ליטעראַטור
פֿון מירל מניעווסקי (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

"מיר זײַנען דאָ: זכרונות פֿון דעם ליטווישן חורבן" [We Are Here: [Memories of the Lithuanian Holocaust איז דער טיטל פֿון עלען קאַסעדיס בוך, וואָס איז נאָר וואָס אַרויס פֿון נעבראַסקאַ אוניווערסיטעט־פֿאַרלאַג. ווי באַוווּסט, שטאַמען די ווערטער "מיר זײַנען דאָ" — פֿונעם פּאַרטיזאַנער ליד "זאָג ניט קיינמאָל" — "ס׳וועט אַ פּויק טאָן אונדזער טראָט מיר זײַנען דאָ" — געשריבן אין ווילנער געטאָ פֿון הירש גליק, ווען ער האָט זיך דערוווּסט פֿונעם וואַרשעווער געטאָ־אויפֿשטאַנד. אָבער לויטן בוך פֿון עלען קאַסעדי האָבן די ווערטער "מיר זײַנען דאָ", אַ נײַעם זין — ווי אַ דעקלאַראַציע פֿון די איצטיקע און אויך קומענדיקע דורות; פֿון די, וואָס האָבן געירשנט די קאָנסעקווענצן פֿון דער שרעקלעכסטער קאַטאַסטראָפֿע אין דער מאָדערנער געשיכטע.
דאָס בוך פֿאָרשט ווי די הײַנטיקע מענטשן באַציִען זיך צו דעם, וואָס ס׳איז געשען מיט די ייִדן. די ייִדן גופֿא און אויך די פֿעלקער פֿון די לענדער, וווּ ייִדן האָבן אַמאָל געוווינט, זײַנען נאָך אַלץ דערשלאָגן פֿון דעם מערדערישן אומגליק. ווי אַ צוגאָב צו דעם חורבן וואָס די ייִדן זײַנען אויסגעשטאַנען, דאַרף מען אויך צורעכענען די אַכזריותדיקע פֿאַרברעכנס פֿון די סאָוועטן, וואָס זענען געקומען נאָך דער נאַצישער אָקופּאַציע.
אין 2004, ווען קאַסעדי האָט זיך דערוווּסט וועגן דער ייִדיש-זומער-פּראָגראַם אין ווילנע, האָט זי זיך דאָרט באַלד פֿאַרשריבן. זי האָט געוואָלט זיך דערנענטערן צו איר משפּחה. אָבער בשעת אירע שטודיעס דאָרטן האָט זי באַגעגנט מענטשן און געהערט געשיכטעס, וואָס זי וואָלט זיך פֿריִער ניט געקענט פֿאָרשטעלן. אירע אַמאָליקע געדאַנקען מכּוח דער פֿראַגע — ווער זײַנען די שולדיקע און ווער זײַנען די קרבנות?

חורבן, קולטור
פֿון מירל מניעווסקי (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ דראַמאַטיזירטע סצענע: חנה מיט איר וואַליזקע
די אָנדערטהאַלב מיליאָן ייִדישע קינדער וואָס זענען אומגעקומען בעתן חורבן, בלײַבן אַמערסטנס אומבאַקאַנט פֿאַר דער ברייטערער וועלט. אָבער אין די לעצטע פּאָר יאָר קומען אַרויס פֿילמען וואָס שילדערן דעם גיהנום פֿון אַ קינדס קוקווינקל. למשל, דער פֿראַנצויזישער פֿילם, Sarah’s Key, מאָלט דעם גורל פֿון אַ שוועסטער וואָס האָט פֿאַרשלאָסן איר קליין ברודערל אין אַ שאַפֿע, מיינענדיק, אַז דערמיט וועט זי אים ראַטעווען פֿון די דײַטשן, ווען פֿאַקטיש, ער איז דאָרט פֿאַרמויערט געוואָרן, געבליבן אויף הפֿקר צו שטאַרבן אַליין, ווײַל טאַטע-מאַמע און די שוועסטער זײַנען אַרעסטירט געוואָרן און האָבן אים נישט געקענט ראַטעווען. דער פֿילם, אַ בעלעטריסטישע דראַמע, ווײַזט ווי די שוועסטער שׂרה פּײַניקט זיך מיט איר שולד־געפֿיל צוליב דעם, וואָס זי האָט איבערגעלאָזט איר ברודערל. לסוף, האַלט זי, אַז זי איז שולדיק פֿאַר זײַן טויט. מע זעט אין פֿילם ווי איר שולד אַנטוויקלט זיך במשך פֿון איר נאָך-מלחמהדיקן לעבן און ווי די שולד רופֿט זיך אָפּ אין אַלע מענטשן, וואָס רירן זיך צו צו דער מעשׂה — די וואָס ווילן עס אַנטפּלעקן און די וואָס האָבן אַ פֿאַרבינדונג צו דער אומגליקלעכער משפּחה.
דער נײַער פֿילם, Inside Hana’s Suitcase, "אין חנהס וואַליזקע" איז נישט קיין דראַמע, נאָר אַ דאָקומענטאַר־פֿילם, וואָס האָט אויך דראַמאַטיזירטע סצענעס. אָבער דער עצם פֿונעם פֿילם איז צו ווײַזן, ווי אַזוי מען קען דערציִען קינדער וועגן דעם חורבן. ווי אינעם פֿילם Sarah’s Key, איז דער פֿילם אויך אַ מעשׂה וועגן אַ ברודער און שוועסטער. אָבער אין דעם פֿאַל איז דער ברודער, דזשאָרדזש בריידי, געבליבן לעבן און זײַן שוועסטער חנה איז אומגעקומען. מען זעט אינעם פֿילם ווי דזשאָרדזש, שוין אַן אַכציק־יאָריקער ייִד פֿון דער שארית-הפּליטה, ראַנגלט זיך מיטן געפֿיל פֿון שולד, צוליב דעם וואָס ער האָט נישט געקענט ראַטעווען זײַן קליין שוועסטערל.