- English Forward
- Archive אַרכיוו
-
Multimedia
מולטימעדעאַ
- ווידעאָ־קאַנאַל Forverts Video Channel
- „פֿאָרווערטס‟־קול Forverts Voice
- ירושלים, ישׂראל Jerusalem, Israel
- פּאַריז, פֿראַנקרײַך Paris, France
- וואַרשע, פּוילן Warsaw, Poland
- מאָסקווע, רוסלאַנד Moscow, Russia
- בוענאָס־אײַרעס, אַרגענטינע Buenos-Aires, Argentina
- מעלבורן, אויסטראַליע Melbourne, Australia
- לאָס־אַנדזשעלעס, פֿ״ש Los Angeles, US
- אַרכיוו פֿון „פֿאָרווערטס‟־שעה Archive of the Forward Hour
- Store קראָם
-
Blogs
בלאָגס
- פֿרעגט אַן עצה בײַ ד״ר בערגער Dr. Berger Answers Your Health Questions
- דורך ריקיס אויגן Through Riki's Eyes
- ווײַטער Vayter
- נײַעס פֿאַר בני־בית No Place Like Home
- אידיש מיט אן „א‟ Yiddish with an Aleph
- טאָג בײַ טאָג (ייִדיש־קאַלענדאַר) Day by Day (Yiddish Calendar)
- שיין בייקער אין שיין־שאָו Shane Baker in The Sheyn Show
- עונג־שבת Oyneg Shabes
- פּענשאַפֿט Penshaft
- ראָש־חודש מיט ר׳ ליפּא Rosh Chodesh With Reb Lipa
- אוצרות פֿון „פֿאָרווערטס”־אַרכיוו Treasures From the Forverts' Archive
- פֿאַרגעסן און ווידער געדרוקט Forgotten, and Now - Republished
- ייִדישע שרײַבער דערציילן Yiddish Writers Speak
-
Sections
אָפּטיילן
- עדיטאָריאַל Editorial
- ישׂראל, מיטל־מיזרח Israel, Middle East
- פּאָליטיק Politics
- מענטשן און געשעענישן Feature Stories
- פּובליציסטיק Opinion
- קהילה Community
- ייִדיש־וועלט Yiddish World
- אַנטיסעמיטיזם Anti-Semitism
- רוחניות Spirituality
- געשיכטע History
- ליטעראַטור Literature
- קונסט און קולטור Arts & Culture
- אין אָנדענק In Memory
- טשיקאַוועסן Out of the Ordinary
- Home אַהיים
|
סוף־וואָך, דעם 27סטן יולי הייבן זיך אָן, אין לאָנדאָן, די אָלימפּישע פֿאַרמעסטן, וואָס וועלן אָנגיין ביזן 12טן אויגוסט. ווי באַקאַנט, קומען די דאָזיקע פֿאַרמעסטן אַרויס פֿונעם אוראַלטן גריכנלאַנד, וואָס דער הויפּט־דעוויז פֿון זיי איז געווען — שטילשטאַנד בעת די פֿאַרמעסטן גייען אָן. אָבער אויך דעמאָלט, ווען מיט דער וועלט האָבן געפּראַוועט די גריכישע געטער, האָט מען נישט איין מאָל דעם הויפּט־תּנאַי געבראָכן. צווישן די פּראָיעקטן, וואָס די יונגע לײַט האָבן דורכגעפֿירט: אַ פּראָגראַם וואָס ברענגט כּישוף־מאַכער צו שפּיטאָלן, רעהאַביליטיר־צענטערס און דירות־הײַזער פֿאַר עלטערע לײַט; אַ יערלעכע מאָדע־אויסשטעלונג, וואָס זאַמלט געלט פֿאַר די ישׂראלדיקע צדקה־צוועקן, און אַ קוריקולום, וואָס לערנט סטודענטן איבערן לאַנד ווי אַזוי בעסער צו פֿאַרשטיין און העלפֿן אויטיסטישע תּלמידים אין זייערע קלאַסן. הײַיאָר איז דאָס זעקסטע יאָר, וואָס מע האָט אויסגעטיילט די "תּיקון־עולם" פּרעמיעס (Diller Teen Tikkun Olam Awards); ביז איצט האָט מען שוין אויסגעטיילט מער ווי 1 מיליאָן דאָלאַר פֿאַר 30 צענערלינגען אין קאַליפֿאָרניע. אַחוץ די "תּיקון־עולם פּרעמיעס", שטיצט די "דילער־פֿונדאַציע" אויך אַ צווייטע פּראָגראַם, Diller Teen Fellows, וואָס ברענגט צונויף פֿעיִקע ייִדישע צענערלינגען אין 18 שטעט אין צפֿון־אַמעריקע און ישׂראל, און טרענירט זיי, במשך פֿון אַ יאָר און אַ האַלב, ווי זיי קענען ווערן צוקונפֿטיקע פֿירער, איבערגעגעבן דעם ייִדישן פֿאָלק, ישׂראל און געזעלשאַפֿטלעכער אַרבעט. דאָס צווייטע אָרט איז אָשפּיצין — אַזוי האָט געהייסן פֿאַר דער מלחמה דאָס דרום־פּוילישע שטעטל אָשוויענטשים, טרויעריק באַרימט ווי אויסשוויץ — דאָס פּלאַץ, וווּ די נאַציס האָבן אויסגעבויט דעם טויט־לאַגער. פֿאַרן חורבן זענען ס׳רובֿ תּושבֿים פֿון אָשפּיצין געווען ייִדן. צוויי פֿאַרשיידענע נײַע פּראָיעקטן שטעלן דעם זעלבן ציל: צו באַקענען דעם ברייטערן עולם מיט פֿאַרגעסענע קאַפּיטלען פֿון ייִדישער געשיכטע, ווי אויך צו געבן די אָרטיקע אײַנוווינער און די טוריסטן צו פֿאַרשטיין בעסער דעם הײַנטיקן מצבֿ פֿון די דאָזיקע צוויי ערטער. די וועבזײַט "http://www.oshpitzin.pl" ווערט באַגלייט מיט אַ ספּעציעלער קאָמפּיוטער־פּראָגראַם פֿאַר "אײַ־פּאָדס" און "אײַ־פֿאָנס", וועלכע ווײַזט אַן אינטעראַקטיווע מאַפּע פֿונעם אַמאָליקן ייִדישן שטעטל מיט פּרטימדיקע ידיעות. אויף דער וועבזײַט קאָן מען אויך איבערלייענען אַן עלעקטראָניש בוך אויף ענגליש וועגן אָשפּיצין (אָדער "אושפּיצין, ווי דער מחבר שרײַבט עס אָן מיט די ייִדישע אותיות, לויט דער פּוילישער הבֿרה). די צוויי ווערטער: ליבע און פֿײַער זײַנען, אַזוי ווי דאָס וואָרט "שלום", געוואָרן אַן אָפּגעריבענע מטבע, זינט יצחק שמיר, דער נאָרוואָס פֿאַרשטאָרבענער, און נאָכן טויט שטאַרק געלויבטער פּרעמיער־מיניסטער פֿון די 1980ער יאָרן, האָט אַרויסגעלאָזט פֿון זײַן מויל די פּערלדיקע פֿראַגע: "וואָס ברענט?" — ווען מע האָט אים גערופֿן צוצואײַלן דעם שלום־פּראָצעס; און נאָך מער: זינט דער מלוכה־קאָנטראָלער מיכה לינדענשטראַוס האָט אַרויפֿגעלייגט אויף דעם אינערן־מיניסטער אלי ישי און אויף דעם פֿינאַנץ-מיניסטער יובֿל שטײַניץ די מיניסטעריאַלע און פּערזענלעכע אַחריות פֿאַר דער ריזן־שׂרפֿה, וועלכע האָט מיט צוויי יאָר צוריק פֿאַרצוקט דעם וואַלד אויפֿן כּרמל צוזאַמען מיט 42 נפֿשות פֿון דער פֿײַערלעשער־קאָמאַנדע. די טערמינען וואָס האָבן אַ שײַכות מיט קנאָבל זענען זייער אינטערעסאַנטע. דאָס ייִדישע "קנאָבל״ איז, אַפּנים, אַ קירצונג פֿונעם דײַטשישן Knoblauch — אַזעלעכע קירצונגען געפֿינט מען אויך אין דײַטשישע דיאַלעקטן. Knoblauch אַליין שטאַמט פֿון אַן עלטער וואָרט klobelauch, אַ צונויפֿהעפֿט פֿון צוויי ווערטער וואָס זענען טײַטש ׳געשפּאָלטן׳ און ׳ציבעלע׳ — דער קנאָבל לאָזט זיך דאָך צעטיילן אויף חלקים, וואָס אויף ייִדיש רופֿט מען זיי "ציינדלעך״. דאָס ענגלישע garlic איז אויך אַ צונויפֿהעפֿט, פֿון gar ׳שפּיז׳ און lic ׳ציבעלע׳ — פֿ״גל דאָס ענגלישע leek און דאָס דײַטשישע Lauch ׳פּאָרע-ציבעלע׳. אין דער ראָמאַנישער שפּראַך-משפּחה געפֿינט מען ס׳רוב אָפּשלאָגן פֿונעם לאַטײַנישן allium: פֿראַנצויזיש ail, פּאָרטוגאַליש alho, איטאַליעניש aglio, שפּאַניש ajo. בלויז רומעניש האָט דאָ אַרויסגעוויזן "שאַפֿערישקייט״: דאָרטן איז דאָס וואָרט usturoi, פֿון אַ לאַטײַנישן ווערב ustulare ׳(פֿאַר)ברענען׳ — ס׳איז קלאָר פֿאַר וואָס. די סלאַווישע טערמינען: פּויליש czosnek, טשעכיש česnek, רוסיש chesnok אאַז״וו — זענען פֿאַרבונדן מיט אַן אַלטן ווערב וואָס איז אויך טײַטש — ׳שפּאַלטן׳, און אפֿשר אויך מיטן ווערב פֿאַר ׳קעמען׳. (מיטן וואָרט פֿאַר ׳טייל׳ — פּויליש część אד״גל — איז עס נישט קיין קרובֿ, נישט-געקוקט אויף די האָפֿענונגען פֿונעם שרײַבער פֿון די שורות...) די הײַנטיקע וואָך הייבן מיר אָן לייענען דעם לעצטן טייל פֿון חמישה־חומשי־תּורה, "דבֿרים". אין פֿאָריקע פּרשיות האָבן מיט כּסדר באַטראַכט די עיקר־מאָטיוון פֿון יעדן חומש־טייל, אין פֿאַרבינדונג מיט זייערע נעמען. אויב מע באַטראַכט די תּורה ווי אַ סעריע פֿון פֿינף בענדער, וואָס יעדער באַנד איז געווידמעט אַ געוויסער טעמע, קאָן מען באַמערקן אַ געוויסע לאָגישע סטרוקטור. מע דאַרף נאָר אַ קוק טאָן אינעם דײַטשן זשורנאַל "מיטטײַלונגען צור ייִדישען פֿאָקלסקונדע" (ידיעות פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר), רעדאַקטירט פֿון ד״ר מאַקס גרונוואַלד, פֿאָלקלאָריסט און ראַבינער פֿון דער ווינער קהילה, צו זען ווי פּאָפּולער ס׳איז געווען צו זאַמלען ייִדישע ווערטלעך פֿאַר דער דײַטש־ייִדישער באַפֿעלקערונג. אינעם צווייטן נומער פֿון 1906, האָבן פֿינף מחברים אָפּגעדרוקט "שפּריכווערטער און רעדנסאַרטן" פֿון רוסלאַנד, פּוילן און אונגערן. פֿון ראָהאַטשעף האָט דער פּראָדוקטיווער זאַמלער הרבֿ ש. ביילין, וואָס זײַנע זאַמלונגען פֿון וויצן האָט מען נאָך געלייענט אינעם זשורנאַל "סאָוועטיש היימלאַנד" 70 יאָר שפּעטער, ממשיך געווען צו דרוקן ווערטלעך פֿון זײַנע זאַמלונגען: "אויף אַן אײַנעבויגענעם בוים, שפּרינגען ציגן." "געלט פֿאַרגייט און חכמה באַשטייט." "זי מעג שוין הערן קלעזמער: בײַ איר איז שוין נאָך שלושים." (דאָס הייסט, דאָס "מיידל" איז שוין עלטער ווי מע מיינט). קרימער יהודה׃ בילדער פֿון דער געשיכטע פֿון ייִדן, כאַזאַרן, קאַראַיִמער און קרימטשאַקעס אין קרים פֿון אַנטיקישער תּקופֿה ביז הײַנטיקע טעג. סימפֿעראָפּאָל׃ "דאָליאַ", 2011 דער האַלב–אינדזל קרים פֿאַרנעמט אין דער ייִדישער געשיכטע אַ גאָר חשובֿ אָרט. אין דער הקדמה צו זײַן בוך מאַכט מיכאַיִל קיזילאָוו אַ פֿאַרגלײַך צווישן קרים און ארץ–ישׂראל׃ דאָ און דאָרט האָבן ייִדן געוווינט זינט אוראַלטע צײַטן; ביידע געגנטן האָבן געהערט צו די אייגענע וועלט־אימפּעריעס — די ביזאַנטישע און די אָסמאַנישע. דער ייִדישער ייִשובֿ סײַ אין קרים סײַ אין ארץ־ישׂראל, איז געווען אַ געמיש פֿון פֿאַרשידענע עדות; און אינעם 20סטן יאָרהונדערט האָט מען זיך גענומען צו שאַפֿן דאָרט ייִדישע אויטאָנאָמע טעריטאָריאַלע איינסן אויפֿן יסוד פֿון לאַנד־ווירטשאַפֿטלעכע קאָלאָניעס. דערצו נאָך איז דער קלימאַט און די לאַנדשאַפֿט אין קרים ענלעך אויף ארץ־ישׂראל׃ ים, בערג, און אַ סך ניט־באַוווינטע שטחים. קיזילאָוו איז אַ יונגער ייִדישער היסטאָריקער פֿון קרים, וואָס האָט באַקומען אַ דאָקטאָראַט אין געשיכטע פֿון אָקספֿאָרדער אוניווערסיטעט. ער איז אַ מחבר פֿון צוויי וויסנשאַפֿטלעכע ביכער אויף ענגליש וועגן די קאַראַיִמער אין קרים און גאַליציע. אין זײַן נײַעם רוסישן בוך מאַכט ער אַ פּרוּוו צו דערציילן אין אַ פּאָפּולערן אופֿן, אָבער אויף אַ געהעריקן וויסנשאַפֿטלעכן ניוואָ, די גאַנצע לאַנגע געשיכטע פֿון ייִדן אין קרים. ס’איז שוין אַזוי פֿאַרפֿירט געוואָרן — צו רעדן וועגן דער אינטערנעץ ווי וועגן אַ ווירטועלער וועלט. אָבער מע דאַרף זיך באַזונדערס ניט שטאַרק אַרײַנטראַכטן אין דעם ענין כּדי צו פֿאַרשטיין, אַז קיין שום ווירטועלקייט איז, אין תּוך, ניטאָ. הינטער אַלץ, וואָס ווערט אַרויסגעשטעלט אין די עלעקטראָנישע רחבֿותן פֿון אינטערנעץ, שטייען ניט קיין ווירטועלע, נאָר לעבעדיקע, רעאַלע מענטשן. אַן אַנדער זאַך איז, אַז די אינטערנעץ גיט אַ מעגלעכקייט צו באַהאַלטן זיך הינטער עפּעס אַן עלעקטראָנישער מאַסקע און זיך פֿילן פֿרײַ צו שרײַבן עפּעס אַזוינס, וואָס אָן דער מאַסקע וואָלט געווען אפֿשר שווער אַרויסצושטעלן פֿאַר אַלעמענס אויגן. אַ גרויסער טייל פֿון קאָגמאַן־אַפּעלס בוך איז געווידמעט דער טעמע פֿון גראַפֿישער רעפּרעזענטאַציע פֿון דער שכינה, ווי אַ ווײַבלעכער אַספּעקט פֿון געטלעכקייט, אין שײַכות מיט דער טיפֿער טראַדיציע פֿון חסידי־אַשכּנז — די ייִדישע מיסטיקער, וועלכע האָבן נישט בלויז איבערגעלאָזט אַ רײַכע גײַסטיקע ירושה, נאָר פֿאַרלייגט די יסודות פֿונעם אַשכּנזישן ייִדנטום, ווי אַ באַזונדערע עטניש־רעליגיעזע עדה. ביז לעצטנס, האָבן צווישן די פֿאָרשער פֿון דער ייִדישער גײַסטיקער קונסט דאָמינירט משׂכּיליש־ראַציאָנאַליסטישע נטיות. ס׳רובֿ פֿאָרשער האָבן זיך פֿאָקוסירט אויף דעקאָראַטיווע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־קונסט און זעלטן געפּרוּווט אָפּצוטײַטשן די אַלטע ספֿרים־אילוסטראַציעס ווי אַן איקאָנאָגראַפֿישע סיסטעם, וואָס רעפּרעזענטירט רוחניות אין אַ געוויסער גראַפֿישער פֿאָרעם. די טעג איז צו מיר דערגאַנגען די ידיעה, אַז ישׂראל האָט מיט מזל אויסגעקליבן אַ שיינהייט־קעניגין פֿון צווישן די געראַטעוועטע פֿרויען פֿונעם חורבן. מיינט נישט אַז ס׳איז צוגעגאַנגען אַזוי פּשוט. עס האָבן זיך צוגעשטעלט צום קאָנטעסט אַ כאָפּטע אַלטע ווײַבער וואָס האָבן איבערגעלעבט דאָס גרעסטע אומגליק אין אונדזער געשיכטע. אויסגעפּוצט און אויסגעסטרויעט ווי יענטל צום גט, האָבן זיי פּאַראַדירט פֿאַר אַ כאָפּטע ריכטער. דאָ האָבן די שופֿטים און אָרגאַניזאַטאָרן זיי גענומען צום פֿאַרהער. יעדע איינע פֿון די קאָנטעסטאַנטקעס האָט געמוזט דערציילן די גרעסטע גרוילן פֿון אירע איבערלעבונגען. דאָס הויז אויף וויפֿל איך געדענק, האָב איך שוין געלעבט אין אַ גרויס הויז. אין דעם הויז איז געווען אַ גרויסער זאַל מיט מעבל וואָס מע האָט געבראַכט, דאַכט זיך, אַפֿילו פֿון ווין, אויב איך האָב נישט קיין טעות, אָדער אפֿשר פֿון אַנדערשוווּ פֿון דײַטשלאַנד. אין דעם זאַל איז מען כּמעט קיין מאָל ניט געווען, סײַדן עס זײַנען געווען חשובֿע געסט, אָדער אין די גאָר גרויסע ימים־טובֿים. און ס׳איז געווען אַ געוואַלדיק גרויסער עסצימער מיט אַ גרויסן טיש, און שפּעטער איז געווען, חוץ דעם גרויסן טיש, אַ קלענער טישל פֿאַר די קינדער. און איך געדענק, ווי איך פֿלעג בעטן, אַז איך וויל זיצן בײַ דעם גרויסן טיש וווּ מע זאָגט "ביטע שיין" און "דאַנקע שיין" (גערעדט האָט מען בײַ אונדז דײַטשמעריש אַ ביסל). |