צו גאַסט בײַם "פֿאָרווערטס"
אַ שמועס מיט ד״ר יונתן בויאַרין
פּראָפֿעסאָר, צפֿון־קאַראָלײַנער אוניווערסיטעט
די פּראָגראַם פֿירט איציק גאָטעסמאַן

A Guest at the Forverts
A Talk with Dr. Jonathan Boyarin,
Professor, University of North Carolina
Program hosted by Itzik Gottesman

די אויפֿנאַמע און די פֿונקציע פֿון יזכּור־ביכער ענדערן זיך מיט דער צײַט, באַמערקט ראָזמערי האָראָוויץ אין איר הקדמה צו דעם זאַמלבאַנד. עס וואַקסט אונטער אַ נײַער דור לייענער און פֿאָרשער, וואָס קען מער ניט לייענען די שפּראַכן, בפֿרט ייִדיש, און האָט ניט קיין פּערזענלעכע זכרונות וועגן דעם שטעטל. עס באַווײַזן זיך נײַע אויפֿלאַגעס אין איבערזעצונגען אויף נײַע שפּראַכן, ווי אויך נײַע מאַטעריאַלן און נײַע טעכנישע מעדיאַ, קודם־כּל עלעקטראָנישע. מיט דער צײַט גייען יזכּור–ביכער אַריבער פֿונעם פּריוואַטן אייגנטום פֿון לאַנדסמאַנשאַפֿטן אינעם רשות־הרבים פֿונעם ברייטערן פּובליקום.
די כּוונה פֿון די פֿאַרפֿאַסער פֿון יזכּור־ביכער איז געווען אונטערצוהאַלטן דעם אַחדות־געפֿיל פֿון די צעזייטע און צעשפּרייטע יוצאי־השטעטל דורך אויפֿבויען אַ ליטעראַרישן דענקמאָל פֿאַר זייער קאָלעקטיוון עבֿר. איצט, האַלט האָראָוויץ, באַנוצט מען זיך מיט די דאָזיקע ביכער קודם־כּל צוליב פֿאָרשערישע צוועקן, ווי אַ מקור פֿון קענטענישן וועגן דעם אַמאָליקן ייִדישן לעבן. עס איז דערבײַ מערקווירדיק, אַז די היסטאָריקער פֿון דער פֿריִערדיקער תּקופֿה, בערך ביז די 1970ער, האָבן דווקא ניט געהאַלטן יזכּור־ביכער פֿאַר פֿאַרלאָזלעכע היסטאָרישע מקורים, אָבער די איצטיקע פֿאָרשער זײַנען געשטימט מער פּאָזיטיוו.

משה רבינו האָט געשיקט אַ גרופּע פֿון צוועלף אויסשפּירער — די נשׂיאים פֿון יעדן ייִדישן שבֿט — אַרײַנצודרינגען אין ארץ־כּנען, כּדי געווויר צו ווערן וועגן דעם לאַנד, וווּהין דער אייבערשטער האָט צוגעזאָגט אַרײַנצוברענגען די ייִדן. ווען די אויסשפּירער — מרגלים — האָבן זיך אומגעקערט, האָבן צען פֿון זיי געטענהט, אַז די ייִדן וועלן נישט קענען אַרײַנקומען אינעם לאַנד, ווײַל די מלחמה מיט די דאָרטיקע פֿעלקער וועט זײַן צו סכּנותדיק, ווײַל זיי זענען זייער שטאַרק און וווינען אין פֿאַרפֿעסטיקטע שטעט.
יהושע בן נון, משה רבינוס הויפּט־תּלמיד, דער נשׂיא פֿונעם שבֿט־אפֿרים, און כּלבֿ בן יפֿונה, דער נשׁיא פֿון שבֿט־יהודה, האָבן אָבער אָפּגעלייקנט די טענות פֿון די אַנדערע נשׂיאים און געמאָלדן, אַז מע וועט יאָ קאָנען באַזעצן דאָס צוגעזאָגטע לאַנד. ס׳רובֿ ייִדן האָבן זיך אָבער צוגעהערט צו די אַנדערע מרגלים און זענען אַנטוישט געוואָרן אין ארץ־כּנען. ווי אַ רעזולטאַט פֿאַר די דאָזיקע ספֿקות, איז דאָס גאַנצע ייִדישע פֿאָלק באַשטראָפֿט געוואָרן מיט דעם, וואָס זיי האָבן געמוזט וואַנדערן פֿערציק יאָר אינעם מידבר, און צו שטאַרבן דאָרטן. בלויז יהושע און כּלבֿ, די דערמאָנטע צוויי מרגלים, האָבן זוכה געווען אַרײַנצופֿירן אינעם לאַנד דעם ייִנגערן דור, וועלכער איז שוין אויפֿגעוואַקסן בעת די וואַנדערונגען אינעם מידבר.
אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, האָבן מיר באַטראַכט די סיבה, פֿאַרוואָס דער חומש "במדבר" ווערט אויך אָנגערופֿן "ספֿר הפּקודים" אָדער "דאָס בוך פֿון חשבונות". ביידע טעמעס, וואַנדערונגען אינעם מידבר און פּרטימדיקע חשבונות, ווערן כּסדר באַהאַנדלט אינעם דאָזיקן טייל פֿון דער תּורה.

צו מײַן טאַטנס 16טן יאָרצײַט, וואָס איז אויסגעפֿאַלן דעם 8טן יוני (י׳ח סיוון), וויל איך נאָך אַ מאָל זיך טיילן מיט דער בוקעווינער שפּראַך און מיטן פֿאָלקלאָר, וואָס איך האָב פֿאַרצייכנט אין מײַן נאָטיצביכל, אָבער געפֿין עס נישט אין די ווערטער־ביכער. אין דער בוקעווינע האָט מען אַרײַנגעמישט ייִדיש, דײַטש, אוקראַיִניש און רומעניש אין איין שפּראַכלעכן שמעלצטאָפּ.


אינעם שטעטל סערעט אין דער רומענישער גימנאַזיע, וווּ מײַן טאַטע, יונה גאָטעסמאַן, האָט זיך געלערנט, האָט די לערערין חוזק געמאַכט פֿונעם תּלמיד, וואָס האָט אַ נאַרישן ענטפֿער געגעבן. "אײַ אַוזיט און קלאָפּאָט" — ai auzit un clopot — "האָסט געהערט אַ גלאָק", האָט זי דעם תּלמיד געזאָגט, מיינענדיק, אַז דו האָסט געהערט קלינגען אַ גלאָק, אָבער דו פֿאַרשטייסט נישט וואָס דאָס מיינט.
ווי אַ קינד האָט יונהלע געהאַט אַ גרויסן אַפּעטיט, האָט מען אים גערופֿן "יונה קניש". און זײַן מאַמע, די באַבע גיטל, האָט געוווּסט, אַז ווען ער קומט אַהיים פֿון חדר, וועט זי מוזן גיין קאָכן עפּעס אין קיך. האָט זי זיך אויסבאַהאַלטן פֿאַר אים. איז ער אַרײַן אין שטוב און אויסגערופֿן מיט די ווערטער פֿאַרגרײַזט — "וווּ ביסטו מאַמע, אין שאַזלאָן [סאָלאָן] אָדער אין קאָלאָזעט [קלאָזעט]?"; איז געבליבן דאָס ווערטל אין דער משפּחה.
דער טאַטע האָט געדינט אין רומענישן מיליטער. דאַכט זיך, אַז ער איז אַפֿילו צוריקגעקומען פֿון דער מעדיצין־שול אין איטאַליע, צו דינען איין יאָר. אַלע אוניווערסיטעט־סטודענטן זענען געווען "איין יאָריקע" אין דער אַרמיי. דערציילט ער, אַז ווען דער סערזשאַנט פֿון די סאָלדאַטן האָט פֿאַרזוכט דאָס עסן אויף וועטשערע, האָט ער פֿאַרקרימט דאָס פּנים, אויסגעשפּיגן דאָס עסן און געזאָגט — "פּו! מינקאַץ באַיעץ" — דאָס הייסט, פּו! עסט חבֿרה!

צעמאָלט די ערשטע פֿיר באַשטאַנדטיילן אין אַ שפּײַז־מאַשין ביז ס׳איז גוט אויסגעמישט. באַזאַלצט און באַפֿעפֿערט דעם סאָוס. דרייט ווידער אָן די שפּײַז־מאַשין, און גיסט, בשעת־מעשׂה, צו־ביסלעך אַרײַן דעם בוימל.
מישט די אַנדערע אינגרעדיענטן צונויף אין אַ גרויסער שיסל, און באַגיסט דעם סאַלאַט מיטן סאָוס.