מיט די "פּריפּעטשיקניקעס“ אין באַלטימאָר

שוין ווידער מלחמה־שפּאַנונג 
אויף די גרענעצן

"די גרעסטע השפּעה אויף מיר האָט געהאַט די ייִדישע פֿאָלקסמוזיק. איך הער ניט אויף צו זײַן אַנטציקט פֿון איר. זי איז אַזוי פֿילזײַטיק. זי קען זײַן זייער פֿריילעך און אין דער אמתן זײַן טיף טראַגיש. דאָס איז כּמעט תּמיד אַ מין לאַכן מיט טרערן. אָט די דאָזיקע אייגנטימלעכקייט, די דאָזיקע מעלה פֿון דער ייִדישער פֿאָלקסמוזיק איז זייער נאָענט צו מײַן פֿאָרשטעלונג פֿון דעם ווי אַזוי דאַרף מוזיק זײַן. זייער אָפֿט שאַץ איך אָפּ אַ מענטשן, לויט זײַן באַציִונג צו די ייִדן."
דמיטרי שאָסטאַקאָוויטש, רוסישער קאָמפּאָזיטאָר
אַ מענטש אַ חכם איז געווען דער דאָזיקער קאָמפּאָזיטאָר, דמיטרי שאָסטאַקאָוויטש. וועגן זײַן געניאַלער מוזיק איז בכלל נישטאָ וואָס צו רעדן. ווען איר הערט זײַנע ווערק, איז אײַך ממש שווער צו זאָגן, — "כ׳האָב געהאַט אַ גרויסע הנאה פֿון דער מוזיק", — אָבער פֿון די ערשטע קלאַנגען פֿילט איר שוין, אַז מע האָט צו טאָן מיט עפּעס פֿון אַ ששת־ימי־בראשית־קאַטעגאָריע, — אַ מדרגה, וואָס געפֿינט זיך אויף דער גרענעץ פֿון "געטלעכע געפֿילן" און "שעפֿערישן משוגעת". אַז איר נעמט אין די הענט די פּאַרטיטור פֿון שאָסטאַקאָוויטשעס וואָקאַל־ציקל "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע", דערפֿילט איר גלײַך אין זיך אַ קליין אומבאַהאָלפֿן קינד, וואָס האָט נאָך נישט אָנגעהויבן צו רעדן, אַפֿילו אויב איר זענט דער גרעסטער מומחה אין די מוזיק־ענינים. איך רעד שוין נישט וועגן דעם, אַז ס׳איז אַ גרויסער ספֿק, צי ס׳וועט זיך אויסגעפֿינען אויף דער וועלט אַ פּאַסיקער זינגער, וועלכער וואָלט געקאָנט אויסזינגען פּונקט דאָס, וואָס שאָסטאַקאָוויטש האָט געפֿילט און געשאַפֿן.
די געשיכטע פֿון שאַפֿן דעם דאָזיקן ייִדישן וואָקאַל־ציקל איז זייער אַ באַנאַלע. אין איינעם אַ זומער, אין אַ צײַטונג־קיאָסק לעבן זײַן דאַטשע, האָט שאָסטאַקאָוויטש דערזען אַ זאַמלביכל "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע", געקויפֿט עס, און ווײַטער — דערפֿילט אין די פֿאָלקס־לידער דאָס, וואָס האָט נישט געלאָזט אים צו רו, ביז וואַנען זײַן נשמה האָט זיך ניט "אויסגעגאָסן" אויפֿן נאָטן־פּאָפּיר.

אין דער פֿאָריקער פּרשה ווערט דערציילט וועגן דעם, ווי אַזוי יצחק האָט געפֿונען זײַן שידוך, מיט דער הילף פֿון זײַן טאַטן, אַבֿרהמען, און האָט חתונה געהאַט מיט רבֿקהן. די הײַנטיקע סדרה הייבט זיך אָן מיטן געבורט פֿון צווילינג־זין בײַ יצחקן און רבֿקהן — יעקבֿ און עשׂו.
במשך פֿון צוואָנציק יאָר, האָט רבֿקה נישט געהאַט קיין קינדער. די תּורה רופֿט זי אָן אַן "עקרה" — אַ פֿרוכטלאָזע פֿרוי. שפּעטער, צוליב יעקבֿ תּפֿילות, האָט זי פֿאַרשוואַנגערט מיט אַ צווילינג — צוויי קינדער מיטאַמאָל. זײַענדיק נאָך אין דער מאַמעס בויך, האָבן די צוויי ברידער זיך אָנגעהויבן קריגן. עשׂו איז געבוירן געוואָרן דער ערשטער. יעקבֿ האָט זיך אָנגעהאַלטן בײַ עשׂוס פּיאַטע בעת זײַן געבורט, פּרוּוונדיק צו ווערן דער בכור.
דער אייבערשטער האָט געזאָגט יעקבֿן, ווען זײַן ווײַב איז געוואָרן אַ מעוברת מיט צוויי זיך־קריגנדיקע קינדער, אַז רבֿקה טראָגט צוויי פֿעלקער אין איר בויך, און אַז צוויי באַזונדערע נאַציעס ("לאומים") וועלן אַרויס פֿון איר; די עלטערע נאַציע וועט באַדינען די ייִנגערע.
ווײַטער ווערט אין דער פּרשה דערציילט וועגן די חילוקים און סיכסוכים צווישן די צוויי ברידער. דער טאַטע האָט מער ליב געהאַט עשׂון, און די מאַמע — יעקבֿן. עשׂו איז אַ "יודע־ציד׳׳, אַ ווילדער ליידיקגייער און אַ רויבער, ווי עס דערקלערן די חז״ל, און יעקבֿ איז אַ "יושבֿ־אוהל", אַ פֿרידלעכער געצעלט־זיצער און תּורה־לערנער.
יצחק, זײַענדיק שוין אַלט און האַלב־בלינד, האָט געוואָלט געבן זײַן באַליבטסטן זון אַ ספּעציעלע ברכה. כּדי זי צו באַקומען, האָט יעקבֿ זיך אָנגעטאָן אין זײַן ברודערס בגדים. צוליב דער שוואַכער ראיה, האָט יצחק געבענטשט יעקבֿן אַנשטאָט עשׂון. אָבער נאָך פֿאַר דעם האָט יעקבֿ געקויפֿט בײַ זײַן ברודער דאָס רעכט צו ווערן אָנגערופֿן ווי דער בכור פֿאַר אַ טעלער זופּ. די דאָזיקע צוויי עפּיזאָדן האָבן אַרויסגערופֿן אַ שטאַרקע טענה מצד עשׂון. כּדי זײַן ברודער זאָל אים נישט דערהרגענען, האָט יעקבֿ געמוזט אַנטלויפֿן אין אַן אַנדער לאַנד.
עשׂו איז געווען דער פֿאָטער פֿון די אדומים — אַן אוראַלט סעמיטיש פֿאָלק. ווי עס ווערט דערציילט אין תּנ״ך, האָבן ייִדן זיך נישט איין מאָל געקריגט מיט די מלכים פֿון אדום. יוחנן הורקנוס, איינער פֿון די ייִדישע מלכים פֿון דער חשמונאָים־דינאַסטיע, האָט מגייר געווען די אדומים בגוואַלד; שפּעטער, האָבן די אייניקלעך פֿון די אדומישע גרים איבערגענומען די מאַכט בײַ די ייִדן. אַזוי אַרום, איז די נבֿואה וועגן יעקבֿס צוויי זיך־קריגנדיקע זין מקוים געוואָרן אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים.

(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

פּאָגראָמען

דערווײַל איז אין דעם ייִדישן לעבן געווען כּלערליי זאַכענישן. נאָך פֿריִער, אונטער קערענסקי, האָט אוקראַיִנע כּמעט געשאַפֿן אַן אייגענע מלוכה, און אין אוקראַיִנע איז געווען אַ ייִדישער מיניסטער — ביז דער גאַנצער ענין מיט אוקראַיִנע איז פֿאַרגאָסן געוואָרן מיט ייִדיש בלוט אין דעם יאָר 1919. אין דער צײַט פֿון דעם בירגערקריג, האָבן אַלע, ווער עס האָט נאָר געקענט, געמאַכט פּאָגראָמען אויף ייִדן. און נאָך עפּעס אַ פּונקט וואָס מע ווייסט ניט און וואָס אין דעם [איז] קיין שום ספֿק ניטאָ: אויך די באָלשעוויקעס האָבן אין אַ סך פֿאַלן געמאַכט פּאָגראָמען אויף ייִדן. ווײַל סוף־כּל־סוף, זײַנען ביידע זײַטן, אי בײַ די קאָנטער־רעוואָלוציאָנערן, אי בײַ די באָלשעוויקעס, געווען גענוג אָפּפֿאַל, גענוג כּללערליי באַנדיטן, וואָס בײַ יעדער געלעגנהייט האָבן זיי פֿריִער פֿון אַלץ געוואָלט רויבן, הרגענען, פֿאַרגוואַלדיקן. אָבער דאָס איז שוין געווען אין 1919, ווען איך אַליין בין שוין געווען אָפּגעטיילט און אָפּגעריסן פֿון זיי.

אַנאַרכיע

אין פּעטראָגראַד איז לעבן געוואָרן אַלץ שווערער. עס איז געווען אַן אמתע און אַן עכטע אַנאַרכיע אין דער צײַט, בכל־אופֿן אין דעם ערשטן יאָר אונטער די באָלשעוויקעס. פֿריִער פֿון אַלץ האָט זיך אָנגעהויבן, אַז סאָלדאַטן, וואָס די מאַכט האָט געשיקט אַכטונג געבן אויף די גאַסן, אויפֿן אָרדענונג, פֿלעגן באַפֿאַלן און אויסראַבעווען די לאַגערן פֿון בראָנפֿן. געשיקט האָט מען זיי אַלע מאָל, אַז מע זאָל די אַלע בראָנפֿנס צעגיסן, די פֿעסער בראָנפֿן צעברעכן, דער בראָנפֿן זאָל אויסרינען. איז דאָס בילד געווען אָפֿט אַזאַ מין שרעקלעכער און אָפּשטויסנדיקער: מענטשן פֿלעגן זיך וואַלגערן אויף דער גאַס, כּדי צו קענען פֿון שמוץ אַ לעק טאָן אַ ביסל בראָנפֿן. אַנדערע פֿלעגן פּשוט נעמען און פֿונאַנדערטיילן בראָנפֿן זיך און די אַלע וואָס קומען, וואָס שטייען אַרום. אַז מע האָט געשיקט אַ צווייטע אָפּטיילונג צעטרײַבן די ערשטע און מאַכן אַ שטיקל אָרדענונג, פֿלעגט די צווייטע אָפּטיילונג אויך צושטיין צו די, וואָס פֿלעגן טרינקען דעם בראָנפֿן.

(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

3

פֿון דער שטוב איז בעלאַ אַרויסגעגאַנגען אַרום צען. בײַ דער פּאַריקמאַכערשע דאַרף זי זײַן צען דרײַסיק. אַן אַנדערס מאָל וואָלט זי צו איר צוגעגאַנגען צופֿוס, ס’איז נישט ווײַט, אויף שיפּסהעדבעי ראָוד, אָבער הײַנט האָט זי נאָך גענוג זאַכן וואָס צו דערליידיקן און אָן דעם אויטאָ וועט זי זיך נישט באַגיין. אַ שיינער זומער־טאָג, פּונקט אַזאַ ווי ס’איז געווען מיט דרײַסיק יאָר צוריק, אינעם טאָג פֿון זייער חתונה. יאָ, מאַרקס מאַמע האָט ווי אין וואַסער געקוקט: בעלאַ איז געווען און פֿאַרבליבן אַ נאַשערקע. אמת, לעצטנס, קומט איר אויס אַלץ מער זיך אײַנהאַלטן און אָפּזאָגן פֿון געשמאַקע נאַשערײַען. דעמאָלט האָט זי געווויגן זיבן און פֿערציק קילאָ, און איצט — הונדערט איין און זיבעציק פֿונט.
מאַרקס מאַמע האָט זי אויפֿגענומען קילבלעך; בעלאַ האָט עס מער דערפֿילט, ווי פֿאַרשטאַנען. מעגלעך, צום ערשטן מאָל אין איר לעבן האָט אין איר געגעבן צו וויסן איר ווײַבערישער עגאָ. ניין, אויסערלעך האָט אַלץ אויסגעזען אָנגענעם, מיט אַ ליבלעכן שמייכל; זיי האָבן געטרונקען טיי און געגעסן קנישעס מיט קאַבאַק. “עס, בעלאָטשקע, — האָט זי ווייך איבערגעחזרט, און צוגעגעבן, — מאַריק האָט זייער ליב מײַנע קנישעס." דער שמייכל איז טאַקע געהאָנגען אויף איר פּנים, אָבער פֿאַרקוועטשט מיט די ווינקעלעך פֿון די דינע ליפּן, גרייט יעדע מינוט צו אַנטלויפֿן. אויך איר קול, ריכטיקער, דער טאָן, האָט זיך יעדעס מאָל געהעכערט, ווען זי האָט געוואָלט באַטאָנען “וויפֿל געזונט און כּוח האָט אונדז געקאָסט מאַרק זאָל אָנקומען אין אַזאַ פּרעסטיזשפֿולן אינסטיטוט!" דערבײַ האָט זײַן טאַטע פֿילדײַטיק צוגעגעבן: “און נישט נאָר דאָס!" — “ער דאַרף האָבן אַ ווײַב זי זאָל אים זײַן געטרײַ, ווי אַ מאַמע", — האָט געטענהט ווײַטער מאַרקס מאַמע, — און ווידער האָט זײַן טאַטע אַרויסגעוויזן זײַן קול: “און נישט נאָר דאָס!"