מיט אַ שטיקל צײַט צוריק האָב איך געמאַכט אַן אינטערנעץ-אינטערוויו מיט ניקלאַס אָלניאַנסקי, דער ייִדישיסט פֿון שוועדן און מיטגרינדער פֿון דער שוועדישער ייִדיש-מעטאַל גרופּע "דיבוקים" (זע: עדי מהלאל, סעפּטעמבער 9, 2011). אָט איז יענער אינטערוויו, כאָטש מיט אַ פֿאַרשפּעטיקונג, אָבער "בעסער שפּעטער, ווי קיינמאָל נישט", ווי מע זאָגט:


דערצייל אַ ביסל וועגן דעם הינטערגרונט פֿון אײַער גרופּע?
איך און מײַן ווײַב אידאַ זײַנען ביידע מוזיקער און האָבן שוין לאַנג געשמועסט וועגן גרינדן אַ גרופּע צוזאַמען, אָבער מיר האָבן ניט געוווּסט פֿון וואָס אָנצוהייבן. די איינציקע זאַך, וואָס מיר האָבן יאָ געוווּסט איז געווען, אַז מיר זײַנען ניט פֿאַראינטערעסירט אין שאַפֿן אַ געוויינטלעכן פּראָיעקט. איין מאָל האָט אידאַ געזאָגט: "פֿאַר וואָס מאַכן מיר ניט קיין מעטאַל־גרופּע אויף ייִדיש?" און די אידעע איז מיר טאַקע געפֿעלן געוואָרן, ווײַל איך בין אַ גרויסער ליבהאָבער אי פֿון ייִדיש אי פֿון מעטאַל. מיר האָבן נאָך דעם אָנגעקלונגען אונדזער אַלטן חבֿר, מאַגנוס וואָלפֿאַרט, וואָס איז אַ פֿאַנטאַסטישער מוזיקער און די גרופּע "דיבוקים" איז געבוירן געוואָרן.

די פּראָגראַם:
לודוויג וואַן בעטהאָווען
סאָנאַטע נומ׳ 14
(לבֿנה־סאָנאַטע);
סעמועל באַרבער
פּיאַנע־סאָנאַטע
פֿרעדעריק שאָפּען
"נאָקטורן", לאַ־בעמאָל מאַזשאָר
סאָנאַטע נומ׳ 3
דעם 3טן מײַ האָט אין קאַרנעגי־האָל געשפּילט דער פּיאַניסט יעווגעני קיסין. איך האָב בכּיוון אָנגערופֿן די דאַטע, ווײַל אַזעלכע געשעענישן מוזן אָנגעוויזן ווערן פּינקטלעך, בפֿרט אין אַזאַ קולטורעלן כּרך, ווי ניו־יאָרק מיט הונדערטער (אויב נישט טויזנטער) אונטערנעמונגען אין איין אָוונט. אַזאַ אָוונט פֿאַרגעדענקט זיך אויף לאַנגע יאָרן.
איך, אַני־הקטן, נעם זיך נישט אונטער צו שרײַבן אַ רעצענזיע אויף קיסינס קאָנצערט; איך בין זיכער, ס׳וועלן עס טאָן מיט גלאַנץ די הויך־פּראָפֿעסיאָנעלע מוזיק־קאָמענטאַטאָרן פֿון דער בכּבֿודיקער "ניו־יאָרק טײַמס". איך קאָן נאָר נאָכבאָמבלען אונדזער גרויסן ייִדישן פּאָעט: "כ׳בין געשטאַנען פֿאַרגאַפֿט... ווי אַ שטילע שמונה־עשׂרה..." — און דערנאָך, ווען דער לעצטער קלאַנג איז אויסגעגאַנגען, האָב איך אַ טראַכט געטאָן: ניין, דער אייבערשטער האָט פֿון דעסטוועגן קודם געשאַפֿן דעם קלאַנג און שוין דערנאָך פֿון אים אויסגעפֿורעמט דאָס וואָרט.

וואָס מע הערט הײַנט אויף קאָנצערטן פֿון ייִדישע לידער שפּיגלט אָפּ נאָר אַ קליינעם טייל פֿונעם געזאַנג־רעפּערטואַר בײַ די ייִדן צווישן די וועלט־מלחמות אין מיזרח־אייראָפּע. ווי תּמיד האָבן ייִדן אין גלות געקענט רעדן אויף אַנדערע שפּראַכן, און אויך זינגען אויף אַנדערע שפּראַכן. מײַן באָבע פֿון דער בוקעווינע האָט געזונגען אויף ייִדיש, אוקראַיִניש און דײַטש; און דאָ רעדט זיך נישט וועגן געציילטע לידער, נאָר גאָר אַ סך לידער אויף יעדן לשון. פּוילישע ייִדן האָבן געזונגען אויף ייִדיש, פּויליש און רוסיש, און אַנדערע שפּראַכן.

ווען דער זאַמלער בען סטאָנהיל האָט אָנגעהויבן רעקאָרדירן די ייִדן פֿון דער שארית־הפּליטה נאָך דער מלחמה, אין 1948, אינעם לאָבי פֿון אַ ניו־יאָרקער האָטעל, האָט ער געוואָלט אויפֿכאַפּן די אַלטע ייִדישע פֿאָלקסלידער. אָבער די וויכטיקע "בען סטאָנהיל"־זאַמלונג אין ייִוואָ נעמט אפֿשר אַרײַן, דער עיקר, די פּאָפּולערע לידער פֿון די ייִדן אויף אַלע שפּראַכן וואָס זיי האָבן געקענט. אַ סך פֿון די אָנגעזאַמלטע לידער שטאַמען טאַקע פֿון די קאַבאַרעטן אין די גרויסע שטעט, און נישט פֿון די פֿאָלקזינגערס אין די שטעטלעך.

אינעם נײַעם קאָמפּאַקטל "קאַבאַרעט וואַרשע: ייִדישע און פּוילישע שלאַגערס פֿון די 1920ער און 1930ער יאָרן" [Cabaret Warsaw: Yiddish and Polish Hits of the 1930s] האָט די גרופּע "מאַפּאַמונדי" פֿון צפֿון־קאַראָלײַנאַ, אַרײַנגעלייגט אַ סך אַרבעט, קודם־כּל, צו געפֿינען די לידער, דערנאָך פֿאַרשרײַבן די ווערטער, און לסוף, אַראַנזשירן די לידער מיט געשמאַק. די רעקאָרדירונג קומט אַרויס באַלד נאָך דער פּובליקאַציע פֿון אַ בוך פֿון פּראָפֿ׳ בעט האָלמגרען, פֿון "דיוק־אוניווערסיטעט", וועגן קאַבאַרעט אין פּוילן צווישן די מלחמות, און דאָס אַרויסגעבן דאָס קאָמפּאַקטל האָט דער זעלבער אוניווערסיטעט פֿינאַנציעל געשטיצט.

"באַכאַנאַליע", אַ סטרונע־קוואַרטעט, געגרינדעט לכּבֿוד דעם קאָמפּאָזיטאָר יאָהאַן סעבאַסטיאַן באַך, איז מיט צוויי וואָכן צוריק אויפֿגעטראָטן מיט אַ ספּעציעלן קאָנצערט אין אָנדענק פֿונעם אימפּרעסאַריאָ, עמוס הירשביין. דער קאָנצערט איז פֿאָרגעקומען אין דער שיל, "אַנשי חסד", אין מאַנהעטן.
הירשביין איז ניפֿטר געוואָרן דעם 31סטן דעצעמבער 2011, צו 77 יאָר, נאָך אַ לאַנגן קאַמף מיט אַלצהײַמערס. פֿון די 1960ער ביז די 1990ער איז ער געווען אַ באַקאַנטער דירעקטאָר פֿון קאָנצערט־סעריעס אין דער שטאָט ניו־יאָרק, אַרײַנגערעכנט 20 יאָר ווי דער פּראָגראַם־דירעקטאָר בײַם ייִדישן קהילה־צענטער אויף דער 92סטער גאַס. זײַן כאַריזמאַטישע פּערזענלעכקייט, ליבע צו קלאַסישער מוזיק און גרייטקייט צו העלפֿן מוזיקער אין זייער קאַריערע, האָט צוגעצויגן מענטשן פֿון אומעטום.
הירשביין, דער זון פֿונעם ייִדישן שרײַבער, פּרץ הירשביין, און דער פּאָעטעסע, אסתּר שומיאַטשער, איז געבוירן געוואָרן אין מאַנהעטן, אָבער אויפֿגעוואַקסן אין האָליוווּד, וווּ דער באַרימטער אַקטיאָר, עדוואַרד דזשי ראָבינסאָן, פֿלעג זיי פֿאַרבעטן צו זיך אין שטוב. איינער פֿון עמוס׳ גוטע פֿרײַנד איז געווען דער לעגענדאַרער אַקטיאָר, דזשיימס דין, וועלכער האָט אינספּירירט עמוסן צו אויטאָ־געיעגן. נאָך דעם ווי דין איז דערהרגעט געוואָרן אין אַן אויטאָ־קאַטאַסטראָפֿע אין 1955, האָט עמוס, פֿאָלגנדיק זײַן פֿרוי, אויפֿגעהערט זיך צו באַטייליקן אין די אויטאָ־פֿאַרמעסטן.
די פּראָגראַם לכּבֿוד הירשביין האָט אַרײַנגענומען באַכס "קאָנצערט אין D major"; שענבערגס "אַ לעבן געבליבענער פֿון וואַרשע"; בלאָכס "ניגון פֿונעם בעל־שם־טובֿ" נאַטאַשאַ הירשהאָרנס "התבוננות דורך צוויי תּפֿילות" (אַ וועלט־פּרעמיערע); דמיטרי שאָסטאַקאָוויטשס "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע, ווערק 79", און נעמי שמרס "ירושלים פֿון גאָלד".

מנחם דאַום, דער פּראָדוצענט און רעזשיסאָר פֿון Hiding and Seeking — אַ שטאַרק געלויבטער פֿילם וועגן זײַן פּערזענלעכער רײַזע קיין פּוילן, צו געפֿינען די פּויערישע משפּחה, וואָס האָט געראַטעוועט זײַן שווער — האַלט אין מיטן צונויפֿשטעלן אַ נײַעם פֿילם וועגן הרבֿ שלמה קאַרלעבאַכס היסטאָרישן קאָנצערט־טור אין פּוילן אין 1989 — אַ געשעעניש, וואָס האָט געמאַכט אַ טיפֿן רושם אויפֿן פּוילישן פּובליקום, בפֿרט צוליב דעם וואַרעמען אופֿן ווי אַזוי קאַרלעבאַך האָט זיך באַצויגן צו זיי.

Daniel Kahn & The Painted Bird.
Lost Causes Songbook.
Oriente Musik, 2011;
Timofeyev Ensemble & Psoy Korolenko.
Shloyme. Profil, 2011

די צוויי נײַע קאָמפּאַקטלעך פֿון דניאל קאַהן און פּסאָי קאָראָלענקאָ, יעדע אויף זײַן אופֿן, ווײַזן אָן אויף נײַע מעגלעכע ריכטונגען פֿאַר דער ווײַטערדיקער אַנטוויקלונג פֿון דער ייִדישער מוזיק. אין די 1970ער יאָרן האָט מען ווידער אַנטדעקט די קלעזמער, ווי אַ וויכטיקער באַשטאַנדטייל פֿון דער ייִדישער עטנישער אויפֿלעבונג, צוערשט, אין אַמעריקע און דערנאָך אין אייראָפּע, ישׂראל און רוסלאַנד. בהדרגה איז קלעזמער־מוזיק געוואָרן אַ זשאַנער פֿון פּאָפּולערער מוזיק, וווּ די ייִדישע שפּראַך האָט געדינט ווי אַ מין געווירץ־סאָוס. די ווײַטערדיקע אַנטוויקלונג פֿונעם קלעזמער־סטיל גייט אין דער ריכטונג פֿון מוזיקאַלישע עקספּערימענטן, בעת די ווערטער שפּילן דערבײַ ניט קיין עיקרדיקע ראָלע.
דניאל קאַהן און פּסאָי קאָראָלענקאָ געהערן צו דער קליינער גרופּע ייִדישע מוזיקער, וואָס דאָס וואָרט איז פֿאַר זיי פּונקט אַזוי חשובֿ ווי די מוזיק. לויטן סטיל, פֿאָרמאַט און פֿאַרטראַכט, איז דער נײַער אַלבאָם "פֿאַרלוירענע קאַמפֿצוועקן" פֿון דניאל קאַהן און זײַן קאַפּעליע "דער באַמאָלטער פֿויגל" ממשיך די סעריע פֿון די פֿריִערדיקע דיסקן "פּאַרטיזאַנען און פּאַראַזיטן", "די געבראָכענע צונג" און "דער אונטערנאַציאָנאַל". דאָס איז ווידער אַ קאָמפּאָזיציע, וואָס איז כּולל אַלטע באַקאַנטע ייִדישע און ניט־ייִדישע "שלאַגערס", אַזעלכע ווי געבירטיקס "אַּבֿרהמל דער מאַרוויכער" און "לילי מאַרלען" (אויף ייִדיש); עטלעכע ווייניקער באַקאַנטע פֿאָלקסלידער, ווי למשל, "וועמען וועלן מיר דינען?" פֿון משה בערעזאָווסקיס זאַמלונג, און קאַהנס אָריגינעלע פּראָגראַמאַטישע קאָמפּאָזיציעס, אַזעלכע ווי "די אינערלעכע עמיגראַציע", "זונטיק נאָך דער מלחמה" און "גערליצער פּאַרק".

במשך פֿונעם לעצטן חודש האָב איך זיך דערוווּסט וועגן צוויי ייִדיש־שפּראַכיקע פּראָיעקטן, וואָס קומען אַרויס פֿון שוועדן: אַ נײַער זשורנאַל, "דאָס בלעטעלע", און אַ מוזיק־ווידעאָ פֿון איציק מאַנגערס ליד, "אויפֿן וועג שטייט אַ בוים", געשאַפֿן פֿון דער קאַפּעליע, "דיבוקים".
די אייגנאַרטיקייט פֿון די צוויי איניציאַטיוון באַשטייט אין דעם, וואָס זיי שפּיגלען אָפּ נישט בלויז די ליבשאַפֿט צו ייִדיש, נאָר אַ פֿאַרלאַנג צו ניצן ייִדיש ווי אַ לעבעדיקע שפּראַך. "דאָס בלעטעלע", http://www.gordonolniansky.com/bletele/, — אַ באַשיידענער אילוסטרירטער זשורנאַל פֿון 10 זײַטלעך — איז אָנגעשריבן אין גאַנצן אויף ייִדיש, און האָט אַפֿילו נישט קיין גלאָסאַר; און די וועבזײַט פֿון "דיבוקים" (http://www.dibbukim.com/yid/)גיט דעם לייענער די ברירה צו לייענען וועגן דער קאַפּעליע, און אַפֿילו צו באַשטעלן אירע קאָמפּאַקטדיסקן — אין גאַנצן אויף ייִדיש.
ביידע פּראָיעקטן זענען אויסגעטראַכט און דורכגעפֿירט געוואָרן דורך ניקלאַס און אידאַ אָלניאַנסקי — אַ יונג פּאָרפֿאָלק אין דער שוועדישער שטאָט לונד. די אָלניאַנסקיס און זייער מיטאַרבעטער אין "דאָס בלעטעלע", לינדאַ גאָרדאָן, האָבן זיך געלערנט ייִדיש אין לונד־אוניווערסיטעט — צו ערשט, אין אַן אומפֿאָרמעלן ייִדיש־־קלאַס מיט ד״ר סאָלאָמאָן שולמאַן — אַ קינדער־דאָקטער, וואָס רעדט אַ היימישן פּוילישן ייִדיש, און דערנאָך מיטן פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדיש און פֿאַרגלײַכיקער ליטעראַטור, ד״ר יאַן שוואַרץ.
ניקלאַס אָלניאַנסקי האָט דערציילט דעם "פֿאָרווערטס", אַז זיי האָבן בדעה צו פּובליקירן "דאָס בלעטעלע" פֿיר מאָל אַ יאָר, און זיי שטעלן אים צונויף און פֿאַרשפּרייטן אים בײַ זיך אין דער דירה — אַ דירה וווּ ס׳וועט באַלד ווערן אַ סך לעבעדיקער ווי פֿריִער, זינט עס איז בײַ זיי די פֿאַרגאַנגענע וואָך געבוירן געוואָרן אַ ייִנגעלע. (מזל־טובֿ!)

"זייער אײַנגענעם... ווייסט איר שוין ווער איך בין. מיר וועלן פֿאָרן צוזאַמען אָבער איך זאָג נישט וווּהין" — אַזוי, מיט אַ גאַנץ געלונגענער ייִדישער ווערסיע פֿון ראָלינג סטאָנס "סימפּאַטיע פֿאַרן טײַוול", האָבן די זינגערס דניאל קאַהן און פּסאָי (פּאַשאַ) קאָראָלענקאָ באַגריסט דעם עולם אויף זייער קאָנצערט, דעם 12טן יאַנואַר אין JCC, מאַנהעטן. אַרום 150 מענטשן זענען געקומען הערן דעם דרײַ-שפּראַכיקן קאַבאַרע פֿון אָט דער זינגער־גרופּע "די אונטערנאַציאָנאַלע" — רוסיש, ייִדיש און ענגליש — אַ פֿאַקט, וואָס מאַכט דעם אָוונט זייער לעבעדיק. אָבער גלײַכצײַטיק, שאַפֿט עס אויך אַ מין באַלאַגאַן פֿאַר די אויערן: מע דאַרף זיך שטענדיק אָנשטרענגען צו דערקענען די געזונגענע שפּראַך; ווײַל ס’איז מעגלעך, אַז מע זינגט איצטער אויף אַ פֿאַרשטענדלעך לשון, און ס’איז מעגלעך — אויף אַ לשון וואָס מע פֿאַרשטייט נישט. אַלע קענען ענגליש, אָבער רוסיש און ייִדיש האָבן נישט אַלע צוהערער פֿאַרשטאַנען.
דער הויפּט-ציל פֿון דער גרופּע איז צו באַנײַען די ייִדישע לינקע קולטור אויף ייִדיש. אָבער זיי טוען דאָס ניט דורך סתּם זינגען די אַלטע ייִדישע לידער פֿון דעם סאָרט, נאָר דורך אַנטוויקלען ווײַטער די דאָזיקע קולטור. אויפֿן יסוד פֿון אַ פֿאָלקסטימלעכן סטיל פֿון די מעלאָדיעס, געשפּילט אויף אַ האַרמאָשקע און אַ קליינטשיקן סטרונע-אינסטרומענט (אַ מין יוקאַלעלי געמאַכט פֿון אַ פּאָרטציגאַר), מישן זיי אַרײַן מער מאָדערנע מוזיק-סטילן, ווי ראַפּ און ראָק. זייער לידער-גאַנג באַשטייט פֿון אָריגינעלע באַאַרבעטונגען פֿון באַקאַנטע און ווייניקער-באַקאַנטע לידער אויף אַ שאַרף־קאָמישן און מאָדערנעם אופֿן, נוסח ברעכט.

"קאַרמען", די אָפּערע פֿון פֿראַנצויזישן קאָמפּאָזיטאָר זשאָרזש ביזע, איז איינע פֿון די פּאָפּולערסטע אָפּערע־ווערק אין דער געשיכטע פֿון מוזיק (און אפֿשר די סאַמע פּאָפּולערסטע). אַזוי איז די סיטואַציע הײַנט־צו־טאָג. אַ קאַפּיטשקע אַנדערש האָט די געשיכטע אויסגעזען אין יאַנואַר 1875, ווען נאָך דער פּרעמיערע האָט דער שאָקירטער באַלעבאַטישער עולם "אָפּגעדאַנקט" דעם ספּעקטאַקל מיט קנאַפּע אַפּלאָדיסמענטן. צו מאָרגנס, נאָך דער פּרעמיערע, האָבן אַ טייל מוזיק־מבֿינים שאַרף קריטיקירט די אָפּערע.
די "שאַרפֿע קעפּ" פֿון דער באַלעבאַטישער קריטיק האָבן די אָפּערע "קאַרמען" געפּסלט!...
וואָס איז געווען די סיבה פֿון דער נעגאַטיווער אָפּשאַצונג פֿונעם מוזיקאַלישן ווערק פֿון ביזע? שאָקירט האָט די באַזוכער קודם־כּל די געשטאַלט פֿון דער פֿרוי קאַרמען, וואָס זינגט די הויפּטראָלע. די קריטיק, וואָס האָט געפֿורעמט דעם בירגערלעכן געשמאַק, האָט געפּסקנט — "קאַרמען" טראָגט נישט קיין מאָראַלישן כאַראַקטער...
די רייד פֿון דער קריטיק האָבן נישט געשטערט, אַז די אָפּערע "קאַרמען" איז אין די ערשטע דרײַ חדשים געגאַנגען אַריבער דרײַסיק מאָל, און גלײַך אַריבער אויף אַ בינע אין ווין און אין דער וועלט.

דעם האַרבסט שטעלט פֿאָר די "צדיק"־מוזיק־פֿירמע פֿון ניו־יאָרק דעם פֿעסטיוואַל פֿון "ראַדיקאַלער ייִדישער קולטור". יעדן מיטוואָך, פֿון סעפּטעמבער ביז סוף דעצעמבער, טרעט אויף אַן אַנדער גרופּע אין דער "6סטע גאַס־שיל" אין מאַנהעטן, וווּ דער רבֿ איז דער באַקאַנטער קלאַרנעטיסט גרעג וואָל. הרבֿ וואָל שפּילט יאָרן לאַנג אין דער ייִדישער דזשעז־גרופּע "די שפּעטע נבֿיאים", און פֿאַרנעמט אַן אָנגעזעען אָרט אין דער אַזוי־גערופֿענער "ראַדיקאַלער ייִדישער מוזיק"־באַוועגונג אין ניו־יאָרק. אַן אָרטאָדאָקסישער רבֿ איז וואָל געוואָרן ערשט נאָך דעם, ווי ער האָט יאָרן לאַנג געפֿאָרשט זײַן ייִדישקייט דורך מוזיק.

דאַכט זיך, ערשט נעכטן איז עס געווען: אויפֿן רעפּובליקאַנער פֿאַרמעסט פֿון יונגע מוזיקער, אין וועלכן עס האָבן זיך באַטייליקט די גראַדואַנטן און סטודענטן פֿון דער מאָלדאַווישער קאָנסערוואַטאָריע און דער ספּעציעלער מוזיקאַלישער מיטלשול פֿאַר טאַלאַנטירטע קינדער, האָב איך צום ערשטן מאָל געהערט שפּילן דעם תּלמיד פֿון דער שול, דעם יונגן פֿידלער נאַום כאָש. מיט זײַן רײַפֿן טאַלאַנט, טעכניק און טיפֿער באַטראַכטקייט האָט ער זיך אויסגעטיילט צווישן די אַנדערע קאָנקורסאַנטן. דעמאָלט האָט כאָש געוווּנען דעם צווייטן פּריז, און זײַן אויפֿטריט איז באַמערקט געוואָרן אין די מוזיקאַלישע קרײַזן פֿון דער קרוינשטאָט.

געבוירן געוואָרן איז נאַום אין קעשענעוו אין דער משפּחה פֿון אַ בויער־אינזשעניר און לערערקע פֿון געאָגראַפֿיע און געשיכטע. דעם נאָמען האָט ער געירשנט פֿון אַ קרובֿ, אים אויף לענגערע יאָר, אַ קרבן פֿונעם קעשענעווער פּאָגראָם אין 1903. זײַנע עלטערן, ווי אויך אַנדערע טאַטע־מאַמעס אין יענע יאָרן, האָבן געטרוימט, אַז זייער זון זאָל באַקומען אַ מוזיקאַלישע דערציִונג און האָבן אים אָפּגעגעבן אין דער מוזיק־שול ער זאָל זיך לערנען שפּילן פֿידל.

נאַום איז אַרײַנגעפֿאַלן אין גוטע הענט; דער פֿידל־לערער עמנואל צינמאַן האָט געשמט מיט זײַן דערפֿאַרונג פֿון אַ געניטן פּעדאַגאָג. ער האָט באַלד דערזען אינעם ייִנגעלע אַ באַזונדערע פֿעיִקייט צו מוזיק און שוין ווײַטער נישט געצווייפֿלט, אַז נאַומס לעבנס־וועג וועט זײַן פֿאַרבינדן מיט דער קאַריערע פֿון אַ מוזיקער.

קלעזמער־מוזיק איז, במשך פֿון די לעצטע דרײַסיק יאָר, געגאַנגען אין פֿאַרשיידענע ריכטונגען — דזשעז, רעגיי, אַמעריקאַנער "בלוגראַס", ווי אויך געמאַכט אַ סינטעז מיט קלאַסישער מוזיק. אינעם נײַעם קאָמפּאַקטל — "קלעזמער-שיל" — פֿון דער סאַן־פֿראַנציסקער טריאָ־גרופּע "ווערעצקי־פּאַס", הערט מען די השפּעה סײַ פֿון דער קלאַסישער מוזיק, סײַ פֿון דזשעז, סײַ פֿון טראַדיציאָנעלער קלעזמער־מוזיק און פֿאָלקסמוזיק. די גרופּע רופֿט אָן די שאַפֿונג "אַ טאָן־פּאָעמע". לויט דער געוויינטלעכער דעפֿיניציע פֿון דעם זשאַנער, איז די קאָמפּאָזיציע געשאַפֿן פֿאַר אַן אָרקעסטער און איז אינספּירירט פֿון אַ "טעקסט"; עס מעג זײַן אַ פֿאָלקס־מעשׂה, אַ ליד, אַ בילד און, אינעם פֿאַל פֿון "קלעזמער־שיל" באַשטייט דער "טעקסט פֿון די ייִדישע תּפֿילות" בײַם דאַוונען.
אָבער, להיפּוך צו די תּפֿילות אין שיל, וויל "קלעזמער־שיל" באַרירן דעם צוהערער נאָר דורך מוזיק, אָן קיין שום ווערטער. קיין בעל־תּפֿילה וועט מען דאָ נישט הערן. די דאָזיקע "טאָן־פּאָעמע" ווערט צעטיילט אין פֿיר מוזיקאַלישע באַוועגונגען, וואָס ווערן ווײַטער אײַנגעטיילט אין 23 קלענערע אָפּטיילן. "אונדזער ערשטער געדאַנק בײַם שאַפֿן דאָס ווערק איז געווען צו געבן דעם צוהערער אַן עמאָציאָנעלע איבערלעבונג ווי בײַם דאַוונען אין שיל", שרײַבן זיי; און זיי האָבן איבערגעטײַטשט דאָס דאַוונען, ניצנדיק פֿאַרשיידענע מוזיקאַלישע וואָקאַבולאַרן, וואָס האָבן עפּעס אַ שײַכות צו דער קלעזמער־מוזיק, און צו קלעזמאָרים.
פּונקט ווי אַ טייל חסידישע ניגונים ווערן "געליגן" פֿון וועלטלעכע און אַפֿילו גוייִשע קוואַלן און ווערן מיט דער צײַט "געהייליקט" דורך זייער געזאַנג בײַ חסידים, אַזוי האָט די גרופּע אויך געהאַלטן, אַז מע מעג נעמען פֿון פֿרעמדע אוצרות, און דורך דעם אַרײַנפֿלעכטן די "פֿרעמדע" מוזיק אין אַזאַ ייִדישער רוחניותדיקער שאַפֿונג, וואָס מאַכט זי הייליק.