סצענע פֿונעם פֿילם "The Matchmaker"

אין ניו־יאָרק האָט זיך דאָנערשטיק דעם 5טן מײַ געעפֿנט דער 25סטער ישׂראל־פֿילם־פֿעסטיוואַל וואָס וועט דויערן ביז מײַ 19, און אין דער זעלבער צײַט קומט ער פֿאָר אין מיאַמי און לאָס־אַנדזשעלעס. און ס׳איז ניט צופֿעליק, ווײַל די דרײַ אַמעריקאַנער שטעט זענען באַוווינט מיט דער גרעסטער ייִדישער און ישׂראלדיקער באַפֿעלקערונג.

דער פֿילם־אויסקלײַב איז גאָר אַ רײַכער און ער נעמט אַרײַן אי גרויסע קינאָ־ווערק, אי קליינע אומאָפּהענגיקע פֿילמען; אי פֿיקציע, אי דאָקומענטאַרן. מע וועט דאָרטן ווײַזן די סאַמע נײַע ישׂראלדיקע פֿילמען און איך קען עדות זאָגן, אַז ווי עס ווײַזט אויס, וועט דער פֿעסטיוואַל האָבן אַ גרויסן קאָמערציעלן דערפֿאָלג, וועדליק דעם פֿול געפּאַקטן גרעסטן זאַל, שבת־צו־נאַכטס, אינעם קינאָ־קאָמפּלעקס אויף דער אַפּער־וועסט־סײַד.

מיר איז שוין אויסגעקומען צו זען איין פֿילם פֿונעם רעזשיסאָר אבֿי נשר וואָס האָט מיך, ווי אַ חיפֿהער, זייער פֿאַראינטערעסירט צוליב דעם פֿאַקט, אַז דער גאַנצער סיפּור־המעשׂה געשעט אין חיפֿה בעת דעם הייסן זומער 1968, מיט די אַלע היסטאָרישע געשעענישן פֿון יענער צײַט אינעם הינטערגרונט. דער פֿילם הייסט אויף עבֿרית "פּעם הייתי" (אַמאָל בין איך געווען) אָבער אויף ענגליש האָט מען אים איבערגעזעצט ווי The Matchmaker (דער שדכן).

דער סיפּור־המעשׂה קאָנצענטרירט זיך אויף אַ ייִנגל, אַריק בורשטיין, אַ בן־יחיד בײַ אַ לעבן־געבליבענעם טאַטן פֿון רומעניע און אַ מאַמע וואָס איז אַ סאַברע. ער איז איינער וואָס "שלינגט" די אַמעריקאַנער מיסטעריעזע ראָמאַנען איינעם נאָך אַן אַנדערן, פאַרקוקט זיך אויף דעם שכנס שיין מיידל, וואָס איז געקומען, קעגן איר ווילן, פֿון אַמעריקע אויף די זומער־וואַקאַציעס צו אירע ייִדיש־איראַקישער קרובֿים אין חיפֿה, און שפּילט זיך מיט חבֿרים אין די קליינע "וועלדאַלעך" און "בערגאַלעך" פֿון כּרמל אָדער אויפֿן ברעג־ים. אָבער, וואָס האָט ער באַזונדערס פֿאַרגעדענקט אויפֿן גאַנצן לעבן פֿון יענעם זומער, איז זײַן באַקאַנטשאַפֿט מיט איינעם אַ יאַנקעלע ברײַד, וואָס איז געגאַנגען אין שול, נאָך אין רומעניע, מיט זײַן טאַטן און איצטער איז זײַן פֿאַך — שדכנות (מיט אַ ביסל שמוגלערײַ, ווי אַ זײַטיק געשעפֿט). דער דאָזיקער יאַנקעלע נעמט אַריקן אָן אויף אַרבעט ווי אַ שפּיאָן, אויסנוצנדיק זײַנע "פֿעיִקייטן", וואָס ער האָט זיך אויסגעלערנט פֿון די מיסטעריעזע ביכלעך. אַריק דאַרף שפּיאָנירן נאָך יאַנקעלעס קליענטן, וואָס ער איז זיי חושד, אַז זיי נאַרן אים אָפּ און זוכן מער צו שפּילן ליבעס ווי צו געפֿינען זייערע באַשערטע.

דער פֿילם ווײַזט כּלערליי טיפּן: פֿון די רומענער־אָפּשטאַמיקע לעבן־געבליבענע ביז דעם קיבוצניק, וואָס גנבֿעט זיך אַרײַן אין שטאָט, כּדי זיך צוצוגרייטן צו דער עליה אין שיל, אָן דעם וויסן פֿון די אַטעיִסטן אינעם קיבוץ; חסידים פֿון די חרדישע געגנטן ביז די "אומפֿאַרשעמלעכע" וועלטלעכע קוואַרטאַלן מיט אַ מהלך פֿון נאָר עטלעכע טרעפּעלעך צווישן זיי.

מיר זעען בילדעריש די מענטשלעכע און די געאָגראַפֿישע לאַנדשאַפֿט פֿון דער שטאָט חיפֿה מיט אירע קאָנטראַסטן צווישן די נײַע בירגערלעכע געגנטן אויפֿן כּרמל און דער מער זאַפֿטיקע אונטערשטאָט מיט אירע זונות, מאַטראָסן, אַראַבער און פּאָרנאָגראַפֿישע קינאָס. דער פֿילם באַשטייט פֿון סײַ דראַמאַטישע, סײַ קאָמישע און סײַ שפּאַנענדיקע סצענעס, וואָס זעען אויס שיין און לרובֿ, גוט געמאַכטע, הגם עס זענען דאָ עטלעכע קאָמישע דורכפֿאַלן אין דער סיפּור־המעשׂה (למשל, עס ווערט ניט דערקלערט פֿאַר וואָס האָט קלאַראַ, אַ מיטאַרבעטערין פֿון יאַנקעלען, בשום־אופֿן ניט געוואָלט מיט אים שפּילן אַ ליבע). פֿונדעסטוועגן, איז כּדאַי צו זען דעם פֿילם. איך זאָג עס ניט נאָר ווײַל ער איז פֿאַר מיר אַ מין לויב־געזאַנג צו מײַן היימשטאָט; באַזונדערס ווי זי האָט אויסגעזען איידער די ריזיקע "מאָלס" פֿון די לעצטע יאָרן, וואָס האָבן רויִנירט דאָס קאָמערציעלע גאַסן־לעבן, די קליינע אומאָפּהענגיקע קינאָ־טעאַטערס און די אינערלעכע שטאָט בכלל. דער פֿילם גיט אַזאַ מין פֿילפֿאַרביק בילד פֿון דער שטאָט בפֿרט אין פֿאַרגלײַך מיט אַזעלכע פֿילמען ווי דער דערפֿאָלגרײַכער "צעבראָכענע פֿליגעלעך" (כּנפֿים שבורות) מיט עטלעכע יאָרן צוריק וואָס האָט געגעבן זייער אַ מעלאַנכאָליש בילד פֿון חיפֿה — אַזאַ פֿינצטערער פּראָווינציעלער שטיפֿברודער פֿון תּל־אָבֿיבֿ. ס׳איז אים אויך כּדאַי צו זען צוליב דעם אַקטיאָר אַדיר מילער, וואָס שפּילט אויסערגעוויינטלעך גוט זײַן שאַרפֿזיניקן און זייער מענטשלעכן פּערסאָנאַזש — דעם שדכן.