די הײַנטיקע וואָך הייבן מיר אָן צו לייענען דעם לעצטן, פֿינפֿטן טייל פֿונעם חומש — "דבֿרים". הגם אַלע פּרשיות אינעם חומש זענען אין אַ גלײַכער מאָס הייליק און וויכטיק, דערקלערן די מפֿרשים, אַז ס׳איז פֿאַראַן אַ געוויסער חילוק צווישן "דבֿרים" און די פֿריִערדיקע חלקים פֿון דער תּורה, וועלכע משה רבינו האָט באַקומען דירעקט פֿונעם אייבערשטן. דער לעצטער טייל איז אָבער באַגרינדעט אויף משהס אייגענעם פֿאַרשטאַנד, דערפֿאַר ווערט ער אויך אָנגערופֿן "משנה־תּורה" — איבערחזרונג פֿון דער תּורה.
דער אייבערשטער האָט אָבער באַשטעטיקט משהס דרשות, דערפֿאַר ווערט די גאַנצע תּורה, אַרײַנגערעכנט דעם חומש "דבֿרים", באַטראַכט ווי די נבֿואה פֿונעם הימל. נישט אַלע מפֿרשים זענען אָבער מסכּים, אַז ס׳איז פֿאַראַן עפּעס אַ חילוק צווישן "דבֿרים" און די פֿאָריקע טיילן פֿונעם חומש. דער רמב״ם זאָגט, אַז משה רבינו האָט דערזען דעם ג־טלעכן טעקסט ווי ג־טלעכע אותיות פֿונעם שוואַרצן פֿײַער, פֿאַרשריבן אויפֿן ווײַסן פֿײַער, און האָט בלויז קאָפּירט די גאַנצע תּורה, פֿון אָנהייב ביזן סוף, נאָך זײַן נבֿיאישער וויזיע.
די גמרא זאָגט טאַקע בפֿירוש, אַז משה רבינו האָט נישט פֿאַרשריבן אַפֿילו קיין איין און איינציקן פּסוק "פֿון זיך אַליין". אַדרבה, דער, וואָס האַלט אַזוי, איז אַ כּופֿר, וואָס האָט נישט, חלילה, קיין חלק אין עולם-הבא. אין די אַנדערע ערטער זאָגן אָבער די חז״ל, אַז הגם מע טאָר נישט טראַכטן, אַז משה רבינו האָט סתּם אויסגעטראַכט געוויסע פּסוקים, מעג מען גלייבן, אַז ער האָט זיי אָנגעשריבן לויט זײַן אייגענעם שׂכל, און דערנאָך באַקומען אַ נבֿואה־באַשטעטיקונג, אַז זיי שטימען מיט דער ג־טלעכער חכמה און ווערן פֿאַררעכנט נישט בלויז ווי זײַנע אייגענע ווערטער.
אין דער אמתן, איז די פֿראַגע מער קאָמפּליצירט. הרבֿ מנחם־מענדל כּשר, דער מחבר פֿון "תּורה שלמה", אַן ענציקלאָפּעדישער תּורה־פּירוש, האָט אויסגעדריקט אַ דעה, אַז די אַנדערע חלקים פֿון דער תּורה באַשטייען, טיילווײַז, פֿון אוראַלטע מגילות, וואָס שטאַמען פֿון די אָבות; דער אייבערשטער האָט געהייסן משה רבינו ער זאָל רעדאַגירן און צונויפֿשטעלן די דאָזיקע מגילות אין אַ געוויסן סדר. הרבֿ כּשר ברענגט אויך אַ צאָל מאמרי־חז״ל, וואָס שטיצן זײַן דעה.
אַזאַ מיינונג קומט, אויפֿן ערשטן בליק, אין אַ שאַרפֿער סתּירה מיטן רמב״ם. לויט הרבֿ כּשרן, האָט משה רבינו נישט בלויז קאָפּירט דעם טעקסט, וואָס דער באַשעפֿער האָט אים געוויזן אין אַ נבֿואה, נאָר האָט געדינט ווי אַן אַקטיווער "נבֿיאישער רעדאַקטאָר" פֿונעם טעקסט, וועלכער האָט באַקומען פֿון הימל די פּינקטלעכע ידיעה, ווי אַזוי צו פֿאַרוואַנדלען די עלטערע מענטשלעכע טעקסטן אין אַ ג־טלעכער אַנטפּלעקונג.
אַ טייל פֿרומע ייִדן זענען אומצופֿרידן מיט אַזעלכע דעות, ווײַל פֿאַר זיי איז די תּורה אַ ספּעציפֿיש ג־טלעכער דאָקומענט, וואָס איז אַראָפּ פֿון די דערהויבענע גײַסטיקע וועלטן און האָט זיך אײַנגעוויקלט אין אַ פֿאָרעם, וואָס אַ מענטש קאָן פֿאַרשטיין, ווי עס דערקלערן די מקובלים. לויט "תּורה שלמה", איז די תּורה — לכל־הפּחות, אויף אַ געוויסער מאָס — אויך אַ בײַשפּיל פֿון דעם, ווי מענטשלעכע מעשׂיות, היסטאָרישע דאָקומענטן און דרשות קאָנען אַרויפֿקומען אין הימל און זיך פֿאַרוואַנדלען אין ריין ג־טלעכקייט.
ס׳קאָן זײַן, אַז צווישן "תּורה שלמה" און דעם רמב״ם איז נישטאָ קיין סתּירה. עס גייט דאָך אַ רייד נישט וועגן אַ מענטשלעכן דאָקומענט, וואָס קאָן אָדער אָנגעשריבן ווערן, אָדער קאָפּירט ווערן פֿון אַן אַנדער קוואַל, נאָר וועגן אַ גײַסטיקער דערפֿאַרונג פֿון אַ נבֿיא, וואָס האָט גובֿר געווען דעם באַריער צווישן גשמיות און רוחניות, ג־ט און מענטש. מיר ווייסן נישט, ווי אַזוי ס׳זעט אויס אויף אַזאַ הויכער מדרגה דער פּראָצעס פֿון שאַפֿן אַ טעקסט.
רבי נחמן בראַצלעווער האָט דערקלערט, אַז הגם זײַנע באַרימטע "סיפּורי־מעשׂיות" זענען באַגרינדעט אויף פֿאָלקלאָרישע מאָטיוון, דערציילן זיי וועגן טיפֿע מיסטישע ענינים און הויכע גײַסטיקע וועלטן. אויף דער מדרגה פֿון משה רבינו, דעם גרעסטן נבֿיא, איז די דיאַלעקטיק פֿון באַציִונגען צווישן מענטש און ג־ט, מסתּמא, נאָך טיפֿער.
סײַ־ווי־סײַ, צי מע זאָל אָננעמען די דעה פֿונעם רמב״ם, "תּורה שלמה" אָדער ביידע, איז אינעם חומש "דבֿרים" פֿאַראַן אַ וויכטיקע באַזונדערקייט. די אַנדערע טיילן פֿונעם חומש האָט משה רבינו קאָפּירט לויט דעם ג־טלעכן באַפֿעל — צי פֿון די עלטערע טעקסטן, צי פֿונעם הימלישן פֿײַער. אינעם חומש "דבֿרים" זענען אָבער פֿאַרשריבן זײַנע אייגענע דרשות, וואָס זענען געווען, ווי דער אייבערשטער האָט אים אַנטפּלעקט, גופֿא אַ ג־טלעכע נבֿואה.
דער חומש "דבֿרים" רעפּרעזענטירט אַן אינערלעך־רעפֿלעקטיוון דיאַלאָג צווישן מענטש און ג־ט און די פּאַראַדאָקסישע באַציִונג צווישן דער ג־טלעכער אַלצוויסנדיקייט און דער מענטשלעכער בחירה. דער אונטערשייד, אַז משה רבינו האָט פֿאַרשריבן דעם דאָזיקן טייל פֿונעם חומש "פֿון זיך אַליין", באַשטייט נישט אין דעם סטאַטוס פֿונעם טעקסט — אַוודאי, ס׳איז אויך אַ נבֿואה, אַזוי ווי די צען געבאָט; דער אונטערשייד באַשטייט אין משהס מער רעפֿלעקסיווער באַטייליקונג אינעם נבֿואה־פּראָצעס.
דאָס וואָרט "דבֿרים" מיינט "ווערטער" אָדער "זאַכן"; וועגן אויפֿנעמען די אַרומיקע וועלט דורך דעם פֿילטער פֿון אונדזערע באַגריפֿן און געדאַנקען. אַלע זאַכן האָבן פֿאַר אונדז אַ ווערט בלויז דאַן ווען מיר קענען זיי אָנרופֿן און באַטראַכטן. פֿון דער צווייטער זײַט, קאָנען די באַציִונגען צווישן די אָביעקטן אינעם אוניווערס באַטראַכט ווערן ווי אַ מין שפּראַך. ווען נישט די אינערלעכע "גראַמאַטיק", וואָס פֿאַרבינדט די וועלט־עלעמענטן לויט געוויסע כּללים, וואָלט גאָרנישט נישט געקאָנט עקזיסטירן בכלל.
ווי עס ווערט דערקלערט אין די קבלה־ספֿרים, האָט די דאָזיקע אייניקייט צווישן ווערטער און קעגנשטאַנדן אַ שײַכות צום רוח־הקודש, צו דער דערמאָנטער נבֿיאישער רעפֿלעקסיע. אַ נבֿיא, וואָס איז גובֿר דעם באַריער צווישן זיך און ג־טלעכקייט, נעמט אויף די אַרומיקע נאַטור אויך ווי אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג, וואָס פֿירט מיט אים אַ דיאַלאָג.
ווען מע דערגרייכט אַזאַ מדרגה און מע זעט איבעראַל ג־טלעכקייט, ווערט בטל די פֿראַגע וועגן דעם, ווי אַזוי די תּורה איז פֿאַרשריבן געוואָרן. פֿאַר משה רבינו זענען די מעשׂיות וועגן די אָבֿות גופֿא געווען די הימלישע "פֿײַערדיקע אותיות" — אַזוי ווי מע דערציילט, אַז די גרויסע חסידישע צדיקים האָבן געקאָנט פֿאַרשטיין די שפּראַך פֿון פֿייגל און ביימער, ווײַל זיי האָבן אויפֿגענומען די גאַנצע וועלט ווי אַ ג־טלעכע נבֿיאישע מאַניפֿעסטאַציע.
די קומענדיקע וואָך קומט תּשעה־באָבֿ — דער סאַמע טרויעריקער טאָג אינעם ייִדישן יאָר, ווען דער בית־המיקדש איז צעשטערט געוואָרן, און וואָס עס וועט ווערן אין משיחס צײַטן דער פֿריילעכסטער יום־טובֿ. כּדי צו ברענגען די גאולה, דאַרפֿן די מענטשן שטרעבן צו פֿאַרוואַנדלען די מענטשלעכע באַציִונגען אין רוחניות, צו באַציִען זיך צו אַ צווייטן מיט ליבשאַפֿט, צו באַציִען זיך צו די מענטשלעכע ווערטער, מעשׂים און געפֿילן ווי צו אַ קוואַל פֿון ג־טלעכער אַנטפּלעקונג. דעמאָלט וועט די גרענעץ צווישן רוחניות און גשמיות בטל ווערן, און דער טאָג פֿון טרויער וועט זיך פֿאַרוואַנדלען אינעם טאָג פֿון שׂימחה.