אוי, דו שוסטערל וואָס זשע ווילסטו?
אַרבעטן דאַרפֿסטו, און לײַדן מוזסטו,
אוי, דו שוסטערל באַווײַז דײַן חן —
און רײַס די דראַטווע מיט די ציין.
דאָס פֿאָלקסליד וואָס מײַן באָבע פֿלעג זינגען, האָט זי, אַפּנים, זיך אויסגעלערנט פֿונעם אַלטער שוסטער (אַזוי האָט ער געהייסן), דער שוסטער אין איר שטעטל זוויניעטשקע. די צוועקעס פֿלעגט ער האַלטן אין מויל בשעת ער האָט זיי אַרײַנגעקלאַפּט אין שוך און דערבײַ געזונגען אָן אַ צאָל לידער.
פּראָפֿ׳ עדנה נחשון פֿונעם "ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר" באַמערקט, אַז דער שוך אין דער ייִדישער געשיכטע און קולטור האָט אַנטוויקלט אַזוי פֿיל פֿאַרשיידענע סימבאָלן און ווערטן — פֿון די שיך וואָס די ישׂראלים האָבן געטראָגן בעת יציאת־מצרים, ביז די שוידערלעכע בערג שיך פֿון די אומגעקומענע ייִדן אין די טויט־לאַגערן — אַז ס‘איז געקומען די צײַט צונויפֿצושטעלן אַ זאַמלונג עסייען, וואָס זאָל זיך פֿאַרטיפֿן אינעם ענין — שיך און ייִדן.
און אַזוי הייסט טאַקע דער באַנד Shoes and Jews וואָס איז אַרויס אין 2008, רעדאַקטירט פֿון פּראָפֿ׳ נחשון. אין איר אַרײַנפֿיר צום באַנד שרײַבט נחשון וועגן דעם שוך בײַ ייִדן, און פֿאַרשטייט זיך, אַז ווען מע לאָזט זיך אין דעם אַרײַן נעמט נישט קיין סוף. אָבער עטלעכע אינטערעסאַנטע עסייען שטעלן דעם טראָפּ אויף פֿאָלקלאָר.



דער טונקעלער,
פֿון דער פּאָעמע
"דער דיבוק", 1921

ווען ש. אַנ־סקיס קלאַסישע דראַמע "דער דיבוק" איז צו ערשט פֿאָרגעשטעלט געוואָרן אויף דער בינע אין 1920, האָט קיינער נישט געקענט פֿאָרויסזען וואָס פֿאַר אַ רושם דאָס וועט מאַכן נישט בלויז אויף די ייִדן, נאָר אויף דער גאַנצער וועלט. צום באַדויערן, האָט אַנ־סקי נישט דערלעבט צו זען די ערשטע סוקצעסן פֿון זײַן ווערק בײַ דער ווילנער טרופּע און בײַם העברעיִשן “הבימה"־טעאַטער — די פּאָפּולערקייט וואָלט אים זיכער הנאה געטאָן. אָבער מיט דער גרויסער פּאָפּולערקייט פֿון אַ פּערזענלעכקייט אָדער זײַנעם אַ ווערק, קומט אויך די מענטשלעכע נטיה צו מאַכן חוזק דערפֿון, עס אַראָפּצורײַסן דורך פּאַראַדיע און סאַטירע.
דער אינטערעס צו אַנ־סקיס "דיבוק" ווערט נישט קלענער מיט די יאָרן. זונטיק, דעם 28סטן אָקטאָבער איז פֿאָרגעקומען בײַם מערילענדער אוניווערסיטעט אַ “דיבוק־מאַראַטאָן": די אַקאַדעמיקער און קינסטלער האָבן זיך באַטייליקט אין סימפּאָזיומס; סטודענטן האָבן פֿאָרגעלייענט פֿון דער דראַמע; “דער דיבוק: אַן אָפּערע אין ייִדיש" פֿון שלמה עפּשטיין איז פֿאָרגעשטעלט געוואָרן; אַ פֿילם פֿון אַ נײַער “הבימה"־באַאַרבעטונג פֿון דער פּיעסע מיט ליאַלקעס האָט מען געוויזן, און אַחרון, אחרון חבֿיבֿ — דעם קלאַסישן ייִדישן פֿילם פֿון 1937 האָט מען אויך געוויזן. די דיבוק־מאַניע האָט זיך אָנגעהויבן בײַ די וואַרשעווער ייִדן נאָך אין די 1920ער יאָרן און אויפֿגעלעבט געוואָרן, ווען דער פֿילם איז אַרויס.

צו מײַן טאַטנס 16טן יאָרצײַט, וואָס איז אויסגעפֿאַלן דעם 8טן יוני (י׳ח סיוון), וויל איך נאָך אַ מאָל זיך טיילן מיט דער בוקעווינער שפּראַך און מיטן פֿאָלקלאָר, וואָס איך האָב פֿאַרצייכנט אין מײַן נאָטיצביכל, אָבער געפֿין עס נישט אין די ווערטער־ביכער. אין דער בוקעווינע האָט מען אַרײַנגעמישט ייִדיש, דײַטש, אוקראַיִניש און רומעניש אין איין שפּראַכלעכן שמעלצטאָפּ.


אינעם שטעטל סערעט אין דער רומענישער גימנאַזיע, וווּ מײַן טאַטע, יונה גאָטעסמאַן, האָט זיך געלערנט, האָט די לערערין חוזק געמאַכט פֿונעם תּלמיד, וואָס האָט אַ נאַרישן ענטפֿער געגעבן. "אײַ אַוזיט און קלאָפּאָט" — ai auzit un clopot — "האָסט געהערט אַ גלאָק", האָט זי דעם תּלמיד געזאָגט, מיינענדיק, אַז דו האָסט געהערט קלינגען אַ גלאָק, אָבער דו פֿאַרשטייסט נישט וואָס דאָס מיינט.
ווי אַ קינד האָט יונהלע געהאַט אַ גרויסן אַפּעטיט, האָט מען אים גערופֿן "יונה קניש". און זײַן מאַמע, די באַבע גיטל, האָט געוווּסט, אַז ווען ער קומט אַהיים פֿון חדר, וועט זי מוזן גיין קאָכן עפּעס אין קיך. האָט זי זיך אויסבאַהאַלטן פֿאַר אים. איז ער אַרײַן אין שטוב און אויסגערופֿן מיט די ווערטער פֿאַרגרײַזט — "וווּ ביסטו מאַמע, אין שאַזלאָן [סאָלאָן] אָדער אין קאָלאָזעט [קלאָזעט]?"; איז געבליבן דאָס ווערטל אין דער משפּחה.
דער טאַטע האָט געדינט אין רומענישן מיליטער. דאַכט זיך, אַז ער איז אַפֿילו צוריקגעקומען פֿון דער מעדיצין־שול אין איטאַליע, צו דינען איין יאָר. אַלע אוניווערסיטעט־סטודענטן זענען געווען "איין יאָריקע" אין דער אַרמיי. דערציילט ער, אַז ווען דער סערזשאַנט פֿון די סאָלדאַטן האָט פֿאַרזוכט דאָס עסן אויף וועטשערע, האָט ער פֿאַרקרימט דאָס פּנים, אויסגעשפּיגן דאָס עסן און געזאָגט — "פּו! מינקאַץ באַיעץ" — דאָס הייסט, פּו! עסט חבֿרה!