אויף קבֿר־אָבֿות מיט אַ ליד בין איך געקומען...
יעדער איינער טראָגט זײַן פּעקל, איז נישט מיד געווען איבערצוחזרן מײַן טאַטע, אונדז צו לאַנגע יאָר. און איך גיב שטענדיק צו, — און יעדער איינער טראָגט אין זיך און אויף זיך דעם גורל פֿון זײַן און יענעמס פֿאָלק. נע־ונדיקעס זענען מיר געווען, נע־ונדניקעס זענען מיר געבליבן, אַפֿילו ווען מיר האָבן אַן אייגענע מדינה. אַ ייִד קען נישט אײַנזיצן אויף איין אָרט, דער גורל שטעכט אים פֿון אַלע זײַטן.
עס איז געקומען דער חודש אלול, און ס׳איז צײַט אַרויפֿגיין אויף קבֿר־אָבֿות, און אויב נישט גשמיותדיק, טאָ כאָטש רוחניותדיק, ווײַל די קבֿרים פֿון אונדזערע נאָענטסטע קרובֿים זענען צעוואָרפֿן איבער גאָר דער וועלט. ווען איך גיי אויסרעכענען און זיך דערמאָנען נאָר אין יענע קרובֿים, וועלכע איך האָב געקענט פּערזענלעך, דאַרף איך אַרומרײַזן איבער דער וועלט פֿון איין אלול אָן ביזן צווייטן, און זיך אַרײַנכאַפּן — טיף אין סיביריע, אין רומעניע, אין אוקראַיִנע, אין רוסלאַנד, אין ווײַסרוסלאַנד, אין אַרגענטינע, אין אורוגוויי, אין בראַזיל, אין דײַטשלאַנד, אין ענגלאַנד, אין אויסטראַליע, אין קאַנאַדע, אין פֿאַראייניקטע שטאַטן און אין ישׂראל. אָט אַזאַ רײַכע קבֿרים־געאָגראַפֿיע פֿאַרמאָגט מײַן משפּחה.
דאָס יאָר זענען צוגעקומען נאָך צוויי פֿרישע מצבֿות, — דעם פֿעטער זיאָמע־זלמן אין ישׂראל און דער מומע יענטע־אידע אין דײַטשישן אָפֿענבאַך. דער פֿעטער זיאָמע פֿון דער מאַמעס צד און די מומע אידע פֿון טאַטנס צד, ביידע זענען געווען אין אַ בכּבֿודיקער עלטער, ניט ווײַט פֿון הונדערט יאָר אַלט, אַ ליכטיקן גן־עדן זאָלן זיי האָבן.
מײַנע קינדער־יאָרן האָב איך פֿאַרבראַכט אין איין אַרומפֿאָרן צווישן דעם בעסאַראַבער שטעטל פֿלאָרעשט און דער צפֿון־בוקאָווינער שטאָט טשערנאָוויץ, פּאָדאָליער קריזשאָפּאָל און ווער־ווייסט־וועלכן וואַסילקאָוו, וואָס איז אַ הינטערשטאָט פֿון קיִעוו.
מײַן ערשטן אַקאָרדעאָן האָב איך באַקומען בײַ פֿינף יאָר, און געמוזט אים מיטשלעפּן מיט זיך אין די אַלע אומסופֿיקע רײַזעס, און יעדן טאָג, מינימום צוויי שעה, האָב איך געמוזט שפּילן די נודנע גאַמעס און דעם פֿעסט באַשטעלטן רעפּערטואַר פֿון יענע יאָרן: "איציק האָט שוין חתונה געהאַט", "וואַרניטשקעס", "יאָשקע פֿאָרט אַוועק", "קוזינע", "דער שוואַרצער ים", דאָס אוקראַיִנישע ליד "איך קוק אויפֿן הימל", אַ פּאָר פּוילישע פֿאָקסטראָטן, אומבאַדינגט — מיכאַיִל אָגינסקיס "פּאָלאָנעז", צוויי אַרגענטינער טאַנגאָס און אַ פּאָר פֿראַנצויזישע וואַלסן.
דער גרעסטער זינגער אין אונדזער משפּחה איז געווען דער פֿעטער זיאָמע, זאָל ער זיך מיִען. דער רעפּערטואַר זײַנער האָט זיך קיין מאָל ניט געביטן, — ער פֿלעגט אָנהייבן מיט דער "קוזינע" און פֿאַרענדיקן מיט די "פּאַפּירענע קינדערלעך". בײַ די דאָזיקע "פּאַפּירענע קינדערלעך" פֿלעגט די משפּחה אָנהייבן וויינען. בײַ די אָפֿענע פֿענצטער פֿלעגט זיך אויסשטעלן דאָס גאַנצע גוייִשע געסל. אַלע האָבן געוויינט. אָבער וואָס?... דער פֿעטער זיאָמע האָט געקענט נאָר אַ האַלבן קופּלעט, דעם דריטן, און דעם רעפֿרען. אַ שאָק מיט יאָרן האָב איך געזוכט די ווערטער פֿונעם ליד און נישט געקענט געפֿינען. אַלע האָבן געהערט וועגן דעם ליד, אַפֿילו געהערט דאָס ליד זינגען, נאָר קיינער האָט נישט געדענקט די ווערטער פֿון אָנהייב ביזן סוף.
פֿעטער זיאָמע, ס׳איז אַ ביסל שפּעט, און איך שלאָג זיך על־חטא. נאָך מיט יאָרן צוריק האָב איך איבערגענומען און פֿאַרשריבן דאָס ליד בײַ אונדזער קרובֿה הילדע בוקשטיין, ז״ל, פֿאַרשריבן און פֿאַרגעסן. הײַנט זשע, מיט טרערן אין האַרצן און מיט אַ געפֿיל פֿון אַן אויסגעפֿילטן חובֿ, גיי איך פֿאַראייביקן דעם אָנדענק פֿון אונדזערע ליבע און טײַערע. איך קום אַרויף אויף קבֿר־אָבֿות, נאָר אַנשטאָט אַ שטיינדל, ברענג איך די טרערן און ווערטער פֿון די אָפּגעהיטע "פּאַפּירענע קינדערלעך".
* * *
אַוועקגעפֿאָרן שמיליק,
די צײַט — פֿינעף יאָר,
און די מאַמע זײַנע האָט ער געלאָזט אַליין.
בײַ נאַכט פֿלעגט זי קלאָגן,
צו זיך אַליין זאָגן:
"גאָטעניו, וווּ איז מײַן קינד?
צי לעבט ער אַפֿילו
צי געשטאָרבן, חלילה,
און אפֿשר איז ער טאַקע נישט געזונט?"
נאָר איין מאָל אין אַ פֿרימאָרגן
ליג איך אין בעט.
האָט מיר דער פּאָסט־טרעגער
אַרײַנגעבראַכט אַ פּאַקעט.
די שײַן איז געוועזן בײַ מיר, —
איך האָב אַ זון און אַן אייניקל און אַ שניר.
פּאַפּירענע קינדערלעך האָב איך,
און איך דריק זיי צום האַרצן, צו זיך.
ווי קען אַ מאַמע נישט ווערן פֿאַרברענט,
ווען זי האָט קינדער, וואָס זיי הענגען אויף די ווענט.
אוי, ווי גליקלעך וואָלט איך, גאָטעניו, געווען,
ווען איך זאָל נאָך קענען קומען צו מײַן זון.
איך וואָלט זיך גוט פֿאַרהאַלטן מיט מײַן שניר,
און כ׳וואָלט זיך קיין מאָל נישט געקריגט מיט איר.
רעפֿרען:
פּאַפּירענע קינדערלעך האָב איך,
און איך דריק זיי צום האַרצן, צו זיך.
ווי קען אַ מאַמע נישט ווערן פֿאַרברענט,
ווען זי האָט קינדער, וואָס זיי הענגען אויף די ווענט.
אוי, ווי דאַנקבאַר וואָלט איך, גאָטעניו, געווען,
ווען איך זאָל נאָך קענען קומען צו מײַן זון.
איך וואָלט דאָס אייניקל אויף די הענט אַרומגעטראָגן,
אַבי כ׳זאָל הערן אים כאָטש איין מאָל "באָבע" זאָגן.
רעפֿרען:
אוי, ווער וועט מיך פֿון דער שטוב אַרויסטראָגן,
און ווער וועט נאָך מיר "קדיש" זאָגן,
און ווער וועט לאָזן אַ טרער אויף מײַן שטיין,
און ווער וועט נאָך מײַן לוויה נאָכגיין?
רעפֿרען:
די באַגרעבערס וועל איך אָנזאָגן פֿריִער,
אַז די בילדער זאָלן זיי לייגן אין איינעם מיט מיר,
אַז נאָך מײַן טויט זאָל איך זיי האַלטן אויף די הענט,
כּדי זיי זאָלן נישט הענגען בײַ קיין פֿרעמדע אויף די ווענט.
רעפֿרען:
פּאַפּירענע קינדערלעך האָב איך,
און איך דריק זיי צום האַרצן, צו זיך.
ווי קען אַ מאַמע נישט ווערן פֿאַרברענט,
ווען זי האָט קינדער, וואָס זיי הענגען אויף די ווענט.
איך האָב אָפּגעלעבט אַ היפּשע צאָל יאָרן, ביז הונדערט און צוואַנציק, און נאָר איצט הייב איך אָן צו פֿאַרשטיין, אַז אויך דער טויט קען לעבן ווי אַ מענטש, — לעבן, וואַקסן און שטאַרבן. בלע המות לנצח, עס זאָל פֿאַרניכטעט ווערן דער טויט אויף אייביק...