אָסוואַלדאָ. ער איז געקומען ערגעץ פֿון דרום־אַמעריקע. אַ שוואַרץ־האָריקער, הויכער, שיינער יונגער־מאַנטשיק. און דאָ בין איך אַ קליינינקע און אין מיטעלן עלטער. ווער וועט אונדז גלייבן, אַז מיר זײַנען אַ פּאָרפֿאָלק. אָבער דאָ האָט זיך געהאַנדלט אין אַ גוטן צייכן פֿאַרן קורס. און דער בחור האָט אין מיר געגלייבט.
אין טאָג פֿון דער פֿאָרשטעלונג — עקזאַמען — קום איך אַרײַן אין גאַרדעראָב־צימער און זע ווי מײַן אָסוואַלדאָ שפּריצט עפּעס אַ ווײַסע פֿליסיקייט אויף זײַנע האָר ער זאָל אויסזען אַלט. הייב איך אָן צו לאַכן.
— אָסוואַלדאָ־לעבן, ווי אַלט מיינסטו בין איך דאָס?
קוקט ער מיך אָן און מאַכט:
— איך ווייס נישט. אָבער איך מוז זיך מאַכן אַלט אויסצוגלײַכן זיך אין עלטער מיט דיר.
איך האָב זיך דערפֿילט פּרע־היסטאָריש. איך בין נאָך דעמאָלט געווען אונטערן אײַנדרוק, אַז איך בין נאָך יונג און גאַנץ סימפּאַטיש. דערווײַל איז מײַן קאָסטיום באַשטאַנען פֿון ווײַסן שמירעכץ אויפֿן פּנים, וואָס האָט אויך פֿאַרשטעלט מײַן עלטער, אײַנגעדרייטע שמאַטקעלעך אויף מײַנע האָר; איך טראָג אַן אָפּגעטראָגענעם שלאַפֿראָק און ענטפֿער כּסדר דעם טעלעפֿאָן.
עס האָט זיך פֿאַרזאַמלט אַ קליינער עולם. יעדער סקיצע האָט געמוזט געדויערן נישט מער ווי אַ פֿערטל שעה. דער פֿאָרהאַנג הייבט זיך בעת אָסוואַלדאָ קלינגט יעדע מינוט אָנצוזאָגן מיר איך זאָל זיך נישט לייגן שלאָפֿן. ער האָט מיר עפּעס זייער וויכטיקס צו זאָגן. איך פֿאַרגעס זיך און שפּיל. מיטאַמאָל קלינגט דאָס גלעקל. איך עפֿן די טיר און אָסוואַלדאָ קומט אַרײַן. גרוי און אַלט. און איידער ער עפֿנט דאָס מויל און וויל מיר אָנזאָגן זײַן בשׂורה, הייב איך אָן, ווי זײַן פֿרוי, צו קלאָגן און וויינען:
— טײַערינקער! כ׳בין גליקלעך, אַז דו ביסט שוין דאָ, ווײַל איך האָב דיר עפּעס זייער וויכטיקס אָנצוזאָגן, — האָט זי אַרויסגעשאָסן.
— זעסט! איך בין נאָך יונג און פֿריש, און פֿול מיט לעבן. אָבער מיט דיר קען איך זיך נישט עלטערן, ווײַל איך האָב דיך מער נישט ליב. דעריבער וויל איך אַ גט!
ווי נאָר אָסוואַלדאָ, ווי מײַן מאַן, האָט דאָס דערהערט, איז ער געפֿאַלן אויף די קני און אָנגעהויבן צו וויינען און צו העשן:
— עטל! דו האָסט מיך געקוילעט אָן אַ מעסער. איך קען אָן דיר נישט לעבן. איך וועל זיך ס׳לעבן נעמען.
— טײַערינקער! ביסט נאָך יונג, כאָטש דײַנע האָר זײַנען שוין ווײַס. וועסט זיך קענען צוקלײַבן אַן אַנדער פֿרוי, וואָס וועט זײַן בעסער פֿון מיר. איך וויל אַ גט!
אָסוואַלדאָ פֿאַלט אַרײַן אין אַ דראַמאַטישן ספּאַזם:
— איך וועל זיך הענגען! איך וועל זיך שיסן! איך וועל זיך שעכטן! איך וועל אויסגיין אָן דיר! וואָס וועל איך טאָן אָן דיר? דו ביסט מײַן גאַנץ לעבן, מײַן קרוין פֿון קאָפּ.
דער עולם פּאַטשט בראַוואָ און לאַכט. איך האָב זיך אויסגעטשוכעט פֿון זײַן פּריטשמעליעט. דאַכט זיך מיר, אַז מיר האָבן גוט געמאַכט און באַקומען זייער גוטע שטופֿן.
שפּעטער האָב איך געפֿרעגט בײַ אָסוואַלדאָ פֿון וואַנען עס האָט זיך גענומען צו אים אַזאַ כּוח־הבינע. זאָגט ער מיר אויס, אַז זײַן פּראָגראַם אין קאַלעדזש באַשטייט פֿון דראַמע. ער וויל זײַן אַן אמתער אַקטיאָר ווען ער וועט צוריקפֿאָרן אַהיים; איבערזעצן די סקיצע אויף שפּאַניש און שפּילן עס אין זײַן היימלאַנד. דער טאַטע איז רײַך, וועט ער אים פֿאַרזאָרגן מיט אַ טעאַטער. און איך טראַכט זיך, אַז אָך־און־וויי צו זײַן לעבן; פֿונעם גאַנצן קאַלעדזש וויל ער גאָר ווערן אַן אַקטיאָר. אָבער וואָס לאַך איך? איך לאַך מיט יאַשטשערקעס, ווײַל מײַן זון איז אויך אין דעם געשעפֿט.
אָבער צוריקגעשמועסט, — מײַנע סטודענטן אין די קלאַסן וווּ איך לערן, רופֿן מיך "די אַקטריסע". זיי דאַכט זיך, אַז דער קלאַס איז מײַן בינע. און אפֿשר איז דאָס אמת, ווײַל נישט נאָר ברענג איך סקיצן און דראַמאַטישע אויסצוגן פֿון דער ייִדישער בינע און ליטעראַטור און הייס זיי דאָס לייענען מיט געפֿיל און ענטוזיאַזם, נאָר בײַם סוף פֿון לעצטן סעמעסטער זײַנען זיי געקומען אָנגעלאָדענע מיט קאַמעראַס און ווידעאָס און פֿילמירט זייערע סקיצן. זיי האָבן ליב צו שפּילן ייִדיש טעאַטער. בײַ זיי איז עס אַן אויפטו. זיי ווײַזן דאָס אויף "פֿייס־בוק", אָדער אויף דער אינטערנעץ. איך הייב נישט אָן צו וויסן וווּ זיי ווײַזן עס. אָבער די חבֿרה, וואָס קוקט זיך צו צו די ווידעאָס, ווילן אויך קומען לערנען ייִדיש; ווײַל עס דערוואַרט זיי בײַם סוף פֿון סעמעסטער אַן אוטשעכע (פֿאַרגעניגן, הנאה). ייִדיש ווערט מיטאַמאָל אַ לעבעדיקע שפּראַך. אַזוי, אַז מײַן טאַלאַנט פֿאַר דער בינע איז נישט פֿאַרלוירן געגאַנגען.