האָב איך, הייסט עס, געזען אַ פֿילם אויף אַ ייִדישער טעמע וואָס הייסט אויף ענגליש Mighty Fine און וואָס מיינט מען דערמיט צו זאָגן? דערמיט מיינט מען, אַז אַלץ איז גוט און ווויל און פֿײַן און אין בעסטן אָרדענונג, אָבער ס׳איז נישט פֿײַן. אַפֿילו ווען די משפּחה הייסט פֿײַן. האָבן מיר דאָ צו טאָן מיטן אַמעריקאַנער סטיל פֿון לעבן. איר ווייסט דאָך, ווען מ׳באַגעגנט אַ באַקאַנטן אין גאַס און יענער וויל וויסן וואָס איר מאַכט, איז דער ענטפֿער אַלע מאָל פֿײַן. גיי דערצייל יענעם וואָס סע קוועטשט אײַך. קיינער וויל נישט וויסן. יענער טראָגט זיך מסתּמא אַרום מיטן זעלבן פּעקל צרות.

ווי עס זאָל נישט זײַן, האָבן מיר דאָ צו טאָן מיט אַ משפּחה אין די זיבעציקער יאָרן פֿון אונדזער צײַט־רעכענונג, וווּ די מאַמע איז אַ געראַטעוועטע פֿונעם חורבן און דער טאַטע איז אַ מענטש וואָס דראַפּעט זיך אויפֿן לייטער פֿון דערפֿאָלג; דער עיקר — מאַכן אַמעריקע, צוקומען צו גרויס געלט. אָבער ווי אַזוי טוט מען עס?

ערשטנס, לייגט מען אַרײַן אין דעם ביזנעס די באָבע מיטן זיידן, דעם גאַנצן חוש, שׂכל, שווינדל; דער עיקר, מ׳דאָביוועט זיך צו גרויסע געלטער. און אַז מ׳דאָביוועט זיך שוין צו אַ גרויס פֿאַרמעגן, דאַרף מען לעבן גרויס, רחבֿותדיק, באָדן זיך אין לוקסוס. דער עיקר — אויסצושטעכן די שכנים די אויגן.

אין דעם פֿילם "ראַנד־באַמערקונג" (הערת שוליים) פֿאַרברענגט דער העלד צענדליקער יאָרן בײַם פֿאָרשן אַלטע כּתבֿ־ידן, ביז עס שטעלט זיך אַרויס, אַז אַ צווייטער פֿאָרשער איז אים פֿאַרלאָפֿן דעם וועג און אַנטדעקט דעם אָריגינאַל, פֿון וועלכן די אַלע אַנדערע כּתבֿ־ידן שטאַמען אָפּ. אַזוי אַרום איז זײַן גאַנצע טירחה געווען אומזיסט. כּדי איך זאָל בעסער פֿאַרגעדענקען יענעם עפּיזאָד, איז טאַקע געשען דאָס זעלבע מיט מיר: איך האָב אָנגעשריבן אַ רעצענזיע אויף דעם פֿילם, אָבער ניט באַמערקט, אַז אַנדערע האָבן עס שוין געטאָן פֿריִער. דעריבער פֿאַרלאָז איך זיך אויפֿן לייענערס זכּרון צו געדענקען דעם סיפּור־המעשׂה פֿונעם פֿילם און שרײַב דאָ בלויז די היסטאָרישע באַטראַכטונגען.
כאָטש "ראַנד־באַמערקונג" איז אַ סאַטירע אויפֿן אַקאַדעמישן לעבן, ניט קיין דאָקומענטאַר, און קומט פֿאָר אין ישׂראל, וווּ די קולטור איז אַ ביסל אַנדערש, וועט יעדער גראַדויִר־סטודענט און פּראָפֿעסאָר דערקענען די פּערזענלעכקייטן און קריגערײַען — אויב ניט פֿון דער אייגענער דערפֿאַרונג, איז געהערט וועגן דעם פֿון אַנדערע. נאָר אין אוניווערסיטעט קענען גרויסע געלערנטע זיך קריגן און פֿײַנט באַקומען איבער אַזעלכע קלייניקייטן, וואָס נאָרמאַלע מענטשן וואָלטן זיי אַפֿילו ניט באַמערקט.
צוליב מײַן אייגענער פֿאָרשונג, זײַנען מיר גלײַך געקומען אויפֿן זינען ענלעכע פֿאַלן אין אונדזער ייִדיש־וועלט. קודם־כּל, דער גרויסער סיכסוך צווישן מאַקס ווײַנרײַך און יודל מאַרק איבערן שטומען אַלף, למשל — מלחמות גוג־ומגוג איבער גאָרנישט — קען נאָר געמאָלט זײַן אין אַזאַ מין סבֿיבֿה. פֿון די בריוו זייערע איז קלאָר, אַז אַפֿילו דער שטומער אַלף איז בלויז געווען אַ צוטשעפּעניש צום "וויכטיקן" חילוקי־דעות: צי מע זאָל שרײַבן אַדווערביאַלן אין איינעם (איניינעם) אָדער באַזונדער. איבער אַזאַ קלייניקייט, קען מען זאָגן, איז דער גרויסער ווערטערבוך אונטערגעגאַנגען, און מיר זײַנען פֿאַרבליבן אָן אַ געהעריקן ייִדישן ווערטערבוך.