‫פֿון רעדאַקציע

עס איז נישט קיין נאָווינע, אַז עס זײַנען דאָ גענוג בעלנים, קליינע מענטשעלעך, וואָס האָבן ליב אַ שטאָך צו טאָן אַ "גדול", אַ באַקאַנטע פּערזענלעכקייט, וועלכע גליטשט זיך, צו מאָל, אויס און פֿאַלט, אָדער כאַפּט זיך אַרויס מיט אַ נאַריש וואָרט — מ’איז דאָך נישט מער ווי אַ מענטש...
לעצטנס, האָט אַזאַ מין "שטאָך" געגעבן דווקא אַ וועלט־באַרימטער שרײַבער, אַ נאָבעל־געווינער, אָבער אין תּוך — אַ קליין מענטשעלע. זײַן "שטאָך" האָט ער אויסגעדריקט אין אַ פּאַמפֿלעט, וואָס קריטיקירט ישׂראל און ישׂראלס דראָונג צו אַטאַקירן די נוקלעאַרע אָביעקטן אין איראַן. מילא, צו קריטיקירן איז קיינעם נישט פֿאַרווערט, אַפֿילו אַזאַ גרויסער פּערזענלעכקייט ווי גינטער גראַס. אַן אַנדער זאַך, ווי אַזוי מע טוט עס, און וואָס מיינט מען דערמיט צו זאָגן. זײַן טענה איז, אַז ער, ווי אַ דײַטשישער פּאַטריאָט און אַ פֿאַרטיידיקער פֿון די "פֿאַרפּײַניקטע פּאַלעסטינער", קאָן נישט שווײַגן, אײַנזעענדיק ווי זײַן פֿאָטערלאַנד פֿאַרקויפֿט ישׂראל סאָפֿיסטיקירטע אונטערוואַסער־שיפֿן, וואָס קאָנען באַוואָפֿנט ווערן מיט נוקלעאַר געווער. אין דעם זעט דער נאָבעל־געווינער אַ סכּנה פֿאַר דער גאָרער וועלט.
אפֿשר וואָלט מען דעם גרויסן שרײַבער אויך די טענה געקאָנט מוחל זײַן — פֿאָרט נישט קיין לעצטער בירגער אין זײַן לאַנד; וואָס טוט מען אָבער מיט די אויערן פֿונעם "חית", וואָס שטעקן נאָך אַרויס פֿון זײַן אַמאָל. ווי ער האָט זיך אַליין אין דעם אָנערקענט, איז ער אין 1944 פֿרײַוויליק אַוועק צו דינען אין דער טאַנקען־דיוויזיע "וואַפֿען־עסעס". אַ גליק, וואָס די מלחמה האָט זיך אין גיכן נאָך דעם פֿאַרענדיקט.
הײַנט געהערט גראַס צו אַן אײַנגעשרומפּענעם קרײַז פֿון לינקע אינטעלעקטואַלן, קעגנער פֿון דער אַמעריקאַנער און ישׂראל־פּאָליטיק, אָבער גרויסע אָנהענגער און פֿאַרטיידיקער פֿון פּאַלעסטינער. וואָס שייך איראַן, און אַכמאַדינעדזשאַדס היסטערישע אויפֿרופֿן "אָפּווישן ישׂראל פֿון דער וועלט־מאַפּע", הערט ער אין די דאָזיקע דראָונגען נישט קיין סכּנה; נאָך מער — ישׂראל אַליין, מיט אירע "ציוניסטישע שטיק" איז אין דעם שולדיק!

פּובליציסטיק
פֿון ד״ר שלמה גאָלדמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אינעם טאָג פֿון יום־העצמאות אין ישׂראל
ווי אַן אַרײַנפֿיר צו די ענינים וואָס מיר וועלן באַהאַנדלען אין דעם אַרטיקל און ענלעכע אין די קומענדיקע וואָכן, וועל איך קלאָר מאַכן, אַז זיי געהערן צו דער קאַטעגאָריע פֿון די "שעומדים ברומו של עולם" — וואָס זײַנען זייער וויכטיק און קריטיש פֿאַר אונדז ייִדן, סײַ אין ישׂראל, ווי אויך אין די תּפֿוצות. עס זײַנען פֿאַראַן מיצוות שהזמן גרמה — וואָס די צײַט דיקטירט אַוועקצושטעלן זיי אויפֿן סדר־היום.

די מיצווה פֿון געדענקען

אָט זײַנען מיר אין חודש ניסן און גרייטן זיך צו פֿײַערן דעם יום־טובֿ פּסח, דעם זמן־חרותנו. פֿון די זעקס זכירות וואָס די חכמי־הקבלה האָבן באַשטימט וואָס אַ ייִד דאַרף דערמאָנען יעדן טאָג איז "למען תּזכּור את יום צאתך מארץ־מצרים כּל־ימי חייך" — דו זאָלסט דערמאָנען דעם טאָג פֿון דײַן באַפֿרײַונג (אַרויסגאַנג) פֿון מצרים אַלע טעג פֿון דײַן לעבן — די סאַמע ערשטע. אַזוי וויכטיק איז די געשעעניש ביז גאָר, אַז דער "אָנוכי" — דאָס ערשטע וואָרט פֿון די עשׂרת־הדיברות ווען דער אייבערשטער שטעלט זיך פֿאָר פֿאַר דעם פֿאָלק איז: "איך בין דײַן גאָט וואָס האָט דיך אַרויסגעצויגן פֿון מצרים". איז קיין וווּנדער ניט אַז די דראַמע פֿון יציאת־מצרים און דער מעמד הר־סיני זײַנען די הויפּט־עלעמענטן אין דעם פּראָצעס וואָס האָט פֿאַרוואַנדלט די שבֿטים אין אַ פֿאָלק. "היום הזה נהיית לעם לד’ אלוהיך" — הײַנטיקן טאָג ביסטו געוואָרן פֿאַר אַ פֿאָלק צו גאָט דײַן האַר (יהואש, דבֿרים כ״ז: 9). מיר לעבן איבער די דראַמע בײַם אָפּריכטן דעם סדר און זײַן מקיים די מיצווה פֿון דור צו דור מיט אַ פֿײַערלעכער שטימונג, גײַסטיקער דערהויבוננג און נאַציאָנאַלן שטאָלץ. די הגדה איז דאָס איינציקע רעליגיעזע בוך, וואָס איז ניט געחתמעט. מיר האַלטן אין איין רעדאַגירן, צוגעבן נײַע קאַפּיטלעך און פּירושים, ווײַל די דראַמע האָט זיך נישט געענדיקט. וועלכער פֿריִערדיקער דור פֿאַר אונדזער האָט דערפֿאַרן, איבערגעלעבט די שואה — דעם חורבן פֿונעם אייראָפּעיִשן ייִדנטום און דעם אויפֿקום פֿון מדינת־ישׂראל?

פֿון אונדזער פֿאָלקלאָר־אוצר

מיט 100 יאָר צוריק, דעם 15טן אַפּריל 1912 איז געזונקען די שיף "טיטאַניק", 5 טעג נאָך דעם ווי זי איז אָפּגעשוווּמען פֿון ענגלאַנד. מער ווי 1,500 נפֿשות זענען אומגעקומען אין די אײַז־קאַלטע וואַסערן און די גאַנצע וועלט האָט נישט נאָר גערעדט, נאָר אויך געזונגען וועגן דער טראַגעדיע; די ייִדיש־רעדנדיקע מאַסן בתוכם.


"צי האָט איר, ליבע מענטשעלעך, געהערט
דעם אומגליק וואָס האָט געטראָפֿן?
אַן אַמעריקאַנער שיף האָט זיך איבערגעקערט,
וויפֿל מענטשן האָט איין אומגליק פֿאַרלאָפֿן.


צי האָט איר, ליבע מענטשלעך, געזען די קאַרטינע
[בילד]
ווי גרויס עס איז געווען דער צאָרן,
ווי מאָמענטאַלנע די וואַסער איז אַרײַן אין דער מאַשינע,
און די עלעקטרי איז פֿאַרלאָשן געוואָרן.


דער שיפֿס־קאַפּיטאַן איז אין דער הייך געשטאַנען
און האָט באַמערקט דעם ביטערן צאָרן,
ווי די שיף פֿאַנגט אָן אונטערצוגיין,
אַ קלאַפּ און אַ שטראָך און איז צעשמעטערט געוואָרן.

ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"


Shalom Auslender.
Hope: A Tragedy. A Novel.
Riverhead, 2012

דער ערשטער ראָמאַן פֿונעם אַמעריקאַנער שרײַבער שלום אויסלענדער זעט אויס ווי אַ פּרוּוו אונטערצוציִען אַ סך־הכּל צו דער לעצטער תּקופֿה אין דער אַמעריקאַנער ייִדישער ליטעראַטור. די דאָזיקע תּקופֿה קאָן מען באַשרײַבן ווי אַ "נאָך-קלאַסישע", וואָס איז געקומען נאָך דעם, ווי די קלאַסיקער, אַזעלכע ווי סאָל בעלאָו, פֿיליפּ ראָט, בערנאַרד מעלאַמוד האָבן געהאַט אָנגעשריבן זייערע וויכטיקסטע ווערק און אַנטדעקט פֿאַר דער וועלט דעם נײַעם אַמעריקאַנער ייִדישן העלד.
נאָך זיי איז געקומען אַ ייִנגערער דור׃ מײַקל שאַבאָן, דאַראַ האָרן, יונתן סאַפֿראַן־פֿאָער, נתן ענגלענדער, גערי שטיינגאַרטאַון. זיי האָבן אַרײַנגעבראַכט מער איראָניע און פֿאַנטאַזיע אין ליטעראַטור, געשאַפֿן אַ נײַעם מין העלד, אַ לײַכטזיניקן כּמו־אינטעליגענט, וואָס איז דער היפּוך צו די "ערנסטע" כאַראַקטערן פֿון זייערע פֿאָרגייערס.
אַזוי ווי אַנדערע יונגע "פּאָסט־קלאַסיקער", שפּילט זיך אויסלענדער מיט כּלערליי קולטורעלע קלישעען פֿון אַמעריקאַנער ייִדנטום. זײַן ראָמאַן איז דורכגעזאַפּט מיט ליטעראַרישע רמזים און אַסאָציאַציעס, אָבער זיי שפּילן אַ ריין איראָנישע ראָלע. דאָס בוך איז איינצײַטיק אי אַ פּאַראָדיע אויף דער אַמעריקאַנער־ייִדישער ליטעראַטור, אי אַ מין פֿילאָסאָפֿישער משל וועגן דעם מיין פֿון לעבן און טויט, אָבער אָט די ביידע אַספּעקטן לאָזן זיך ניט צעטיילן.

געשיכטע
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער דריטער (קולטור)־סדר פֿון "אַרבעטער־רינג" אינעם האָטעל "וואַלדאָרף אַסטאָריאַ", אין וועלכן ס׳האָבן זיך באַטייליקט 1,500 מענטשן, ניו־יאָרק 1950
מיט 55 יאָר צוריק, דעם 31טן יאַנואַר 1957 איז טראַגיש אומגעקומען לעאָ ראָבינס, אַ מיטאַרבעטער פֿון "פֿאָרווערטס" זינט 1921. אַ געבוירענער אין ליטע, אין 1895, איז אליעזר ראַבינאָוויטש (דער אמתער נאָמען פֿון לעאָ ראָבינס) געקומען קיין אַמעריקע אין 1910, זיך געלערנט אין באָסטאָנער אוניווערסיטעט און האָט אָנגעהויבן זײַן זשורנאַליסטישע טעטיקייט אויף ענגליש, אין אַ באָסטאָנער צײַטונג. אין 1918 איז — אויך אין באָסטאָן — אַרויס אַ בוך פֿון זײַנע ענגלישע דערציילונגען א״ט Mary the Merry.
אין די יאָרן פֿון זײַן אַרבעט אין "פֿאָרווערטס" האָט ראָבינס, אַ חוץ פֿילצאָליקע אַרטיקלען, אָנגעשריבן אַ ראָמאַן און אַ צאָל פּיעסן, אַרײַנגערעכנט די מעלאָדראַמע "אויף דער זיבעטער עוועניו", וואָס מע האָט אין די מיט-1930ער געשפּילט אין טעאַטער אויף דער צווייטער עוועניו. אומגעקומען איז ער צוליב אַן אַוואַריע פֿון אַן עראָפּלאַן, אויפֿן וועג קיין מאַיאַמי. ער איז געווען איינער פֿון די 20 אומגעקומענע פּאַסאַזשירן. די איבעריקע 81 לײַט זײַנען פֿאַרבליבן לעבן.
דעם 18טן אַפּריל 1935, האָט ראָבינס פֿאַרעפֿנטלעכט אַן אַרטיקל וועגן דעם "הײַנטיקן פּסח אין אַמעריקע". פֿון דעם דאָזיקן גרויסן אַרטיקל האָב איך אויסגעקליבן דעם פֿראַגמענט, וואָס הייסט "דער ‘אַמעריקאַניזירטער’ סדר". מיר שײַנט, אַז לעאָ ראָבינס האָט געשאַפֿן אַ בילד פֿון די 1930ער יאָרן, מיט אינטערסאַנטע אַנטראָפּאָלאָגישע פּרטים, וועלכע ער האָט געזען מיט די אויגן פֿון אַ מענטש, וועלכער האָט געדענקט די "אַלטע היים". דערצו האָב איך אין ראָבינס׳ באַשרײַבונג געפֿונען אַ סך פּרטים, וואָס דערמאָנען מיר אָן דעם ווי אַזוי מע האָט געפּראַוועט פּסח אין מײַן אַרום, אין די 1950ער און 1960ער יאָרן, אין אוקראַיִנע.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די לעצטע צוויי טעג פֿון פּסח זענען פֿאַרבונדן מיט קריעת־ים־סוף — דער עיקר־נס פֿון יציאת־מצרים. ווען די ייִדן זענען אַרויס פֿון מצרים, האָט פּרעה באַשלאָסן זיי ווידער צו פֿאַרשקלאַפֿן.
דעם זיבעטן טאָג נאָכן אַנטלויפֿן, זענען די ייִדן צוגעקומען צום ברעג פֿונעם ים־סוף. פּרעהס אַרמיי האָט זיי נאָכגעיאָגט, נאָר ס׳איז געשען אַ גרויסער נס. די וואַסערן האָבן זיך געשפּאָלטן, און די ייִדן זענען אַריבער אויף דער אַנדערער זײַט פֿונעם ים, און האָבן זיך ענדגילטיק באַרפֿרײַט פֿון זייערע פֿאַרשקלאַפֿער.
צוליב דער וויכטיקייט פֿונעם דאָזיקן נס, ווערן די לעצטע צוויי טעג פֿון פּסח פֿאַררעכנט פֿאַר אַ ספּעציעלן יום־טובֿ. מע קאָן זאָגן, אַז די פּסח־נאַכט סימבאָליזירט דעם אָנהייב פֿון גאולת־מצרים, דער חול־המועד — דעם פּראָצעס פֿון באַפֿרײַונג, און די לעצטע צוויי טעג — דעם קולמינאַציע־מאָמענט, דער סוף פֿון דער "מיסטישער רעוואָלוציע", בעת וועלכער די ייִדן האָבן זיך פֿאַרוואַנדלט פֿון אַ גרופּע דערנידעריקטע שקלאַפֿן אין אַ פֿרײַ פֿאָלק — אין אַ געזעלשאַפֿט פֿון "בני־מלכים", ווי יעדער מענטש פֿילט זיך אומאָפּהענגיק און חשובֿ ווי אַ פּרינץ.
די פֿאַרגאַנגענע וואָך האָבן מיר באַהאַנדלט דעם נאָמען פֿונעם הײַנטיקן יום־טובֿ, וועלכער איז מרמז אויף דעם ענין פֿון "תּיקון־הדיבור". די מקובלים אינטערפּרעטירן דאָס וואָרט "פּסח" ווי "פּה סח" — "דאָס מויל, וואָס האָט געשמועסט". להיפּוך, קאָן מען פֿאַרשטיין דאָס וואָרט "פּרעה", אויב מע רוקט דעם אות "הא" אויף אַן אַנדער אָרט, ווי "פּה רע" — "אַ שלעכט מויל".

װעלט פֿון ייִדיש
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון איציק גאָטעסמאַן

די פֿאַרגאַנגענע וואָך איז אונדזער מיטאַרבעטערין חנה מלאָטעק אַלט געוואָרן 90 יאָר — ביז הונדערט־און־צוואַנציק! זינט 1970 ביזן הײַנטיקן טאָג, האָט קודם זי און איר מאַן, דער באַקאַנטער דערציִער און כּלל־טוער יאָסל מלאָטעק ז״ל, און דערנאָך זי אַליין, אָנגעפֿירט מיט דער "פֿאָרווערטס"־רובריק "פּערל פֿון דער ייִדישער פּאָעזיע". וויפֿל מאַטעריאַלן האָט די רובריק אָנגעזאַמלט? דער זוכצעטל צום טייל פֿון דער רובריק "לייענער דערמאָנען זיך לידער", צוזאַמענגעשטעלט פֿון דוד ראָגאָוו און שמואל גאָלדענבערג (ייִוואָ־בלעטער, 2003), פֿאַרנעמט 80 זײַטן מיט טויזנטער איינסן! פֿאַרן פֿאָרשער פֿונעם ייִדישן ליד איז די רובריק געוואָרן אַ וויכטיקער רעסורס, און זינט דער אַרבעט פֿון דער ייִוואָ־עטנאָגראַפֿישער קאָמיסיע אין די 1920ער און 1930ער יאָרן, איז די רובריק געוואָרן די פֿאַרשפּרייטסטע זאַמל־אַרבעט פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר אינעם 20סטן יאָרהונדערט.
עס העלפֿט אַלע מאָל ווען דער פֿאָרשער האָט אויך אַן אײַזערנעם זכּרון ווי חנה מלאָטעק. די ייִדיש־וויסנשאַפֿטלעכע וועלט ווערט זייער, זייער פּאַמעלעך דיגיטאַליזירט אויפֿן קאָמפּיוטער און אויף דער אינטערנעץ, און במילא, אין אַזאַ מצבֿ, דאַרך מען פּשוט געדענקען וווּ מע קען געפֿינען, וווּ מע האָט אַמאָל געלייענט, וווּ מע האָט אַמאָל געהערט, וואָס מע זוכט. חנה מלאָטעק, אין איר פּאָזיציע ווי די מוזיק־פֿאָרשערין אין ייִוואָ, האָט נישט נאָר זיך באַקענט מיט די זאַמלונגען פֿון פֿאָלקסלידער, נאָר אויך מיט די טעאַטער־לידער, וועלכע געפֿינען זיך אין פֿאַרשיידענע זאַמלונגען, ווי אויך מיט די אַרכיוון פֿון זינגערס און קאָמפּאָזיטאָרן, און קולטור־אָרגאַניזאַציעס. לעצטנס האָט זי אָנגעהויבן אויסצוסדרן דעם וויכטיקן אַרכיוו פֿון דער זינגערין און מײַסטער־לערערין מאַשע בעניאָ־מץ, וואָס זי האָט אונדז דערציילט, אַז דער אַרכיוו "איז גאָר אַ וויכטיקע זאַמלונג".

װעלט פֿון ייִדיש
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון איציק גאָטעסמאַן

דער זינגער אַנטאָני ראָסעל טרעט אויף בײַם סדר פֿונעם "ייִדישן אַקטיאָרן־קלוב/ייִדישע אַרטיסטן און פֿרײַנד", דעם 2טן אַפּריל
אָנהייב חודש אַפּריל, בײַם יערלעכן סדר פֿונעם "ייִדישן אַקטיאָרן־קלוב/ייִדישע אַקטיאָרן און פֿרײַנד", האָט דער חזן משה בער פֿאַרבעטן אַרויף צו דער בינע דעם אַפֿריקאַנער־אַמעריקאַנער זינגער אַנטאָני ראָסעל, וועלכער האָט פּריטשמעליעט דעם עולם מיט זײַן פֿאָרשטעלונג פֿון די לידער פֿונעם רעפּערטואַר פֿון סידאָר בעלאַרסקי (1898—1975). דער אָפּרוף אויף זײַן אויפֿטריט איז געווען אַ געוואַלדיקער, און דער זינגער אַליין האַלט, אַז "דער סדר איז געווען פֿון די בעסטע איבערלעבונגען אין מײַן לעבן. הלוואַי וואָלט יעדער עולם זיך צוגעהערט צום זינגער ווי דער דאָזיקער עולם".
במשך פֿון די לעצטע עטלעכע חדשים ווערט ראָסעל מער און מער באַקאַנט דעם ייִדישן קולטור־עולם אין ניו־יאָרק. זײַן ערשטער קאָנצערט פֿון ייִדישע לידער איז ערשט פֿאָרגעקומען אין יאַנואַר בײַם "שלום־עליכם־קולטור־צענטער" אין בראָנקס. דערנאָך האָט ער זיך באַטייליקט אין שיין בייקערס טעאַטער־פֿאָרשטעלונג "די גרויסע באָבקעס" אינעם "ייִדישן קהילה־צענטער" אין מאַנהעטן אין פֿעברואַר, און אין אַ ברוקלינער "קאַוועהויז" אין מאַרץ. מאָנטיק, דעם 23סטן אַפּריל, 7:00 אין אָוונט, וועט ער זינגען זײַן סידאָר בעלאַרסקי רעפּערטואַר בײַם "קאַוועהויז" פֿונעם "ייִדישן קולטור־קאָנגרעס" אינעם נײַעם "אַרבעטער־רינג"־ביוראָ אין מאַנהעטן.
אַנטאָני ראָסעל איז געבוירן געוואָרן אין פֿאָרט־וואָרט, טעקסאַס, אָבער איז אויפֿגעוואַקסן אין צפֿון־קאַליפֿאָרניע. ער האָט אָנגעהויבן צו זינגען צו 17 יאָר, כאָטש ער האָט לכתּחילה געוואָלט ווערן אַ פּיאַניסט. דעם חולם האָט ער אויפֿגעגעבן, ווען בײַ איין קאָנצערט, לויט ווי ער דערציילט, "האָט אַ קליין מיידל, אַ גרויסער טאַלאַנט, געשפּילט שאָפּען בעסער פֿון מיר". האָט ער באַשלאָסן צו שטודירן געזאַנג. אין וואָקאַלער קונסט האָט ער אין גיכן געוווּנען אַ קאָנקורס, און האָט ווײַטער זיך אָפּגעגעבן מיט דעם. אָפּערע האָט ער שטודירט אינעם חשובֿן "מאַרטינאַ אַרויאָס פּרעלוד־צו־פֿאָרשטעלונג", אַ וואַרשטאַט וואָס טרענירט אָפּערע־זינגערס.

געזעלשאַפֿט
פֿון מרדכי דוניץ (ירושלים)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ ריי פֿון אָרעמע־לײַט צו באַקומען אַ שפּײַז־שטיצע, ישׂראַל
מײַן "בריוו פֿון ירושלים" וועט דערשײַנען אין די חול־המועד־טעג פֿון פּסח, נאָך דעם, ווי מיר האָבן שוין געהאַט געפּראַוועט דעם טראַדיציאָנעלן סדר, יעדע משפּחה אויף איר שטייגער, לויט אירע מינהגים, לויט דער טראַדיציע.
"הניצנים ניראו באָרץ, עת הזמיר הגיע וקול־התּור נשמע באַרצנו" — וואָרעם זע, דער ווינטער איז שוין פֿאַרבײַ, דער רעגן איז פֿאַרגאַנגען און די בלומען האָבן זיך באַוויזן אין לאַנד, די צײַט פֿון געזאַנג איז געקומען, די בלומען האָבן זיך באַוויזן אין לאַנד, די צײַט פֿון געזאַנג איז געקומען, און דער קול פֿון דער טורטלטויב לאָזט זיך הערן אין אונדזער לאַנד (תּרגום: יהואש).
די מאָלערישע שילדערונגען, ווי עס ווערט געבראַכט אין "שיר־השירים", וואָס זענען פֿאַרפֿאַסט געוואָרן מיט טויזנטער יאָרן צוריק, רופֿן נאָך אַלץ אַרויס אונדזער באַוווּנדערונג און אַנטציקונג.
הײַיאָר איז בײַ אונדז טאַקע געווען דער וועטער, ווי עס ווערט געשילדערט אין "שיר־השירים". דער פֿאַרגאַנגענער ווינטער איז בײַ אונדז געווען אַ שטאַרק רעגנדיקער. די בערג פֿון גולן און חרמון זענען געווען באַדעקט מיט אַ הויכן שניי. דער וואַסער־פֿלאַך פֿון כּנרת האָט זיך באַטײַטיק געהויבן, צו דער צופֿרידנקייט פֿון דער גאַנצער ישׂראל־באַפֿעלקערונג, באַזונדערס פֿון די אַגריקולטור־לאַנדווירטן, וועלכע זענען געווען אין די לעצטע יאָרן באַזאָרגט פֿון דער לאַנגער טריקעניש.
די שווערע, עקאָנאָמישע און פּאָליטישע לאַגע, וואָס הערשט איצט אין לאַנד, די גרויסע צאָל אַרבעטסלאָזע, די נויט בײַ די אָרעמע, קראַנקע, עלטערע שיכטן פֿון דער באַפֿעלקערונג, האָט פֿאַר פּסח אָנגעפֿילט אונדזערע הערצער מיט באַדויער און שווערן געמיט.

מוזיק

עמוס הירשביין ז״ל
"באַכאַנאַליע", אַ סטרונע־קוואַרטעט, געגרינדעט לכּבֿוד דעם קאָמפּאָזיטאָר יאָהאַן סעבאַסטיאַן באַך, איז מיט צוויי וואָכן צוריק אויפֿגעטראָטן מיט אַ ספּעציעלן קאָנצערט אין אָנדענק פֿונעם אימפּרעסאַריאָ, עמוס הירשביין. דער קאָנצערט איז פֿאָרגעקומען אין דער שיל, "אַנשי חסד", אין מאַנהעטן.
הירשביין איז ניפֿטר געוואָרן דעם 31סטן דעצעמבער 2011, צו 77 יאָר, נאָך אַ לאַנגן קאַמף מיט אַלצהײַמערס. פֿון די 1960ער ביז די 1990ער איז ער געווען אַ באַקאַנטער דירעקטאָר פֿון קאָנצערט־סעריעס אין דער שטאָט ניו־יאָרק, אַרײַנגערעכנט 20 יאָר ווי דער פּראָגראַם־דירעקטאָר בײַם ייִדישן קהילה־צענטער אויף דער 92סטער גאַס. זײַן כאַריזמאַטישע פּערזענלעכקייט, ליבע צו קלאַסישער מוזיק און גרייטקייט צו העלפֿן מוזיקער אין זייער קאַריערע, האָט צוגעצויגן מענטשן פֿון אומעטום.
הירשביין, דער זון פֿונעם ייִדישן שרײַבער, פּרץ הירשביין, און דער פּאָעטעסע, אסתּר שומיאַטשער, איז געבוירן געוואָרן אין מאַנהעטן, אָבער אויפֿגעוואַקסן אין האָליוווּד, וווּ דער באַרימטער אַקטיאָר, עדוואַרד דזשי ראָבינסאָן, פֿלעג זיי פֿאַרבעטן צו זיך אין שטוב. איינער פֿון עמוס׳ גוטע פֿרײַנד איז געווען דער לעגענדאַרער אַקטיאָר, דזשיימס דין, וועלכער האָט אינספּירירט עמוסן צו אויטאָ־געיעגן. נאָך דעם ווי דין איז דערהרגעט געוואָרן אין אַן אויטאָ־קאַטאַסטראָפֿע אין 1955, האָט עמוס, פֿאָלגנדיק זײַן פֿרוי, אויפֿגעהערט זיך צו באַטייליקן אין די אויטאָ־פֿאַרמעסטן.
די פּראָגראַם לכּבֿוד הירשביין האָט אַרײַנגענומען באַכס "קאָנצערט אין D major"; שענבערגס "אַ לעבן געבליבענער פֿון וואַרשע"; בלאָכס "ניגון פֿונעם בעל־שם־טובֿ" נאַטאַשאַ הירשהאָרנס "התבוננות דורך צוויי תּפֿילות" (אַ וועלט־פּרעמיערע); דמיטרי שאָסטאַקאָוויטשס "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע, ווערק 79", און נעמי שמרס "ירושלים פֿון גאָלד".

פּובליציסטיק
פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

איז דען פֿאַראַן אַזאַ מין זאַך ווי אַ הונדערט־פּראָצענטיקער ייִד? מיט וואָס מעסט מען עס? וווּ און בײַ וועמען שטייט עס אײַן? אין וועלכן ספֿר־פּראַלניק האָט מען עס פֿאַרעפֿנטלעכט? ווען מ׳גריבלט זיך אין דעם אורשפּרונג, גלוסט זיך מיר נישט, אָבער איך וועל עס דערמאָנען סײַ־ווי־סײַ. להבֿדיל, היטלער ימח־שמו־וזכרו האָט אויך זיך פֿאַרפֿירט אין דער זעלבער פֿראַגע. ווער איז אַ גאַנצער ייִד? אַ האַלבער ייִד? אַ פֿערטל ייִד? אַ דריטל ייִד? אַ צענטל ייִד? און איר ווייסט דאָך אַליין וואָס ס׳איז אַרויסגעקומען דערפֿון.
נעמט מען זיך הײַנט, נאָכן חורבן, אָן צו מאַכן אַן אינספּעקציע ווער איז אַ ייִד? אַ האַלבער ייִד? אַ פֿערטל ייִד? וכּדומה. וואָסער שרעקלעכע פֿראַגע צו ברענגען אויף די ליפּן נאָך אַזאַ חורבן. און אויב דאָס איז נישט גענוג, האָבן מיר אַ "בית־שמש" און אַ "קרית־יואל," וואָס זיי האָבן זיך פּראָקלאַמירט ווי די אמתדיקע, סאַמאָראָדנע, עכטע, באַרג סיני, משה רבינוס וואָרט־זאָגנדיקע ייִדן. "מאה־שערים" האַלט, אַז בלויז זיי האָבן אָנגעכאַפּט גאָט בײַ דער באָרד. ליבע ייִדן, מיר האָבן קוים אויסגעשעפּט דעם ברונעם פֿון דער פֿראַזע "מי יהודי?" — ווער איז אַ ייִד?
ערשטנס, לאָמיר אָנכאַפּן די גערער מיט די באָבאָווער, די בעלזער מיט די פּשעוואָרסקער, די סאַטמאַרער מיט די בראַצלאַווער, די וויזשניצער מיט די, לאָמיר זאָגן, ליובאַוויטשער, צווישן אַ שאָק מיט אַנדערע עדות ייִדן. די אַלע סעקטעס און אַ שלל מער פֿון זיי, האַלטן, אַז בלויז זיי זײַנען ס׳אייבערשטע פֿון שטייסל ווען עס קומט צו די עכטע, באַרג סיני־ייִדן וואָס זײַנען געשטאַנען בײַם שפּיץ פֿון גאָטס־באַרג און באַקומען די לוחות מיט די ברכות, מיט גאָטס תּורה, מיט די אַלע הייליקע ספֿרים גלײַך פֿון משה רבינוס מויל און גאָטס אויערן. אָמן־סלה.

קולטור
פֿון סערגאָ בענגעלסדאָרף (מאָלדאָווע)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

ראָמאַן גרינבערג (ווין) גיט אַן אַרײַנפֿיר צו זײַן פּראָגראַם

די ייִדישע באַטייליקונג אין "מערצישאָר"

דער ערשטער וועסנע־חודש אין מאָלדאָווע טיילט זיך, געוויינטלעך אויס, מיט זײַן קאַפּריזנעם וועטער. דער ווינטער וויל נאָך נישט אַוועקגיין, און ווײַזט בייז אַרויס זײַן כאַראַקטער: אָט ווערט ער ווייכער, וואַרעמער און אָט שיקט ער אָן אַ קאַלטן רעגן מיט אַ ווינט. דערצו נאָך, האָט דער קעשענעווער מייאָר, דאָרין קירטאָאַקע, פֿאַראָרדנט אָפּצושטעלן דעם באַהייצונג־סעזאָן אין מיטן מאַרץ, ווײַל צוליב די ווילד־הויכע פּרײַזן אויף גאַז, זײַנען די אײַנוווינער שולדיק געבליבן דער שטאָט אַ ריזיקע סומע געלט. זיץ איך איצט בײַם שרײַבטיש, אײַנגעקוטעט אין אַלע וואַרעמע חפֿצים מײַנע און באַמי זיך צו דערוואַרעמען מיט די גײַסטיקע אונטערנעמונגען, וואָס האָבן געמאַכט דאָ אונדזער ייִדיש לעבן אָנגעזעטיקט און לעבעדיק.
שוין דאָס 46סטע מאָל מערקן מיר אָפּ דעם יערלעכן אינטערנאַציאָנאַלן מוזיקאַלישן פֿעסטיוואַל "מערצישאָר". במשך פֿון 10 טעג טרעטן איבערן לאַנד אויף מוזיקער און אַרטיסטן פֿון מאָלדאָווע און פֿון אויסלאַנד. הײַיאָר איז צווישן די געסט אויפֿגעטראָטן דער קלעזמער־קוואַרטעט פֿון עסטרײַך, אין שפּיץ מיט ראָמאַן גרינבערג. אינעם גרויסן זאַל פֿון דער מאָלדאַווישער פֿילהאַרמאָניע האָט ער מיט זײַנע קאָלעגן — קלאַרנעטיסט סאַשע קאַנילאָוו, קאָנטראַבאַס האַנס לאַזאַרקאָוויטש און פּויקער וואָלפֿגאַנג דאָרער — געשפּילט אַ גאַנצן אָוונט ייִדישע מוזיק, ווערק פֿון די אַמעריקאַנער ייִדישע קאָמפּאָזיטאָרן, פּאָפּולערע ישׂראלדיקע לידער, ווי אויך אָריגינעלע מוזיק, וואָס ער אַליין האָט געשאַפֿן. באַגײַסטערט פֿון דעם גרויסן דערפֿאָלג, זײַנען די מוזיקער געפֿאָרן מיט זייער פּראָגראַם אין דער שטאָט סאָראָקע.