פֿונעם אייביקן קוואַל

בײַם סוף פֿון דער פֿריִערדיקער פּרשה ווערט דערציילט, ווי יעקבֿ איז אַנטלאָפֿן מיט זײַן משפּחה פֿון זײַן פֿעטער לבֿן, נאָך 20 יאָר שווערער אַרבעט ווי אַ פּאַסטעך. לבֿן האָט זיי נאָכגעיאָגט, אָבער דער אייבערשטער האָט אים געוואָרנט, אין אַ חלום, צו לאָזן יעקבֿן צו רו. הגם ס׳איז שוין פֿאַרבײַ אַ לאַנגע צײַט, האָט יעקבֿ זיך געזאָרגט, אַז זײַן ברודער, עשׂו, איז נאָך אין כּעס אויף אים.

אויפֿן וועג אַהיים, האָט יעקבֿ אָבֿינו אַוועקגעשיקט שליחים ("מלאָכים") צו עשׂון, כּדי מודיע צו זײַן, אַז ער קערט זיך אום און וויל זיך איבערבעטן. לויט דעם מדרש "בראשית רבא", זענען יעקבֿס משולחים געווען געוויינטלעכע מענטשן; רש״י באַטאָנט אָבער, אַז ער האָט געשיקט "מלאָכים ממש".

ווען די מלאָכים — אָדער שליחים — האָבן זיך אומגעקערט, האָבן זיי געזאָגט יעקבֿן, אַז עשׂו איז נאָך אַלץ אין כּעס אויף אים, און גייט אַנטקעגן אים מיט אַ גאַנצער אַרמיי פֿון פֿיר הונדערט מענטשן. יעקבֿ האָט מתפּלל געווען, דער אייבערשטער זאָל אים ראַטעווען פֿון זײַן ברודערס כּעס, צונויפֿגעשטעלט עטלעכע קאַראַוואַנען מתּנות, און האָט זיך צוגעגרייט צו אַ מעגלעכער מלחמה. ווען עשׂו האָט באַקומען די מתּנות, האָט ער זיך צעקושט מיט יעקבֿן און זיך איבערגעבעטן — הגם, על־פּי מדרש, איז אין האַרץ נאָך געבליבן אַ קעגן־געפֿיל.

אין דער נאַכט, איידער יעקבֿ האָט זיך געטראָפֿן מיט עשׂון, איז פֿאָרגעקומען אַ מיסטישע געשעעניש, וואָס גיט אונדז צו פֿאַרשטיין, אַז אין דער באַגעגעניש פֿון די צעקריגטע ברידער האָבן זיך באַטייליקט נישט בלויז מענטשן, נאָר טאַקע "מלאָכים ממש". עשׂוס מלאך איז אַראָפּגעקומען פֿון הימל צו שלאָגן זיך מיט יעקבֿן. יעקבֿ האָט געוווּנען; ער איז אָבער געבליבן הינקען. זינט דעמאָלט, טאָר מען נישט עס בײַ ייִדן אַ געוויסן אָדער פֿון אַ בהמה, וואָס געפֿינט זיך אינעם זעלבן טייל פֿונעם לײַב, וווּ יעקבֿ איז פֿאַרוווּנדעט געוואָרן.

עשׂוס מלאך האָט געזאָגט יעקבֿן, אַז ער וועט באַקומען אַ צווייטן נאָמען — ישׂראל, "כּי שׂרית עם אלקים ועם אנשים ותּוכל". לויטן פֿאַרשפּרייטן אָפּטײַטש פֿונעם דאָזיקן פּסוק, האָט יעקבֿ באַקומען אַ נײַעם נאָמען, ווײַל אים האָט זיך אײַנגעגעבן צו געווינען אין אַ קאַמף קעגן אַ מלאך און קעגן מענטשן; דאָס וואָרט "אלקים" ווערט איבערגעזעצט ווי אַ מעכטיקער כּוח — אין דעם פֿאַל, אַ מלאך.

געוויינטלעך, מיינט אָבער דאָס וואָרט "אלקים" דעם באַשעפֿער אַליין. ווי עס דערקלערן אַ צאָל מפֿרשים, האָט יעקבֿ אויך געקעמפֿט, אין אַ געוויסן זין, קעגן דעם אייבערשטן אַליין, און דערפֿאַר האָט פֿאַרדינט אַזאַ נאָמען. יעדער גלייביקער מענטש האָט אַ געוויסע השׂגה פֿון רוחניות; יעקבֿ האָט זיך אָבער נישט געוואָלט אָפּשטעלן אויף איין מדרגה, און האָט געוואָלט פֿאַרשטיין ג־טלעכקייט אויף אַ מער אַבסטראַקטן אופֿן. ער איז געווען אַן "איקאָנאָקלאַסט" און געשטרעבט פּטור צו ווערן פֿון מגושמדיקע דעות וועגן דעם ג־טלעכן אין־סוף.

אַ טייל מענטשן מיינען, אַז זיי האָבן שוין אַ פֿעסטן פֿאַרשטאַנד פֿון יסודות־האמונה. זיי ווילן נישט הערן קיין אַבסטראַקטע פֿילאָסאָפֿישע און מיסטישע דעות, און באַטראַכטן זיי צומאָל, אַפֿילו, ווי אַפּיקורסות. אין דער אמתן, אָבער, זענען אַלע אונדזערע השׂגות פֿון ג־טלעכקייט, צום בעסטן, בלויז ווײַטע אָפּשפּיגלונגען פֿונעם אומבאַנעמלעכן און אומענדלעכן אַבסאָלוט אינעם מענטשלעכן שׂכל.

ווי מיר האָבן באַהאַנדלט אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, האָט עשׂו געהאַט אַ העכערן גײַסטיקן פּאָטענציאַל, ווי יעקבֿ. אַנשטאָט אַנטפּלעקן זײַן הויכן שורש־נשמה, איז ער אָבער אַראָפּגעפֿאַלן אין דער בלאָטע פֿון מאַטעריאַליזם. אַ מאַטעריאַליסט פֿילט, אַז די פֿאַרגרעבטע ווערסיעס פֿון רעליגיע זענען צו פּרימיטיוו און פֿאַרענטפֿערן נישט זײַנע קשיות. ער שטעלט זיך אָבער אָפּ אויפֿן האַלבן וועג, און וויל זיך מער נישט פֿאַרנעמען מיט די פֿראַגעס פֿון רוחניות.

ווי עס האָבן באַמערקט אַ צאָל חסידישע רביים, קאָן מען אויך אָפּלערנען אַ גוטע זאַך וועגן עבֿודת־השם פֿון אַן אַפּיקורס — דהיינו, מע קאָן פֿאַרשטיין, אין וואָס פֿאַר אַ מין ג-ט איז נישט כּדאַי צו גלייבן. ווען אַן אַפּיקורס קומט מיט שטאַרקע, איבערצײַגנדיקע ראיות קעגן רעליגיע — איז עס אַ סימן, אַז יענע רעליגיע, וואָס ער לייקנט אָפּ, איז טאַקע אַ פֿאַלשע. דער אמתער ג־ט איז דער טיפֿער עצם פֿון אונדזער וועזן; מע קאָן אים נישט אָפּלייקענען, ווײַל מע קאָן נישט אָפּלייקענען אונדזער עקזיסטענץ גופֿא.

אין די געטער פֿון אַלע רעליגיעס, אַפֿילו די סאַמע גראָבע און פּרימיטיווע, שטעקט אַ פֿינקעלע פֿון קדושה — די מענטשלעכע שטרעבונג צו פֿאַרשטיין ג־טלעכקייט; צוליב דעם, הייסן זיי אויך "אלקים" אויף דער תּנ״כישער שפּראַך. דער דאָזיקער נאָמען באַצייכנט דעם אויסערלעכן אַספּעקט פֿון ג־טלעכקייט, וואָס געפֿינט זיך אין אַלע כּוחות־הטבֿע.

ווען יעקבֿ האָט זיך געטראָפֿן מיט עשׂוס מלאך, וועלכער האָט רעפּרעזענטירט דעם מאַטעריאַליסטישן געדאַנקען־גאַנג, האָט ער פֿאַרשטאַנען, אַז הגם ער לייקנט אָפּ די גראָבע עבֿודה־זרות, בלײַבט זײַן אייגענע השׂגה פֿון ג־טלעכקייט אויך נישט גענוג אַבסטראַקט און דערהויבן. ער האָט באַקעמפֿט, כּבֿיכול, דעם אייבערשטן אַליין — דאָס הייסט, זײַן פֿריִערדיקע באַגרענעצטע השׂגה פֿון ג-ט — און איז אַרויף אויף אַ העכערער מדרגה.

דער נאָמען פֿון דער פּרשה "לך־לך", וווּ עס ווערט דערציילט וועגן אַבֿרהם־אָבֿינוס וואַנדערונגען, קאָן אָפּגעטײַטשט ווערן ווי "גיי צו זיך". ווי מיר האָבן עס באַהאַנדלט די פֿאַרגאַנגענע וואָך, דערציילט אָבער די תּורה וועגן זײַנע פּאַסירונגען מיט אַ רויִקן טאָן. וווּהין זאָל אַבֿרהם נישט גיין, איז ער תּמיד געגאַנגען צו זיך, צו זײַן אייגענעם שורש־נשמה. די פֿריִערדיקע פּרשה, "ויצא", וואָס איר נאָמען מיינט "און ער איז אַוועקגעגאַנגען", איז דורכגענומען מיט אומעט. יעקבֿ האָט געמוזט אַנטלויפֿן פֿון דער היים צו לבֿנען, וועלכער האָט אים געצוווּנגען צו פּאַשען שאָף במשך פֿון 20 יאָר. אין פֿאַרגלײַך, מיט אַבֿרהם אָבֿינו, וועלכער איז אַרומגעגאַנגען, מער־ווייניקער רויִק, פֿון אָרט צו אָרט, האָט יעקבֿ געמוזט אַוועקגיין פֿון זײַן היים.

די הײַנטיקע פּרשה הייסט "וישלח" — "און ער האָט געשיקט". דער דאָזיקער ווערב באַצייכנט אַ צווייטע, נאָך טיפֿערע מדרגה פֿון אומזיכערקייט. אין דער פֿריִערדיקער פּרשה האָט יעקבֿ בלויז געמוזט אַנטלויפֿן אין אַ פֿרעמד אָרט; איצט האָט ער געמוזט זיך טרעפֿן פּנים־אל־פּנים מיט זײַן טויט־שׂונא, כּדי צו פֿאַרוואַנדלען אים אין אַ פֿרײַנד. די דאָזיקע באַגעגעניש איז פֿאָרגעקומען אויף עטלעכע "פֿראָנטן": צווישן מענטשן, מלאָכים און אַפֿילו קעגנזײַטיקע מידות און דעות — דהײַנו, יעקבֿס רוחניות קעגן עשׂוס גשמיות.

פֿונדעסטוועגן, האָט יעקבֿ אַנטפּלעקט ג־טלעכקייט אַפֿילו אין אַזאַ סתּירותדיקן מצבֿ. אַדרבה, דווקא בעת זײַן באַגעגעניש מיט עשׂוס "מלאך פֿון מאַטעריאַליזם", האָט ער אַנטדעקט אַ נײַעם האָריזאָנט פֿון טיפֿערע השׂגות, פֿאַרדינענדיק אַ נײַעם נאָמען.