Daniel Kahn & The Painted Bird.
Lost Causes Songbook.
Oriente Musik, 2011;
Timofeyev Ensemble & Psoy Korolenko.
Shloyme. Profil, 2011

די צוויי נײַע קאָמפּאַקטלעך פֿון דניאל קאַהן און פּסאָי קאָראָלענקאָ, יעדע אויף זײַן אופֿן, ווײַזן אָן אויף נײַע מעגלעכע ריכטונגען פֿאַר דער ווײַטערדיקער אַנטוויקלונג פֿון דער ייִדישער מוזיק. אין די 1970ער יאָרן האָט מען ווידער אַנטדעקט די קלעזמער, ווי אַ וויכטיקער באַשטאַנדטייל פֿון דער ייִדישער עטנישער אויפֿלעבונג, צוערשט, אין אַמעריקע און דערנאָך אין אייראָפּע, ישׂראל און רוסלאַנד. בהדרגה איז קלעזמער־מוזיק געוואָרן אַ זשאַנער פֿון פּאָפּולערער מוזיק, וווּ די ייִדישע שפּראַך האָט געדינט ווי אַ מין געווירץ־סאָוס. די ווײַטערדיקע אַנטוויקלונג פֿונעם קלעזמער־סטיל גייט אין דער ריכטונג פֿון מוזיקאַלישע עקספּערימענטן, בעת די ווערטער שפּילן דערבײַ ניט קיין עיקרדיקע ראָלע.
דניאל קאַהן און פּסאָי קאָראָלענקאָ געהערן צו דער קליינער גרופּע ייִדישע מוזיקער, וואָס דאָס וואָרט איז פֿאַר זיי פּונקט אַזוי חשובֿ ווי די מוזיק. לויטן סטיל, פֿאָרמאַט און פֿאַרטראַכט, איז דער נײַער אַלבאָם "פֿאַרלוירענע קאַמפֿצוועקן" פֿון דניאל קאַהן און זײַן קאַפּעליע "דער באַמאָלטער פֿויגל" ממשיך די סעריע פֿון די פֿריִערדיקע דיסקן "פּאַרטיזאַנען און פּאַראַזיטן", "די געבראָכענע צונג" און "דער אונטערנאַציאָנאַל". דאָס איז ווידער אַ קאָמפּאָזיציע, וואָס איז כּולל אַלטע באַקאַנטע ייִדישע און ניט־ייִדישע "שלאַגערס", אַזעלכע ווי געבירטיקס "אַּבֿרהמל דער מאַרוויכער" און "לילי מאַרלען" (אויף ייִדיש); עטלעכע ווייניקער באַקאַנטע פֿאָלקסלידער, ווי למשל, "וועמען וועלן מיר דינען?" פֿון משה בערעזאָווסקיס זאַמלונג, און קאַהנס אָריגינעלע פּראָגראַמאַטישע קאָמפּאָזיציעס, אַזעלכע ווי "די אינערלעכע עמיגראַציע", "זונטיק נאָך דער מלחמה" און "גערליצער פּאַרק".

אין די ערשטע פּרשיות פֿונעם חומש "שמות" גייט אַ רייד וועגן יציאת־מצרים — אַ שליסל־געשעעניש, פֿון וועלכן מע קאָן אָפּלערנען אַ סך וויכטיקע לימודים וועגן באַציִונגען צווישן מענטשן. דאָס מענטשלעכע אַחדות און באַפֿרײַונג פֿון שקלאַפֿערײַ איז גופֿא די גרעסטע אַנטפּלעקונג פֿון ג־טלעכקייט אין דער וועלט. ווי עס שטייט אין דער פּסחדיקער הגדה, האָט דער אייבערשטער אַליין — נישט קיין מלאך און נישט קיין שליח — אויסגעלייזט דאָס ייִדישע פֿאָלק פֿון מצרים.
מיר ווייסן אָבער, אַז ג־ט איז דאָס עצם פֿון אַלע זאַכן אין דער וועלט, און אַז דער גאַנצער אוניווערס איז אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג. "ג־ט איז אַלץ און אַלץ איז ג־ט", ווי עס פֿלעגט זאָגן דער הייליקער בעל־שם־טובֿ, לויט דער מסורה פֿון די חב״ד־רביים. ווען אַ מענטשלעכער שליח אָדער אַ מלאך וואָלט אויסגעלייזט די ייִדן פֿון שקלאַפֿערײַ, וואָלט עס אויך געווען, בעצם, אַן אַנטפּלעקונג פֿון ג־ט אַליין. אויב אַזוי, וואָס מיינט די הגדה, אַז דער אייבערשטער האָט באַפֿרײַט די ייִדן אָן קיין שליח?
דער דינאָווער רבי, דער מחבר פֿונעם באַרימטן חסידישן ספֿר "בני־ישׂשׂכר", דערקלערט, אַז ווען דער אייבערשטער אַליין איז אַראָפּגעגאַנגען אין דער טומאה פֿון מצרים, כּדי צו ראַטעווען די ייִדן, האָט ער געטאָן, כּבֿיכול, אַן "עבֿירה לשמה".
פֿאַרשטייט זיך, איז דער אייבערשטער — ווי דאָס עצם פֿון אַלץ אין דער וועלט — תּמיד בנימצא אין אַלע זאַכן, אַרײַנגערעכנט די, וואָס זעען אויס ווי שלעכטע. אינעם געוויינטלעכן גאַנג פֿון דער נאַטור נעמען מיר אָבער אויף געוויסע זאַכן ווי הייליקע, און געוויסע אַנדערע זאַכן — ווי פֿאַרדאָרבענע און אומגײַסטיק־פֿינצטערע. בעת יציאת־מצרים האָט דער באַשעפֿער צעבראָכן די געזעצן פֿון דער נאַטור, וועלכע ער האָט אַליין אײַנגעשטעלט און האָט זיך אַנטפּלעקט דווקא אויף אַ פּאַראַדאָקסישן אופֿן, דורך דעם חושך פֿון דער מיצרישער שקלאַפֿערײַ. מע קאָן זאָגן, אַז צוליב דעם זאָגט די הגדה, אַז דער אייבערשטער אַליין, און נישט קיין שליח, האָט באַפֿרײַט די ייִדן.

וואָס עלטער איך ווער און וואָס מער איך שרײַב, אַלץ מער דערקען איך זיך אין מײַן טאַטנס פֿעליעטאָנען און אַרטיקעלעך. מײַן טאַטע, חיים שמולעוויטש, האָט געאַרבעט פֿאַר דער מלחמה, אין לאַזאַר כּהנס "טאַגעבלאַט." נאָך דער באַפֿרײַונג און נאָך דער פּליטה פֿון רויטן גן־עדן, האָט ער געשריבן אין אַ מינכענער ייִדישער צײַטונג, ס׳רובֿ סאַטירעס און אויך ערנסטע אַרטיקלען וועגן דעם לעבן פֿון די ייִדן אין אונדזער פּליטים־לאַגער אין דײַטשלאַנד. אין אַמעריקע האָט זײַן יוניאָן אים געשיקט אַרבעטן בײַ זעצערײַ אין אַ ייִדישער טעגלעכער צײַטונג וואָס איר נאָמען איז פֿאַר אים געווען — סם.
די טעג האָב איך זיך גערויעט אין מײַנע שופֿלאָדן און געפֿונען אַ האַנט־געשריבן אַרטיקעלע וואָס מײַן טאַטע ע״ה, האָט נישט פֿאַרעפֿנטלעכט. וויל איך איר זאָלט הערן ווי ער שילדערט זײַן קינדהייט און יוגנט־יאָרן אין לאָדזש. ער רופֿט עס:

"לאָדזש, דו ביסט פֿאַר מיר טויט!"

לאָדזש, דו ביסט אַמאָל געווען מײַן שטאָט און איך האָב דיך ליב געהאַט ס׳לעבן. באַלוט (אַן אָרעמע געגנט אין לאָדזש), דו ביסט אַמאָל געווען מײַן היים. אויף איינע פֿון דײַנע גאַסן בין איך געבוירן געוואָרן און שנעל פֿאַריתומט געוואָרן. איך האָב פֿאַרברענגט מײַנע יונגע יאָרן און געחלומט דעם זעלבן חלום וואָס יעדעס באַלוטער קינד האָט געחלומט, נעמלעך ווי אַזוי זיך אַרויסצורײַסן פֿון דער אָרעמקייט וואָס האָט געגעסן אונדזערע יונגע לײַבער און נשמות... איך האָב געקענט יעדע גאַס און יעדעס געסעלע, יעדן הויף אויף אונדזער גאַס. מיר, יונגע קינדער פֿון באַלוטער אָרעמקייט, האָבן פּונקט ווי מיליאָנען קינדער איבער דער וועלט, געוויינט און געלאַכט, געהונגערט און זיך ווײַטער געשפּילט.