אין די ערשטע פּרשיות פֿונעם חומש "שמות" גייט אַ רייד וועגן יציאת־מצרים — אַ שליסל־געשעעניש, פֿון וועלכן מע קאָן אָפּלערנען אַ סך וויכטיקע לימודים וועגן באַציִונגען צווישן מענטשן. דאָס מענטשלעכע אַחדות און באַפֿרײַונג פֿון שקלאַפֿערײַ איז גופֿא די גרעסטע אַנטפּלעקונג פֿון ג־טלעכקייט אין דער וועלט. ווי עס שטייט אין דער פּסחדיקער הגדה, האָט דער אייבערשטער אַליין — נישט קיין מלאך און נישט קיין שליח — אויסגעלייזט דאָס ייִדישע פֿאָלק פֿון מצרים.
מיר ווייסן אָבער, אַז ג־ט איז דאָס עצם פֿון אַלע זאַכן אין דער וועלט, און אַז דער גאַנצער אוניווערס איז אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג. "ג־ט איז אַלץ און אַלץ איז ג־ט", ווי עס פֿלעגט זאָגן דער הייליקער בעל־שם־טובֿ, לויט דער מסורה פֿון די חב״ד־רביים. ווען אַ מענטשלעכער שליח אָדער אַ מלאך וואָלט אויסגעלייזט די ייִדן פֿון שקלאַפֿערײַ, וואָלט עס אויך געווען, בעצם, אַן אַנטפּלעקונג פֿון ג־ט אַליין. אויב אַזוי, וואָס מיינט די הגדה, אַז דער אייבערשטער האָט באַפֿרײַט די ייִדן אָן קיין שליח?
דער דינאָווער רבי, דער מחבר פֿונעם באַרימטן חסידישן ספֿר "בני־ישׂשׂכר", דערקלערט, אַז ווען דער אייבערשטער אַליין איז אַראָפּגעגאַנגען אין דער טומאה פֿון מצרים, כּדי צו ראַטעווען די ייִדן, האָט ער געטאָן, כּבֿיכול, אַן "עבֿירה לשמה".
פֿאַרשטייט זיך, איז דער אייבערשטער — ווי דאָס עצם פֿון אַלץ אין דער וועלט — תּמיד בנימצא אין אַלע זאַכן, אַרײַנגערעכנט די, וואָס זעען אויס ווי שלעכטע. אינעם געוויינטלעכן גאַנג פֿון דער נאַטור נעמען מיר אָבער אויף געוויסע זאַכן ווי הייליקע, און געוויסע אַנדערע זאַכן — ווי פֿאַרדאָרבענע און אומגײַסטיק־פֿינצטערע. בעת יציאת־מצרים האָט דער באַשעפֿער צעבראָכן די געזעצן פֿון דער נאַטור, וועלכע ער האָט אַליין אײַנגעשטעלט און האָט זיך אַנטפּלעקט דווקא אויף אַ פּאַראַדאָקסישן אופֿן, דורך דעם חושך פֿון דער מיצרישער שקלאַפֿערײַ. מע קאָן זאָגן, אַז צוליב דעם זאָגט די הגדה, אַז דער אייבערשטער אַליין, און נישט קיין שליח, האָט באַפֿרײַט די ייִדן.
ווען די אויסגעמאַטערטע שקלאַפֿן זענען באַפֿרײַט געוואָרן אויף אַ וווּנדערלעכן אופֿן, איז דאָס אַרויסגאַנג פֿון שקלאַפֿערײַ צו פֿרײַהייט, די עצם־דערפֿאַרונג פֿון באַפֿרײַונג, געוואָרן די גרעסטע ג־טלעכע אַנטפּלעקונג — העכער ווי דער פֿריִערדיקער פּראָצעס פֿון די פֿאַרהאַנדלונגען צווישן משה רבינו און פּרעה, וועלכער איז דורכגעפֿירט געוואָרן טאַקע דורך אַ שליח. כּדי אָפּצושאַצן ווי געהעריק די דאָזיקע דערפֿאַרונג פֿון "עלמא דחירותא", די ג־טלעכע וועלט פֿון פֿרײַהייט, האָבן די ייִדן קודם געמוזט דורכמאַכן דעם שווערן פּעריאָד פֿון שקלאַפֿערײַ.
פֿונדעסטוועגן, הגם די באַפֿרײַטע ייִדן האָבן בעת יציאת־מצרים דערזען אין זייער באַפֿרײַונג דאָס "פּנים" פֿונעם אייבערשטן אַליין, אין דער קבלה־טערמינאָלאָגיע, איז די דאָזיקע הויכע ג־טלעכע אַנטפּלעקונג געווען פֿאַרבונדן מיט דעם נעגאַטיוון אַספּעקט פֿון שקלאַפֿערײַ. ווען זיי זענען אַרויס פֿונעם חושך און האָבן אָפּגעשאַצט, ווי געהעריק, דעם ג־טלעכן טעם פֿון "עלמא דחירותא", האָבן זיי שוין געקאָנט ווײַטער אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט אין דער וועלט דורך פּאָזיטיווע מיטלען — דער עיקר, דורכן אַחדות און ברידערלעכע ליבשאַפֿט לשם־שמים. וועגן דעם גייט אַ רייד אין דער הײַנטיקער פּרשה.
משה רבינו האָט אָנזאָגט די ייִדן, לויט דער ג־טלעכער נבֿואה, צו זאַמלען גאָלד, זילבער און קופּער, באַפֿאַרבטע וואָל פֿון פֿאַרשיידענע קאָלירן, לעדער פֿון מיסטעריעזע בהמות — "תּחשים", האָלץ פֿון אַ ספּעציעלן מין בוים, געווירצן, אַדלשטיינער און אַנדערע טײַערע און שיינע מאַטעריאַלן, כּדי צו שאַפֿן דעם משכּן — אַ "וווינונג־אָרט" פֿאַר דער הייליקער שכינה. די גאַנצע הײַנטיקע פּרשה באַשטייט פֿון פּרטימדיקע אינסטרוקציעס, ווי אַזוי מע זאָל פּינקטלעך קאָנסטרויִרן דאָס דאָזיקע הייליקע אָרט.
די בויער זענען זיכער געווען באַקאַנט מיט דער מיצרישער אַרכיטעקטור און אַ סך פֿון זיי האָבן זיך אַליין באַטייליקט, ווי שקלאַפֿן, אין דער בויונג פֿון פּרעהס מאַיעסטעטישע בנינים. בײַם אויפֿשטעלן דעם מישכּן, האָבן זיי אָבער אויסגענוצט זייערע אינזשענירישע חכמות אויף אַ דיאַמעטראַל־היפּוכדיקן שטייגער. די מיצרישע פּיראַמידן זענען באַרימט צוליב זייער גרויסקייט און פֿעסטקייט. זיי סימבאָליזירן די היעראַרכיע פֿון דער מאַכט, וועלכע, ווי די פּרעהס האָבן געהאָפֿט, וועט אייביק שטיין אויפֿן אָרט. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, זענען די פּיראַמידן בעצם נישט אַזוי שיין; אַדרבה, האָבן זיי אַ פּשוטע, אַפֿילו אַ פּרימיטיווע פֿאָרעם. זייער מאַיעסטעטישקייט באַשטייט, דער עיקר, אין דעם, וואָס זיי סימבאָליזירן די ריזיקע מאַכט פֿון דער אוראַלטער מיצרישער אימפּעריע.
להיפּוך, איז דער מישכּן געווען דווקא אַ באַוועגלעכע און צײַטווײַליקע געבײַדע. ער איז געווען גאָר שיין, באַצירט מיט טײַערע און פֿאַרשיידן־קאָליריקע מאַטעריאַלן, אָבער נישט הויך. אין פֿאַרגלײַך מיט די מאָנאָליטישע פּיראַמידן, האָט דער מישכּן מיט זיך פֿאָרגעשטעלט אַ האָריזאָנטאַלן געצעלט אָן אַ דאַך, מיט אַ ווייכן לעדערנעם צוים. בסך־הכּל, קאָן מען זאָגן, אַז הגם די ייִדישע בויער האָבן אויסגענוצט די מיצרישע אַרכיטעקטור־ידיעות, האָבן זיי סיסטעמאַטיש איבערגעדרייט יעדן כּלל פֿון פּרעהס בויערײַ־סטיל און האָבן געשאַפֿן אַן "אַנטי־פּיראַמיד".
סײַ די ריזיקע מיצרישע בנינים, סײַ דער מישכּן, זענען געווען פּראָיעקטן, אין וועלכע עס האָט זיך באַטייליקט אַ גרויסע צאָל מענטשן. די פּיראַמידן זענען געווידמעט דעם קולט פֿון טויטע קיניגן, וואָס מע פֿלעגט זיי דאָרטן באַגראָבן. להיפּוך, האָט אַ מענטש, וועלכער האָט אַפֿילו אָנגערירט אַ טויטן, נישט געטאָרט אַרײַנקומען אינעם מישכּן, וועלכער איז געווען געווידמעט דעם אייבערשטן, וועלכער איז דאָס עצם־חיות, דאָס לעבן פֿונעם אוניווערס.
די הײַנטיקע פּרשה הייסט "תּרומה", אַ "בײַשטײַער", ווײַל יעדער ייִד האָט זיך גלײַכרעכטיק באַטייליקט אינעם אויפֿשטעלן דעם מישכּן. דער גרויסער חסידישער צדיק רבי לוי־יצחק באַרדיטשעווער דערקלערט, אַז דאָס דאָזיקע וואָרט שטאַמט פֿון אַ שורש, וואָס מיינט דערהויבנדיקייט — "התרוממות" — און איז מרמז אויף דעם, אַז דורך זייערע קאָלעקטיווע נדבֿות האָבן די ייִדן סײַ גײַסטיק דערהויבן זיך אַליין, סײַ אַרויסגעבראַכט די הייליקע שכינה פֿון איר גלות.
די גאַנצע וועלט איז, על־פּי־קבלה, דער גוף פֿון דער שכינה — אַ פֿאַרקערפּערטע אַנטפּלעקונג פֿון ג־ט. פֿונדעסטוועגן, כּל־זמן די ג־טלעכע נאַטור פֿון דער וועלט איז פֿאַרבאָרגן פֿון די מענטשן, בלײַבט די שכינה אין גלות. אין דער אמתן, איז דאָס מענטשלעכע גלות און דאָס מיסטישע גלות־השכינה ממש די זעלבע זאַך; ווען מע דערגרייכט און דערשפּירט דאָס אַחדות צווישן מענטשן, צווישן דעם מענטש און דער גשמיותדיקער נאַטור, און צווישן דעם פֿיזישן "שאָלעכץ" פֿון דער וועלט און דעם ליכטיקן ג־טלעכן עצם, ווערט מען ממילא באַפֿרײַט פֿון גלות, פֿון אָפּגעפֿרעמדקייט, און דעריבער ברענגט מען אַרויס די שכינה, וועלכע בלײַבט, צוליב אונדזערע אייגענע נישט־ריכטיקע מעשׂים, אָפּגעפֿרעמדט פֿון אונדז.
ווען מיר באַציִען זיך איינער צום צווייטן מיט דרך־ארץ, גלײַכקייט און ליבשאַפֿט, אויף אַ האָריזאָנטאַלן, דינאַמישן און לעבעדיקן שטייגער, שטרעבנדיק צו אַנטפּלעקן די טיפֿע ג־טלעכע אייניקייט אינעם גאַנצן אוניווערס דורך אונדזערע מיצוות און מעשׂים־טובֿים, קאָנען מיר פֿאַרוואַנדלען די גאַנצע וועלט אין אַ גרויסן, גײַסטיק־באַלויכטענעם מישכּן.
