"די גרעסטע השפּעה אויף מיר האָט געהאַט די ייִדישע פֿאָלקסמוזיק. איך הער ניט אויף צו זײַן אַנטציקט פֿון איר. זי איז אַזוי פֿילזײַטיק. זי קען זײַן זייער פֿריילעך און אין דער אמתן זײַן טיף טראַגיש. דאָס איז כּמעט תּמיד אַ מין לאַכן מיט טרערן. אָט די דאָזיקע אייגנטימלעכקייט, די דאָזיקע מעלה פֿון דער ייִדישער פֿאָלקסמוזיק איז זייער נאָענט צו מײַן פֿאָרשטעלונג פֿון דעם ווי אַזוי דאַרף מוזיק זײַן. זייער אָפֿט שאַץ איך אָפּ אַ מענטשן, לויט זײַן באַציִונג צו די ייִדן."
דמיטרי שאָסטאַקאָוויטש, רוסישער קאָמפּאָזיטאָר
אַ מענטש אַ חכם איז געווען דער דאָזיקער קאָמפּאָזיטאָר, דמיטרי שאָסטאַקאָוויטש. וועגן זײַן געניאַלער מוזיק איז בכלל נישטאָ וואָס צו רעדן. ווען איר הערט זײַנע ווערק, איז אײַך ממש שווער צו זאָגן, — "כ׳האָב געהאַט אַ גרויסע הנאה פֿון דער מוזיק", — אָבער פֿון די ערשטע קלאַנגען פֿילט איר שוין, אַז מע האָט צו טאָן מיט עפּעס פֿון אַ ששת־ימי־בראשית־קאַטעגאָריע, — אַ מדרגה, וואָס געפֿינט זיך אויף דער גרענעץ פֿון "געטלעכע געפֿילן" און "שעפֿערישן משוגעת". אַז איר נעמט אין די הענט די פּאַרטיטור פֿון שאָסטאַקאָוויטשעס וואָקאַל־ציקל "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע", דערפֿילט איר גלײַך אין זיך אַ קליין אומבאַהאָלפֿן קינד, וואָס האָט נאָך נישט אָנגעהויבן צו רעדן, אַפֿילו אויב איר זענט דער גרעסטער מומחה אין די מוזיק־ענינים. איך רעד שוין נישט וועגן דעם, אַז ס׳איז אַ גרויסער ספֿק, צי ס׳וועט זיך אויסגעפֿינען אויף דער וועלט אַ פּאַסיקער זינגער, וועלכער וואָלט געקאָנט אויסזינגען פּונקט דאָס, וואָס שאָסטאַקאָוויטש האָט געפֿילט און געשאַפֿן.
די געשיכטע פֿון שאַפֿן דעם דאָזיקן ייִדישן וואָקאַל־ציקל איז זייער אַ באַנאַלע. אין איינעם אַ זומער, אין אַ צײַטונג־קיאָסק לעבן זײַן דאַטשע, האָט שאָסטאַקאָוויטש דערזען אַ זאַמלביכל "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע", געקויפֿט עס, און ווײַטער — דערפֿילט אין די פֿאָלקס־לידער דאָס, וואָס האָט נישט געלאָזט אים צו רו, ביז וואַנען זײַן נשמה האָט זיך ניט "אויסגעגאָסן" אויפֿן נאָטן־פּאָפּיר.

אויף קבֿר־אָבֿות מיט אַ ליד בין איך געקומען...

יעדער איינער טראָגט זײַן פּעקל, איז נישט מיד געווען איבערצוחזרן מײַן טאַטע, אונדז צו לאַנגע יאָר. און איך גיב שטענדיק צו, — און יעדער איינער טראָגט אין זיך און אויף זיך דעם גורל פֿון זײַן און יענעמס פֿאָלק. נע־ונדיקעס זענען מיר געווען, נע־ונדניקעס זענען מיר געבליבן, אַפֿילו ווען מיר האָבן אַן אייגענע מדינה. אַ ייִד קען נישט אײַנזיצן אויף איין אָרט, דער גורל שטעכט אים פֿון אַלע זײַטן.
עס איז געקומען דער חודש אלול, און ס׳איז צײַט אַרויפֿגיין אויף קבֿר־אָבֿות, און אויב נישט גשמיותדיק, טאָ כאָטש רוחניותדיק, ווײַל די קבֿרים פֿון אונדזערע נאָענטסטע קרובֿים זענען צעוואָרפֿן איבער גאָר דער וועלט. ווען איך גיי אויסרעכענען און זיך דערמאָנען נאָר אין יענע קרובֿים, וועלכע איך האָב געקענט פּערזענלעך, דאַרף איך אַרומרײַזן איבער דער וועלט פֿון איין אלול אָן ביזן צווייטן, און זיך אַרײַנכאַפּן — טיף אין סיביריע, אין רומעניע, אין אוקראַיִנע, אין רוסלאַנד, אין ווײַסרוסלאַנד, אין אַרגענטינע, אין אורוגוויי, אין בראַזיל, אין דײַטשלאַנד, אין ענגלאַנד, אין אויסטראַליע, אין קאַנאַדע, אין פֿאַראייניקטע שטאַטן און אין ישׂראל. אָט אַזאַ רײַכע קבֿרים־געאָגראַפֿיע פֿאַרמאָגט מײַן משפּחה.
דאָס יאָר זענען צוגעקומען נאָך צוויי פֿרישע מצבֿות, — דעם פֿעטער זיאָמע־זלמן אין ישׂראל און דער מומע יענטע־אידע אין דײַטשישן אָפֿענבאַך. דער פֿעטער זיאָמע פֿון דער מאַמעס צד און די מומע אידע פֿון טאַטנס צד, ביידע זענען געווען אין אַ בכּבֿודיקער עלטער, ניט ווײַט פֿון הונדערט יאָר אַלט, אַ ליכטיקן גן־עדן זאָלן זיי האָבן.
מײַנע קינדער־יאָרן האָב איך פֿאַרבראַכט אין איין אַרומפֿאָרן צווישן דעם בעסאַראַבער שטעטל פֿלאָרעשט און דער צפֿון־בוקאָווינער שטאָט טשערנאָוויץ, פּאָדאָליער קריזשאָפּאָל און ווער־ווייסט־וועלכן וואַסילקאָוו, וואָס איז אַ הינטערשטאָט פֿון קיִעוו.

— קוקט נישט אַרײַן אין מײַן צײַטונג, איר גנבֿעט בײַ מיר פֿון מויל אַרויס די שענסטע תּשובֿות...
— גאָט באַהיט, כ’האָב נאָר געוואָלט בײַ אײַך...
— ניין!... אומעטום שטופּט איר זיך, ייִדן, מיט אײַערע נאַרישע שאלות. זיצט און שווײַגט.
— דאַן לאָמיך הערן כאָטש איין תּשובֿה אָן אַ שאלה...
— הלוואַי וואָלט איך געקענט...
פֿון אַ געשפּרעך צווישן צוויי פּאַסאַזשירן אינעם צוג ווין—פּאַריז, סוף נאָוועמבער 1938

אַ גילגול פֿון אַ תּשובֿה

אַ בינטל מחשבֿות צום וואָרט
אין מיטן די אַכציקער יאָרן זענען מיר געווען יונג, און עטלעכע פֿון אונדז זענען שוין געווען רײַף. פֿון דער גאַנצער חבֿרה, די אַזוי גערופֿענע יונגע ייִדישע שרײַבער; בלויז באָריע סאַנדלער האָט שוין געהאַט אַרויסגעלאָזט אַ בוך און זײַן מיינונג וועגן מײַנע אייגענע לידער האָט פֿאַר מיר געהאַט אַ גרויסע ווערט. און דאָ פּלוצעם לאַדט מיך סאַנדלער אײַן צו פֿאָרן מיט אים אויף אַ וואַלדקוראָרט צווישן בערשעד און אָבאַדאָווקע. געזאָגט — געטאָן. אַ מחיה... אין־סופֿיקע שמועסן וועגן ליטעראַטור, פֿישגאַנג, יאַגעדעס, — ממש אַ גן־עדן.
איין טאָג האָט זיך מיר פֿאַרגלוסט אַ קוק טאָן אויפֿן באַרימטן שטעטל בערשעד מיט אַ ייִדיש־ייִדישן קווירטל "ירושלימקע". גיי איך מיר אַזוי פֿון דער רעכטער זײַט דעם שטראָז פֿון דער אָבאַדאָווקע צום שטעטל. עס ענדיקט זיך דער וואַלד און גלײַך דערזע איך די ערשטע כאַטקע, בײַם פּלויט שטייט אַ פֿרוי מיט אַ וואַרעמער פּוכענער שאַל אַרום די קריזשעס.

אַ נע־ונדישע דוינע

איציק מאַנגערן מיט בענקשאַפֿט
בלאָער הימל, ביטערגראָז...
איך בין שיכּור און זאָרגלאָז.
כ׳זיץ אין שענקל, זשליאָקע ווײַן
און פֿאַרבײַס מיט ליבעפּײַן.