ווילנע, ליטע, דעם 12טן סעפּטעמבער 2011

חשובֿער חבֿר יונתן ברענט:
עס שרײַבט אײַך אַ לעבן־געבליבענער פֿון דער צווייטער וועלט־מלחמה, אַ בירגער פֿון דער אומאָפּהענגיקער ליטווישער רעפּובליק, און הײַנט אַן אײַנוווינער פֿון דער שטאָט, וווּ ייִוו״אָ, דער ערשטער און וויכטיקסטער אַקאַדעמישער אינסטיטוט פֿון דער ייִדישער שפּראַך, ליטעראַטור, קולטור און געשיכטע, איז געגרינדעט געוואָרן.
במשך פֿון די פֿאַרגאַנגענע אַכציק יאָר איז ייִוו״אָ אָנגעפֿירט געוואָרן פֿון די פּראָמינענטסטע אַקאַדעמיקער פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור, באַקאַנט סײַ פֿאַר זייער פֿאָרש־אַרבעט, סײַ פֿאַר זייער אויסערגעוויינטלעכער פֿעיִקייט צו אָרגאַניזאַציע־אַרבעט. זיי און זייערע נאָכגייער האָבן אויפֿגעהאַלטן דעם כּבֿוד און חשיבֿות פֿון ייִוו״אָ.

מײַן ליבשאַפֿט וועט אויפֿגיין פֿון ס׳נײַ
ווען איך וועל ניט זײַן מער דערבײַ.

אַלכּסנדר שפּיגלבלאַט

געווען אַ רירנדיקער פֿרימאָרגן אין "צוותּא" בײַ דער פּרעזענטאַציע פֿון "דבֿש־הצער", (פֿון טיטל אין ייִדיש "געטונקען אין האָניק־צער"), פֿון אַלכּסנדר שפּיגלבלאַטס בוך אין דער עמפֿינדלעכער העברעיִשער איבערזעצונג פֿון יהודה גור־אַריה.
דער איבערזעצער אַליין איז נישט געווען בײַ דער פּרעזענטאַציע, נאָר זײַנע ווערטער אויף העברעיִש האָט ער מיר איבערגעגעבן דורכן טעלעפֿאָן, מיט אַ בקשה וואָס מ׳קען נישט אָפּזאָגן, זיי איבערצוזעצן אויף ייִדיש:
"פֿון דעם גרויסן אויסווײַל פֿון שפּיגלבלאַטס לידער, וואָס כּמעט אַלע געפֿעלן מיר און זײַנען מיר צום האַרצן, האָב איך געדאַרפֿט אויסקלײַבן אַ קליינע צאָל צום איבערזעצן און ס׳איז איבעריק צו זאָגן, אַז דאָס זײַנען לידער, וועלכע אויך איך, ווי אַ לייענער און אַ פּאָעט, האָב זיך אידענטיפֿיצירט מיט זיי כּאילו איך האָב זיי אָנגעשריבן.

"פֿאָלקסבינע" הייבט אָן איר 97סטן סעזאָן

ברײַנע וואַסערמאַן, וועלכע איז יאָרן לאַנג געווען דער ראָש פֿונעם "סעגאַל־צענטער פֿאַר בינעקונסט" אין מאָנטרעאָל, האָט די טעג איבערגענומען די לייצעס, ווי די עקזעקוטיוו־דירעקטאָרין, פֿון דער "פֿאָלקסבינע" אין ניו־יאָרק. זי וועט צוזאַמען מיט זלמן מלאָטעק, דעם קינסטלערישן רעזשיסאָר, אָנפֿירן איצט די עלטסטע ייִדישע טעאַטער־טרופּע אויף דער וועלט, וואָס וועט פּראַווען איר 100־יאָריקן יוביליי אין האַרבסט 2014.
דער 2011—2012 סעזאָן וועט זיך אָנהייבן מיט אַ טעאַטער־פּראָגראַם וואָס רופֿט זיך "נשמה צו נשמה" [Soul 2 Soul], וועלכע ברענגט צונויף די מוזיקאַלישע פֿאָלקס־טראַדיציעס פֿון די ייִדן און פֿון די אַפֿריקאַנער־אַמעריקאַנער. זלמן מלאָטעק האָט געשאַפֿן די פֿאָרשטעלונג אין וועלכער עס זינגען ליסאַ פֿישמאַן, עלמאָר דזשיימס און טאָני פּערי. "נשמה צו נשמה" האָט געעפֿנט דעם אינטערנאַציאָנאַלן מאָנטרעאָלער טעאַטער־פֿעסטיוואַל אין יוני, און מע וועט אים אויפֿפֿירן פֿיר מאָל אין ניו־יאָרק אין פֿיר פֿאַרשיידענע קאָלעדזשעס. מאָנטיק, דעם 19טן סעפּטעמבער, 12:00 בײַ טאָג, אין ברוקלין קאָלעדזש; דעם זעלבן טאָג, 7:00 אין אָוונט, אין CUNY, אין מאַנהעטן. דינסטיק, דעם 20סטן סעפּטעמבער, 7:00 אין אָוונט, אין קווינס קאָלעדזש, און דאָנערשטיק, דעם 22סטן סעפּטעמבער, 2:00 בײַ טאָג, אין לעהמאַן־קאָלעדזש אין בראָנקס.

ווי מיר האָבן שוין באַהאַנדלט פֿריִער, ווערן אינעם חומש "שמות" — וואָס מיינט "נעמען" — כּסדר באַטראַכט פֿאַרשיידענע געזעלשאַפֿטלעכע טעמעס. די עיקר־מאָטיוון פֿון יענעם טייל פֿון דער תּורה זענען יציאת־מצרים און די אַרבעט איבערן מישכּן, וואָס באַווײַזט, אַז אַחדות צווישן מענטשן לשם־שמים אַנטפּלעקט ג־טלעכקייט אינעם עולם־הזה. בײַם סאַמע אָנהייב פֿון "שמות" ווערן איבערגעציילט יעקבֿ אָבֿינוס אייניקלעך, וועלכע האָבן זיך אַריבערגעקליבן קיין מצרים, כּדי זיך צו ראַטעווען פֿון הונגער. אין דער זעלבער סדרה ווערן אויך באַטראַכט פֿאַרשיידענע נעמען פֿונעם באַשעפֿער, וועלכער אַנטפּלעקט זיך צו יעדן יחיד לויט זײַן פּערזענלעכן כאַראַקטער און גײַסטיקער מדרגה.
דער לייטמאָטיוו פֿונעם חומש "שמות" איז די באַציִונג צווישן יחיד און רבים, צווישן דעם אייבערשטן און דעם אינדיווידועלן מענטש, צווישן דעם מנהיג און דעם געפֿירטן פֿאָלק. אין דער דריטער סדרה פֿונעם זעלבן טייל פֿון דער תּורה — "בא", וואָס מיינט "קום" — האָט דער אייבערשטער געהייסן משהן צו גיין פֿאָדערן בײַ פּרעהן, ער זאָל אַרויסלאָזן די ייִדן פֿון מצרים. צוויי יחידים האָבן זיך געטראָפֿן און געהאַט אַ שאַרפֿן שמועס וועגן דעם גורל פֿון די ייִדישע שקלאַפֿן.

סעלים כאַן–מאַגאָמעדאָוו.

לאַזאַר חדקל.

מאָסקווע, "רוסקי אַוואַנגאַרד", 2008

דער רוסישער אַוואַנגאַרד איז אַדורך דרײַ היסטאָרישע תּקופֿות. זײַן מעשׂה־בראשית איז געווען דער רעוואָלוציאָנערער אימפּעט פֿון באַשאַפֿן אַ נײַע וועלט. דערנאָך איז געקומען די צײַט פֿון סטאַליניסטישע רעפּרעסיעס, און דער אַוואַנגאַרד איז פּסול געוואָרן ווי "פֿאָרמאַליזם". דער נײַער אינטערעס צו דער אַוואַנגאַרדיסטישער ירושה האָט זיך האָט זיך צוריק באַווויזן אין די 1960ער יאָרן, אָבער ערשט אין די 1990ער יאָרן איז די דאָזיקע קונסט אָנערקענט געוואָרן ווי איינע פֿון די וויכטיקסטע תּקופֿות אין דער רוסישער קונסט־געשיכטע.
דער גורל פֿון אליעזר חדקל (כידעקעל, 1904—1986) קאָן דינען ווי אַן אילוסטראַציע פֿון דער דאָזיקער פּשוטער סכעמע. געבוירן אין וויטעבסק אין דער משפּחה פֿון אַ מוליער, האָט ער געהאַט אַ גוטן מזל צו לערנען זיך בײַ אַזעלכע באַרימטע מײַסטער ווי שאַגאַל, מאַלעוויטש און ליסיצקי. אָבער אין אונטערשיד צו זײַנע ייִדישע לערער, האָט חדקל קיין מאָל ניט געהאַט קיין אינטערעס צו ייִדישער קונסט. לויטן עלטער האָט ער געהערט צו דעם דור, וואָס איז אין גאַנצן אויסגעפֿורעמט געוואָרן דורך דער רעוואָלוציע, און זײַן שאַפֿונג פֿאַרמאָגט ניט קיין נאַציאָנאַלע קאָלירן.

(סוף פֿון לעצטער וואָך)

פֿון אַ קליין דערפֿעלע אין אַ גרויסער שטאָט

קיין כאַרקאָוו איז דער צוג אָנגעקומען פֿאַר טאָג. קיינער האָט מיך ניט באַגעגנט, ווײַל ווער האָט עס געקענט וויסן, ווען ס’וועט זיך מיר אײַנגעבן אַרויסצופֿאָרן. אַז מע קען מיטטיילן ניט בלויז מיט אַ בריוו, נאָר אויך מיט אַ טעלעגראַם, האָב איך געהערט; אָבער ניט מער ווי געהערט. אַ פּאַסאַזשיר בין איך געווען אַ לײַכטער. דער באַשליק האָט מיר דאָ אויסגעזען ווילדפֿרעמד, האָב איך זיך מיט אים אַרומגעגאַרטלט הינטערן וואַטאָוון רעקל. אין וואָקזאַל־קלאָזעט האָב איך זיך ווי ניט איז אַרומגעוואַשן, פֿאַרקעמט די האָר, אַ קוק געטאָן אויף אַנדערע, וואָס האָבן זיך דאָ געוואַשן, געגאָלט, דערנאָך אויף זיך אַ קוק געטאָן אין שפּיגל און אַ קלער געטאָן: "ניט ערגער פֿאַר אַנדערע".
כ’האָב פֿאַרהויבן דעם קאָלנער, אַראָפּגעלאָזט די אויערן־לעפּלעך און מיט דער צענטראַלער גאַס אַוועק אַ גאַנג. הויפֿוועכטער אין ווײַסע כאַלאַטן רייניקן דעם שניי און טרײַבן די פֿוסגייער פֿון די טראָטואַרן. אויף דער דורכפֿאָריקער טייל פֿון גאַס שקראַבעט אַ מאַשין דעם אַספֿאַלט און טרײַבט דיך צוריק אויפֿן טראָטואַר. אויטאָמאָבילן הודיען, טראַמווײַען קלינגען, זיי פֿאַרהלושען די אויערן. ממש די שטאָט גייט אויף רעדער. קיין איין באַקאַנט פּנים, קיינער זאָגט דיר ניט קיין גוט־מאָרגן. פֿאַר מיר, אַ דאָרפֿיש בחורל, איז עס סײַ טשיקאַווע, סײַ ווילדפֿרעמד. הײַנט ווי פֿאַרשיידן מע איז געקליידט. ס’איז ניט ווי מײַן מאַמע האָט ליב אַ זאָג טאָן: