אין די ימים־נוראָים, ווי אויך במשך פֿון די עשׂרת־ימי־תּשובֿה בכלל, קערן זיך אונדזערע נשמות אום צו זייער ג-טלעכן קוואַל. אין דער תּורה שטייט געשריבן, אַז יום־כּיפּור איז דער טאָג, ווען די ייִדן ווערן ריין פֿאַרן אייבערשטן: "לפֿני השם תטהרו".
דער דאָזיקער פּסוק האָט אויך אַ טיפֿערן באַדײַט. דער אייבערשטער איז, בעצם, העכער פֿון אַלע באַגריפֿן. אַפֿילו דער באַגריף "ג-ט" באַצייכנט נישט דעם אמתן אַבסאָלוט, נאָר בלויז אַ געוויסע מענטאַלע קאָנסטרוקציע, וואָס ווערט געשאַפֿן אינעם מענטשלעכן שׂכל, ווען מיר טראַכטן וועגן ג־טלעכקייט.
דעם גאַנצן יום־כּיפּור פֿאַרברענגען די ייִדן אין תּשובֿה און תּפֿילה. מיר שטרעבן צו דערגרייכן די מדרגה פֿון מלאָכים, וועלכע נייטיקן זיך נישט אין קיין גשמיותדיקע תּענוגים — דערפֿאַר פֿאַסט מען אַ גאַנצן מעת־לעת. ווי עס דערקלערן די חסידישע ספֿרים, איז די יום־כּיפּורדיקע עבֿודה מסוגל אונדז צו ברענגען צו אַ דירעקטן דבֿקות מיט ג־טלעכקייט — העכער פֿון אַלע קאָנקרעטע נעמען און באַגריפֿן.
מע גייט אַרויס פֿון די געוויינטלעכע גשמיותדיקע כּלים, און די נשמה דערפֿילט אייניקייט מיט איר ג־טלעכן שורש, וועלכער בלײַבט תּמיד ריין און הייליק. ווען מע דערגרייכט אַזאַ מדרגה, ווערן די עבֿירות ממילא אויסגעמעקט — אַזוי ווי שאָטנס, וואָס ווערן פֿאַרשוווּנדן, ווען מע קומט צו אַן אָרט, באַלויכטן פֿון אַלע זײַטן מיט די קוואַלן פֿון ליכט.
רבי יהודה־הנשׂיא זאָגט אין דער גמרא "יומא", אַז אויב אַפֿילו עמעצער האָט נישט געטאָן תּשובֿה יום־כּיפּור, איז דער עצם פֿונעם הייליקן טאָג מכפּר פֿון אַלע עבֿירות. די אַנדערע חכמים האַלטן, אַז אָן אַ געהעריקער עבֿודת־התּשובֿה, קאָן מען נישט אויטאָמאַטיש פּטור ווערן פֿון די זינד.
אין דער אמתן, זענען ביידע שיטות ריכטיק. צוליב דער באַזונדערער תּשובֿה־אַטמאָספֿער פֿונעם טאָג, קאָן אַפֿילו אַ פּשוטער ייִדן דערפֿילן אַ דבֿקות מיטן באַשעפֿער. אין דעם מאָמענט, ווערן די גרענעצן פֿון דער צײַט צעשווענקט; די נשמה קערט זיך אום צוריק צום אָנהייב־מצבֿ, ווען זי האָט נאָך נישט געוווּסט ווי אַזוי צו זינדיקן, און נישט געוווּסט דאָס וואָרט "ג-ט" — אַזוי ווי אַ קליין קינד, וואָס פֿילט די אין־סופֿיקייט פֿונעם וועזן אַפֿילו שאַרפֿער און עמאָציאָנעלער, ווי אַ דערוואַקסענער, אָבער קאָן נאָך נישט באַשרײַבן זײַנע געפֿילן מיט ווערטער.
צוליב דעם, זאָגט די תּורה, אַז מיר ווערן אויסגערייניקט פֿון עבֿירות דווקא "פֿאַר ג־ט" — ווען מע דערגרייכט די "בראשיתדיקע" מדרגה, ווען דער ג־טלעכער אין־סוף האָט נאָך נישט קיין נאָמען. רבי יהודה־הנשׂיא איז גערעכט, אין פּרינציפּ. דער "עיצומו של יום", דאָס סאַמע "פּינטעלע" פֿונעם יום־כּיפּור איז טאַקע מכפּר פֿון אַלע עבֿירות אין איין מאָמענט; מע מוז אָבער קודם אָנקומען צום דאָזיקן פּינטעלע דורך עבֿודת־התּשובֿה.
דער הייליקער שם־השם באַשטייט פֿון פֿיר אותיות, וואָס זענען מרמז אויף דעם, ווי דאָס ג־טלעכע ליכט פֿאַרשפּרייט זיך אין דער וועלט. דער אות "יוד" איז דער שורש פֿון ג־טלעכער אַנטפּלעקונג. ס׳איז נאָך נישט קיין נאָמען — בלויז אַ פּשוטער פּונקט. יום־כּיפּור איז דער טאָג, ווען עס ווערט אַנטפּלעקט דאָס דאָזיקע "פּינטעלע" פֿון דער נשמה — מחוץ אַלע ווערטער און קאָנצעפּציעס.
דער צווייטער אות פֿונעם הייליקן נאָמען, "הא", פֿאַרוואַנדלט אָט־דאָס אומבאַשטימטע פּינטעלע אין אַ קאָנקרעטן נאָמען — "י־ה". דער טיפֿער "אורקלאַנג" ווערט אַנטפּלעקט ווי אַ קאָנקרעט מענטשלעך וואָרט. דער פֿאָרעם פֿונעם דאָזיקן אות איז גופֿא מרמז אויף דער דאָזיקער טראַנספֿאָרמאַציע. דאָס פּינטעלע פֿונעם "יוד" גייט, כּבֿיכול, אַראָפּ, און זעצט זיך אַנידער אונטערן דאַך פֿונעם "הא".
דעם הײַנטיקן יום־טובֿ, סוכּות, ברענגען מיר אַראָפּ די ג־טלעכע אַנטפּלעקונג פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יום־כּיפּור אין אונדזער מענטשלעכער וועלט. להיפּוך צום הייליקן יום־הדין, ווען מיר רײַסן זיך אַרויף אין הימל און שטרעבן צו דערגרייכן די טראַנסצענדענטאַלע ג־טלעכע מדרגות דורך אַ מעת־לעתיקן "מאַראַטאָן" פֿון דאַוונען און פֿאַסטן, איז סוכּות דווקא אַ רויִקער, דער נאַטירלעכסטער יום־טובֿ. פֿונדעסטוועגן, איז ער אויך אַ המשך פֿון די ימים־נוראָים.
נאָכן יום־כּיפּורדיקן "רײַסעניש אין הימל אַרײַן" בלײַבט אין אונדזער נשמה אַ רושם פֿון אַן אומבאַשרײַבלעכער קדושה און דבֿקות, פֿונעם דערהויבענעם "פּינטעלע" פֿונעם טאָג. מיט עטלעכע טעג שפּעטער, טראָגן מיר די דאָזיקע דערפֿאַרונג אין סוכּה אַרײַן. דער סכך פֿאַרוואַנדלט אַלץ, וואָס מע טוט אין דער סוכּה, אין אַ הייליקער זאַך. מע מוז נישט ווידער פֿאַסטן און רײַסן זיך אין הימל אַרײַן, כּדי צו דערפֿילן דאָס טראַנסצענדענטאַלע ג־טלעכע ליכט, וואָס שטעקט אינעם דאַך איבער אונדזערע קעפּ.
מע עסט געשמאַקע מאכלים אין אַ רויִקער נאַטירלעכער סבֿיבֿה, זיצנדיק אין אַ געצעלט אונטער די שטערן; מע פֿילט, ווי דאָס מיסטעריעזע ג־טלעכע ליכט רינגלט אונדז אַרום פֿון אַלע זײַטן. דורך דעם, ווערן מיר אַליין אָנגעפֿילט מיטן דאָזיקן ליכט. אויב מע גיט זיך אַ טראַכט אַרײַן, קאָן מען זען, ווי די ימים־נוראָים זענען ממש אַזוי פֿאַרבונדן מיט סוכּות, ווי דער אות "יוד" איז פֿאַרבונדן מיטן אות "הא" אינעם אייבערשטנס נאָמען — אויף אַ גאַנץ קלאָרן וויזועלן אופֿן. דאָס ג־טלעכע "פּינטעלע" פֿון אונדזער עצם־נשמה קומט אַראָפּ פֿונעם הימל און זעצט זיך אַנידער, אונטערן דאַך פֿון דער סוכּה.
הגם די עבֿודה פֿון חג־הסוכּות איז זייער אַנדערש, ווי די ערנסטע עבֿודת־יום־הכּיפּורים, איז דער הײַנטיקער יום־טובֿ טיף פֿאַרבונדן מיט די פֿאַרגאַנגענע ימי־תּשובֿה. אַדרבה, די סוכּה דערמעגלעכט אונדז צו דערפֿילן, ווי די גײַסטיקע השפּעה פֿון די ימים־נוראָים הייבט זיך אָן צו פֿאַרשפּרייטן אין עולם־הזה. די סוכּה איז אויך זייער "הימלדיק" און שטייט בוכשטעבלעך אונטערן אָפֿענעם הימל; אין דער זעלבער צײַט איז זי אָבער אויך גאַנץ "ערדיש".
על־פּי־קבלה, איז דער חג־הסוכּות פֿאַרבונדן מיט דער מידה פֿון בינה, וואָס ווערט אויסגעדריקט אינעם מענטשלעכן ראַציאָנעלן אינטעלעקט. פֿאַרוואָס דווקא בינה? די קאָנסטרוקציע פֿון דער סוכּה סימבאָליזירט נישט בלויז די פֿאַרבינדונג צווישן רוחניות און גשמיות, נאָר אויך די אַלגעמיינע סטרוקטור פֿונעם מענטשלעכן שׂכל.
כּדי צו דערטראַכטן זיך צו עפּעס אַ המצאה, אַפֿילו זייער אַ לאָגישע, מוז מען קודם האָבן אַ "פֿינקעלע" פֿון אינטויִציע. הגם אינטויִציע איז געוויינטלעך אָפּגעטיילט פֿון לאָגיק, רינגלט זי תּמיד דעם מענטש, ווי אַן "אינערלעכער סכך". אין די ימים־נוראָים רירט מען דעם דאָזיקן "דאַך", און מע אַנטפּלעקט אין זיך דאָס פֿאַרבאָרגענע ג־טלעכקייט. די דאָזיקע דערפֿאַרונג העלפֿט צו אַנטפּלעקן קדושה נישט בלויז אין דער הויכער איבערראַציאָנעלער וועלט, נאָר אויך אונטערן "סכך" — אין דער וועלט פֿון ראַציאָנעלן שׂכל.