זונטיק בין איך געווען אויף אַ חנוכּת־הבית און דאָרטן דערציילט אַ גאַסט, אַ חסיד פֿון דערבײַיקן וויליאַמסבורג, אַז איך גיי אויף אַן אָפּשערעניש מאָנטיק אין דער פֿרי, אַן אָפּשערעניש בײַ אַ נישט־חסידישער משפּחה. "דאָס ייִנגל וועט טראָגן פּאות?", האָט ער בײַ מיר געפֿרעגט. "ניין, כ׳בין כּמעט זיכער, אַז נישט", האָב איך געענטפֿערט, און ער האָט געגעבן אַ צי מיט די פּלייצעס, אַזוי צו זאָגן — "נו, אויב אַזוי, צו וואָס דאַרף מען דאָס האָבן?" זעט אויס, אַז די טראַדיציע פֿון אַן אָפּשערעניש — דאָס אָפּשערן צום ערשטן מאָל די האָר פֿון אַ דרײַ־יאָריק ייִנגל — אַנטוויקלט זיך אויף נײַע וועגן...

דאָס איז נישט געווען דאָס ערשטע אָפּשערעניש וואָס איך בין בײַגעווען. מיט צוועלף יאָר צוריק, בין איך אייגנס געפֿאָרן קיין מירון, לעבן צפֿת, אינעם טאָג פֿון ל״ג בעומר, זיך צו באַטייליקן אינעם יום־טובֿ. קלעזמאָרים פֿון גאַנץ ישׂראל זענען געקומען צו שפּילן בײַם קבֿר פֿון ר׳ שמעון בר־יוחאי, און דערלעבן האָט מען אָפּגעשוירן די האָר פֿון צענדליקער דרײַ־יאָריקע ייִנגלעך. די שטימונג איז געווען אַ געהויבענע, אַ יום־טובֿדיקע. אָבער מע האָט אַזוי פֿיל קינדער אָפּגעשוירן מיט איין מאָל, אַז עס האָט אויסגעזען ווי אַ מאָנטאַזש־ליניע אין אַ פֿאַבריק, און נישט קיין פּערזענלעך, אינטימע משפּחה־צערעמאָניע. דאָרטן רופֿט מען די צערעמאָניע "חלאקה" (כאַלאַקאַ), אַ וואָרט וואָס שטאַמט פֿונעם אַראַבישן אויסדרוק פֿאַר אָפּשערעניש. גאַנץ מעגלעך, אַז דער מינהג שטאַמט פֿון די ספֿרדים מיט הונדערטער יאָרן צוריק, אָבער דער שורש בלײַבט דערווײַל אַ מיסטעריע. אינעם תּלמוד שטייט גאָר נישט וועגן אַזאַ פֿירעכץ.

אַ מאָל האָט מען נישט באַטראַכט וואָס מע טוט אין דער קיך פֿון אַ ייִדישער היים ווי אַ טייל פֿונעם ייִדישן פֿאָלקלאָר. אָבער דאָס עסן, דאָס צוגרייטן די מאָלצײַטן און אַלץ וואָס האָט צו טאָן מיטן קאָכן, פֿאַרנעמט הײַנט אַן אָנגעזען אָרט צווישן די זשאַנערן פֿון פֿאָלקלאָר.

די "ייִוואָ־עטנאָגראַפֿישע קאָמיסיע" אין ווילנע האָט געזאַמלט וויצן, מעשׂהלעך און לידער, אָבער נישט קיין קאָך־רעצעפּטן, און דאָס איז טאַקע אַ גרויסער שאָד. די טראַדיציעס, פֿאַרבונדן מיט די מאכלים, האַלטן זיך אָן אין דער משפּחה לאַנג נאָך דעם ווי אַנדערע טראַדיציעס זענען שוין פֿאַרגעסן געוואָרן. דער צווייטער דור אַמעריקאַנער האָבן גיך אויפֿגעהערט צו רעדן ייִדיש, אַ צענטראַלער אַספּעקט פֿונעם אימיגראַנטישן לעבן, אָבער ווי די מאַמע אָדער באָבע האָט געמאַכט פֿלודן, געדענקט מען יאָ.

מע קען ברייט אויסטײַטשן דעם פֿאָלקלאָר פֿון קאָכערײַ, אויב מע זאָל אַרײַננעמען אין דער קאַטעגאָריע נישט נאָר די רעצעפּטן פֿון די מאַכלים, נאָר אויך ווי מע פֿירט זיך בײַם קאָכן, וועגן וואָס מע רעדט בײַם קאָכן, און אַפֿילו די קאָך־מכשירים וועלכע מע ניצט; צי דערציילט די מאַמע די זעלבע זכרונות וועגן איר מאַמען בײַם קאָכן ווערעניקעס? אַזאַ געוווינהייט קען מען אויך אָנרופֿן אַ טראַדיציע.

ווען מע זאַמלט אָן אַ ריזיקן באַרג פֿאָלקלאָר־מאַטעריאַל, בלײַבט די קשיא, ווי אַזוי זאָל מען אַלץ אײַנסדרן, מע זאָל קענען געפֿינען וואָס מע וויל? ווען די "ייִוואָ־עטנאָגראַפֿישע קאָמיסיע" האָט אָנגעהויבן איר אַרבעט באַלד נאָך דער גרינדונג פֿונעם ייִוואָ אין 1925, האָבן צענדליקער — דערנאָך הונדערטער — זאַמלערס איבער גאַנץ פּוילן גאָר אין גיכן אָנגעהויבן אַרײַנשיקן אַהין פֿאָלקלאָר. ייִדישע וויצן האָט מען אַרײַנגעשיקט אין די טויזנטער און די אַספּיראַנטקע, נחמה עפּשטיין, איז געווען דער מענטש צווישן דעם ייִוואָ־פּערסאָנאַל וואָס האָט געדאַרפֿט באַשליסן, ווי אַזוי אײַנצוטיילן די גרויסע זאַמלונג וויצן.

אין אירע זכרונות פֿון דער ייִוואָ־אַספּיראַנטור אין די 1930ער יאָרן האָט לוסי דאַווידאָוויטש באַמערקט, אַז עפּשטיין האָט געהאַט אַן אויסערגעוויינטלעכן חוש פֿון הומאָר; דעריבער איז נישט קיין וווּנדער, וואָס ד״ר מאַקס ווײַנרײַך, דער דירעקטאָר פֿונעם ייִוואָ, האָט דווקא זי געבעטן צו באַאַרבעטן די וויצן־מאַטעריאַלן. נחמה עפּשטיין איז געבוירן געוואָרן אין 1898 אין לאָדזש און געוואָרן אַ לערערין אין די ייִדישע קולטור־קרײַזן פֿון ווילנע, ווען זי איז אַהין אַריבערגעפֿאָרן אין 1922. זי האָט אויך געשריבן לידער און רעצענזיעס, און אָפֿט פֿאַרדינט ווי אַן איבערזעצערין פֿון פּויליש אויף ייִדיש. עס קאָן זײַן, אַז איר ערשטער קאָנטאַקט אויפֿן פֿעלד פֿון פֿאָלקלאָר איז געווען איר איבערזעצונג פֿון רעגינאַ ליליענטאַלס אַרטיקל וועגן דעם "עין־הרע" אינעם זשורנאַל "ייִדישע פֿילאָלאָגיע."

ווען דער פֿאָלקלאָריסט י. ל. כּהן איז געקומען קיין ווילנע פֿון ניו־יאָרק אין 1930, אָנצופֿירן מיט אַ סעמינאַר וועגן פֿאָלקלאָר, האָט זי אָנטיילגענומען, און פֿון דעמאָלט אָן, האָט זי זיך אָפּגעגעבן מיט דער שטודיע פֿון פֿאָלקלאָר. זי איז געוואָרן אַן אַספּיראַנטקע אין ייִוואָ אין 1935 און געבליבן דאָרט אַלע פֿיר יאָר ביז דער מלחמה. זי איז אומגעקומען אין פּאָנאַר אין 1942.

עס איז שווער צו דעפֿינירן דעם טערמין "פֿאָלקלאָר", אָבער פֿאַרשיידענע דעפֿיניציעס האַלטן, אַז די סטרוקטור פֿון דעם "פֿאָלקלאָר", דאַרף מער ווייניקער זיך נישט ענדערן במשך פֿון אַ צײַט, כּדי צו ווערן אָנגענומען ווי טראַדיציאָנעל. ווען דער וואַרשעווער פֿאָלקלאָריסט שמואל לעהמאַן האָט פֿאַרשריבן דעם שמועס צווישן אַן אונטערוועלטניק און זײַן "פֿרײַער", בײַ וועמען ער האָט אויסגעפּרעסט געלט, האָט ער דערקענט אין דעם משׂא־מתּן אַ סטרוקטור, וואָס איז געווען כּדאַי צו פֿאַרשרײַבן. אין דעם זינען, איז לעהמאַן געווען פּיאָנעריש וואָס שייך דער דעפֿיניציע פֿון פֿאָלקלאָר.

אין אַ באַנד "ייִוואָ־בלעטער" (נײַע סעריע, באַנד 4) האָב איך באַשריבן די איינציקע זאַמלונג פֿון ייִדישע קלאָגענישן אויף דער וועלט. די ייִוואָ־עטנאָגראַפֿישע קאָמיסיע אין ווילנע, אין פֿרילינג, 1928, האָט געבעטן די ייִוואָ־זאַמלערס אין פּוילן און אַנדערע לענדער, צו באַשרײַבן און פֿאַרשרײַבן 1) דעם מינהג פֿון "קלאָגערינס" (אויך באַקאַנט ווי "קלאָגמוטערס"); 2) די קלאָגענישן וואָס מע הערט אויף אַ לוויה; 3) ספּעציעלע נוסחאָות פֿון הספּדים.

וועגן דער טראַדיציע פֿון קלאָגערינס, קלאָגמוטערס און באַוויינערינס, שרײַבט פּרטימדיק אַבֿרהם רעכטמאַן, פֿון אַנ־סקיס פֿאָלקלאָר־עקספּעדיציעס, אין זײַן באַנד "ייִדישע עטנאָגראַפֿיע און פֿאָלקלאָר". אַנ־סקיס זאַמלאַרבעט האָט מען דורכגעפֿירט מיט אַ דור פֿריִער פֿונעם ייִוואָ, און אין דער קורצער צײַט, מיט דער קאַטאַסראָפֿאַלער ערשטער וועלט־מלחמה אין מיטן, איז כּמעט פֿאַרשוווּנדן געוואָרן די אַלטע קלאָגמוטער־טראַדיציע.

די אינטערנעץ פֿאַרמאָגט אירע מעלות און חסרונות. צווישן די חסרונות קען מען אויסרעכענען, אַז צוליב דער אינטערנעץ לייענט מען וואָס ווייניקער צײַטונגען און ביכער. די געזעלשאַפֿט געוויינט זיך צו אַראָפּצושלינגען נאָר קליינע "דאָזעס" אינפֿאָרמאַציע מיט אַ מאָל; די יוגנט האָט מער נישט קיין זיצפֿלייש צו הערן, אָדער צו לייענען, אָדער צו קוקן אויף עפּעס וואָס געדויערט מער ווי דרײַ מינוט. אַ מעלה פֿון דער אינטערנעץ, אָבער, איז וואָס זי דערמעגלעכט דעם צוטריט פֿאַר דער ברייטער וועלט צו רעסורסן וואָס זענען פֿריִער זייער שווער געווען צו געפֿינען. למשל, עס זענען פֿאַראַן זעלטענע רעקאָרדירונגען פֿון ייִדישע פֿאָלקסזינגערס, וואָס, אָן דער אינטערנעץ, וואָלטן בלויז געציילטע פֿאָרשער זיי געקענט הערן.

מיט עטלעכע יאָר צוריק איז אַרויס דער פֿילם, "אַ בת־ווילנע: דאָס לידערבוך פֿון מאַשע ראָסקעס", רעזשיסירט פֿון דזשאַש וואַלעצקי. דער פֿילם באַשרײַבט דאָס לעבן אין ליד פֿון מאַשע ראָסקעס, געבוירן אין ווילנע און געשטאָרבן אין מאָנטרעאָל. אַ ווידעאָ־פֿראַגמענט, ווי מאַשע ראָסקעס זינגט ייִדישע לידער קען מען זען אויף דער וועבזײַט:

נאָך דעם ווי דער פֿילם איז אַרויס, האָט איר זון, פּראָפֿ׳ דוד ראָסקעס, געשריבן אַ משפּחה־כראָניק "Yiddishlands: A Memoir" וועגן זײַן ייִחוס. דאָס בוך איז אַרויס אויף העברעיִש אונטערן נאָמען "בארץ מאַמע־לשון".

ס'איז אַלע מאָל אַ קאָמפּליצירטער ענין, ווען מע וויל אָנטאָן די קרוין איינעם, איין מענטש, ווי דער גרינדער אָדער דער פֿאַרלייגער פֿון אַ גאַנצן אַקאַדעמישן שטח. געוויינטלעך, איז אַזאַ אויפֿטו אַ בשותּפֿותדיקער און ס'וואָלט געווען אוממעגלעך צו אָנערקענען נאָר איין מענטש ווי "דער פֿאָטער" אָדער "די מוטער" פֿון אַ ברייטן אַקאַדעמישן פֿעלד. וואָס שייך דעם שטח פֿון דער שטודיע פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר, האָט פּראָפֿעסאָר דבֿ נוי פֿון ירושלים פֿאָרגעלייגט צו קרוינען דעם פֿאָלקלאָריסט הרבֿ ד״ר מאַקס גרונוואַלד ווי דער גרינדער; און ד״ר נוי האָט געהאַט מער ווי גענוג ראַיות דאָס צו באַשטעטיקן.

מאַקס גרונוואַלד איז געבוירן געוואָרן אין 1871 אין הינדענבערג, דײַטשלאַנד; פּראַווען מיר דאָס יאָר זײַן 140סטן געבוירן־טאָג. ער איז געווען דער רבֿ אין האַמבורג פֿון 1895 ביז 1903 און פֿון ווין פֿון 1905 ביז 1935, אַ תּקופֿה פֿון איבערקערענישן און בײַטן. אין 1938 האָט ער זיך באַזעצט אין ירושלים און איז דאָרטן געשטאָרבן אין 1953. גרונוואַלד האָט געפֿאָרשט כּלערליי טעמעס, און אין אַמעריקע קען מען אים, דער עיקר, פֿאַר זײַן בוך אויף ענגליש, וועגן דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין ווין, וואָס איז אַרויס אין 1936. זײַן הויפּט־לײַדנשאַפֿט, אָבער, איז געווען צו זאַמלען און פֿאָרשן דעם ייִדישן פֿאָלקלאָר.

די וואָך וועט אויספֿאַלן דער פֿאָטערס־טאָג אין אַמעריקע אויף מײַן טאַטנס יאָרצײַט. האָב איך געזוכט אַ ביסל ייִדישן פֿאָלקלאָר בנוגע טאַטעס, און צום באַדויערן, געפֿונען אַ סך מער מאַטעריאַלן וואָס זענען קריטיש צו די ייִדישע טאַטעס, ווי איך האָב זיך געריכט. צום טייל, קען מען דאָס פֿאַרשטיין ווי אַ פּועל־יוצא פֿונעם פֿענאָמען, אַז די פֿרוי בײַ די מערבֿדיקע פֿעלקער (ייִדן בתוכם), איז די הויפּט־טרעגערין פֿון אַזוינע פֿאָלקלאָר־ זשאַנערן ווי לידער און מעשׂיות. מע דאַרף אויך געדענקען, אַז דער מאַן, דער טאַטע, האָט ווייניק צײַט געהאַט זיך אָפּצוגעבן מיט דער משפּחה צוליב דאגת־פּרנסה, און דאָס פֿעלן פֿונעם טאַטן שפּיגלט זיך אָפּ אינעם פֿאָלקלאָר.

אַז דער מאָנטרעאָלער פּאָעט מ. מ. שאַפֿיר (1909 — 1988) האָט געשריבן אין אַ פֿאָלקסטימלעכן סטיל, האָבן אַלע קריטיקערס מסכּים געווען. און מיטן געדאַנק, אַז די שורות זײַנע האָבן אָפּגעשפּיגלט אַ דיכטערישן טאַלאַנט, דער עיקר, צוליב זײַן לשון, האָבן אויך אַלע אײַנגעשטימט. שאַפֿיר האָט ליב געהאַט אַרײַנצופֿלעכטן פֿאָלקלאָר אין זײַנע לידער, און אין געוויסע בענדער צוגעבן טעקטסן פֿון פֿאָלקלאָר וואָס ער האָט געדענקט פֿון זײַן יוגנט, אַ מאָל בײַם אָנהייב, אַ מאָל צום סוף.

למשל, אין דער זאַמלונג זײַנער "טראָפּנס טרייסט אין דער בידע", 1985, נעמט ער אַרײַן 42 דערציילונגען אין אַ געזעמל וואָס הייסט, "פֿון מײַן מאַמעס מעשׂהלעך" — וויצן, משלים און פֿאָלקס־מעשׂיות. שאַפֿיר האָט פֿאַרשטאַנען, אַז דאָס איז אַ גוטע "סחורה", עכט ייִדישער פֿאָלקלאָר, וואָס ס'וואָלט געווען שווער איבערצוגעבן אין אַן אַנדער לשון, און אַוודאי שווער צו געבן צו פֿאַרשטיין פֿאַר אַן אַנדער פאָלק. למשל:

עלילת־דם

פּסח אין דער פֿרי. די גרויסע אַלטע שיל איז געפּאַקט פֿון מענער און פֿרויען, דער חזן באַגײַסטערט דעם עולם מיט זײַן האַרציקן יום־טובֿדיקן דאַוונען. די מענער קוקן אַרײַן אין די גרויסע פּסחדיקע מחזורים, שאָקלען זיך און די ליפּן מורמלען אַ שטילע הייליקע תּפֿילה. פֿון דער ווײַבערשער שיל לאָזן זיך הערן די האַרציקע קולות פֿון די ווײַבער, לייענענדיק די תּחינות, און פּלוצעם עפֿנט זיך די אײַזערנע טיר פֿון שיל מיט גרויס גבֿורה.

עס לויפֿן אַרײַן אין שיל אַ גרויסע באַנדע פֿון מענטשן מיט געזיכטער פֿון טײַוול, מיט שטיינער, שטעקנס און וואָפֿן, מיט אַ ווילדן געשריי: "אַ קריסטלעך קינד איז זינט נעכטן פֿאַרפֿאַלן געוואָרן. איר, פֿאַרפֿלוכטע ייִדן, האָט עס געגנבֿעט, כּדי צו שעכטן דאָס קינד, און זײַן בלוט אויף פּסח צו נוצן".

מיט וועלכן ווערק זאָל מען אָנהייבן אַן עסיי וועגן באַשרײַבונגען פֿון ייִדישע מינהגים אין דער ייִדישער ליטעראַטור? אַ סך מעגלעכקייטן קען מען פֿאָרלייגן, אָבער איך וואָלט געשטימט פֿאַר משה־אַהרן שאַצקעס בוך "דער ייִדישער פֿאַר־פּסח: אָדער מנהג ישׂראל", אַ בוך, וואָס אין זײַן צײַט, האָט מען געלייענט, פּונקט ווי י. י. לינעצקיס שטאַרק אַנטי־חסידיש ווערק "דאָס פּוילישע ייִנגל", אין אַלע ווינקלען און עטלעכע אויפֿלאַגעס זענען אַרויסגעגעבן געוואָרן.

משה־אַהרן שאַצקעס (זײַן אמתער נאָמען איז געווען מ. זעליקאָוויטש) איז געבוירן געוואָרן אין קאַרלין אין 1825 און געשטאָרבן אין קיִעוו אין 1899. דאָס בוך "דער ייִדישער פֿאַר־פּסח" האָט ער אָנגעשריבן אינעם משׂכּילישן גײַסט, מיט חוזק, סאַטירע און איראָניע לגבי דעם טראַדיציאָנעלן לעבן פֿונעם ייִד אין שטעטל. פּראָפֿ׳ דן מירון האָט לאַנצירט דעם טערמין "אַנטי־פֿאָלקלאָר", וואָס שייך די משׂכּילישע שרײַבער פֿונעם 19טן יאָרהונדערט, וועלכע האָבן אויסגעלאַכט די גלייבענישן, פֿירעכצן און מינהגים פֿונעם אַלטן שטייגער־לעבן. מירונס באַגריף איז פּונקט צוגעפּאַסט אין דעם פֿאַל. שאַצקעס שרײַבט:

"באמת האָבן באַדאַרפֿט אונדזערע ייִדן נאָכגיין אונדזער טײַערן פֿאָטער אַבֿרהם. יעדע זאַך באַקלערן מיטן שׂכל־הישר, זען צו באַטראַכטן יעדער מינהג, יעדער פּאַראַדאָקס — צי האָט ער עפּעס אַ ממש, אָדער ניין? צי איז ער באמת אַ דין־תּורה, אָדער גלאַט אַ שטיקל חומרא און אַ פּוסק אַ פֿאַנאַטיקער, וואָס האָט קיין חס ניט אויף ייִדיש געלט, אויף זייערע מי און מאַטערניש".

דער אַמעריקאַנער פּאָעט שלמה בלומגאַרטען, בעסער באַקאַנט אונטער זײַן פּען־נאָמען — יהואש (1870 — 1927) איז געבוירן געוואָרן אין ווירבאַליס, ליטע, און געקומען קיין אַמעריקע אין 1890. ער האָט אָנגעהויבן צו שרײַבן פּאָעזיע, ווען ער איז געלעגן אין אַ טובערקולאָז־סאַנאַטאָריום אין 1900. יהואש איז איינער פֿון די געציילטע פּאָעטן אין דער ייִדישער ליטעראַטור, וועלכן ס׳איז שווער אַרײַנצופּאַסן אין די אָנגענומענע קינסטלערישע באַוועגונגען — "סוועטשאַפּ־פּאָעטן", "יונגע", "עקספּרעסיאָניסטן" און "אינזיכיסטן". ווי שמעון פֿרוג און משה־לייב האַלפּערן, וועלכע האָבן זיך אויך געהאַלטן בײַ דער זײַט פֿון די גרופּעס, אָנערקענט מען יהואש ווי איינעם פֿון אונדזערע בעסטע פּאָעטן.

צווישן די לידער וואָס יהואש האָט געשאַפֿן און אַרײַנגענומען אין זײַנע "געזאַמלטע לידער" (1910), געפֿינט זיך אַ ציקל פֿון "ייִדישע לעגענדן" איבערדערציילט אין פּאָעטישער פֿאָרעם. דאָס געזעמל באַשטייט פֿון מיזרח־אייראָפּעיִשע שטעטלדיקע מעשׂיות, להיפּוך צו די תּלמודישע געשיכטעס, וואָס ער האָט געשאַפֿן אין זײַן קאַפּיטל לידער "פֿון ביבעל און תּלמוד". די דאָזיקע שטעטלדיקע לעגענדעס ווערן דערציילט אין אַ פֿאָלקסלידער־ריטעם, און ס׳איז אַ חידוש, וואָס די ייִדישע קאָמפּאָזיטאָרן האָבן בלויז זעלטן אויסגעניצט יהואשס שאַפֿונגען, און אויב יאָ, דער עיקר, פֿאַר קינדער־לידער.

ווען נח פּרילוצקי האָט פֿאַר דער ערשטער וועלט־מלחמה אָרגאַניזירט אַרום זיך אין וואַרשע אַ גרופּע יונגע פֿאָלקלאָר־זאַמלערס, צווישן זיי: אַ. אַלמי, יהושע פּערלע און פּנחס גראַובאַרד, האָט ער בײַ זיי געבעטן פּינקטלעך פֿאַרשרײַבן ווי מע רעדט אַרויס די ווערטער, כּדי אויפֿצוכאַפּן דעם ייִדישן דיאַלעקט. פּרילוצקי איז געווען אַ וואָלינער ייִד, און די זאַמלערס האָבן געשטאַמט פֿון וואַרשע און פֿון אַנדערע דערבײַיִקע פּוילישע שטעט. אָבער אַזוי ווי ער איז געווען דער איינציקער פֿילאָלאָג צווישן זיי, האָט ער געהאַלטן, אַז ער קען בעסער הערן דעם דיאַלעקט און האָט "אויסגעבעסערט" די שפּראַך פֿונעם פֿאָלקלאָר וואָס מע האָט פֿאַר אים געזאַמלט. ווען אַ זאַמלער האָט געשריבן "הימל" האָט ער געביטן אויף "אימעל". אַלמי האָט שפּעטער באַמערקט, אַז ביידע צדדים האָבן זיך טועה געווען, ווײַל אין וואַרשע האָט מען דאָס וואָרט אַרויסגערעדט "הימו". צוליב די מחלוקתן אין דעם אַרויסרעד, איז די קליינע גרופּע זיך צעפֿאַלן נאָך אַ יאָר־צוויי פֿון צוזאַמען־אַרבעט.