זונטיק בין איך געווען אויף אַ חנוכּת־הבית און דאָרטן דערציילט אַ גאַסט, אַ חסיד פֿון דערבײַיקן וויליאַמסבורג, אַז איך גיי אויף אַן אָפּשערעניש מאָנטיק אין דער פֿרי, אַן אָפּשערעניש בײַ אַ נישט־חסידישער משפּחה. "דאָס ייִנגל וועט טראָגן פּאות?", האָט ער בײַ מיר געפֿרעגט. "ניין, כ׳בין כּמעט זיכער, אַז נישט", האָב איך געענטפֿערט, און ער האָט געגעבן אַ צי מיט די פּלייצעס, אַזוי צו זאָגן — "נו, אויב אַזוי, צו וואָס דאַרף מען דאָס האָבן?" זעט אויס, אַז די טראַדיציע פֿון אַן אָפּשערעניש — דאָס אָפּשערן צום ערשטן מאָל די האָר פֿון אַ דרײַ־יאָריק ייִנגל — אַנטוויקלט זיך אויף נײַע וועגן...

דאָס איז נישט געווען דאָס ערשטע אָפּשערעניש וואָס איך בין בײַגעווען. מיט צוועלף יאָר צוריק, בין איך אייגנס געפֿאָרן קיין מירון, לעבן צפֿת, אינעם טאָג פֿון ל״ג בעומר, זיך צו באַטייליקן אינעם יום־טובֿ. קלעזמאָרים פֿון גאַנץ ישׂראל זענען געקומען צו שפּילן בײַם קבֿר פֿון ר׳ שמעון בר־יוחאי, און דערלעבן האָט מען אָפּגעשוירן די האָר פֿון צענדליקער דרײַ־יאָריקע ייִנגלעך. די שטימונג איז געווען אַ געהויבענע, אַ יום־טובֿדיקע. אָבער מע האָט אַזוי פֿיל קינדער אָפּגעשוירן מיט איין מאָל, אַז עס האָט אויסגעזען ווי אַ מאָנטאַזש־ליניע אין אַ פֿאַבריק, און נישט קיין פּערזענלעך, אינטימע משפּחה־צערעמאָניע. דאָרטן רופֿט מען די צערעמאָניע "חלאקה" (כאַלאַקאַ), אַ וואָרט וואָס שטאַמט פֿונעם אַראַבישן אויסדרוק פֿאַר אָפּשערעניש. גאַנץ מעגלעך, אַז דער מינהג שטאַמט פֿון די ספֿרדים מיט הונדערטער יאָרן צוריק, אָבער דער שורש בלײַבט דערווײַל אַ מיסטעריע. אינעם תּלמוד שטייט גאָר נישט וועגן אַזאַ פֿירעכץ.

די "פּאַרטיי פֿון רעגיאָנען", וואָס האָט די גרעסטע פּאַרלאַמענטאַרע פֿראַקציע אין אוקראַיִנע און איר פֿירער איז דער פּרעזידענט וויקטאָר יאַנוקאָוויטש, לייגט פֿאָר אָנצונעמען אַ געזעץ, וואָס פֿאַרגלײַכט די רעכט פֿון רוסיש און אוקראַיִניש אין 13 (פֿון בסך-הכּל 25) געגנטן פֿון לאַנד. איך ווייס ניט, צי דאָס דאָזיקע געזעץ וועט אָנגענומען ווערן, אָבער אין זאַפּאָראָזשיע, פֿון וואַנען איך שטאַם, דאָמינירט, בלי-ספֿק, רוסיש — איך האָב עס לעצטנס אַליין געזען און געהערט. כאַראַקטעריש, אַז אין דעם גרעסטן היגן ביכער-געשעפֿט האָב איך כּמעט ניט געזען קיין אוקראַיִנישע טיטלען. צווישן די רוסישע ביכער, וועלכע איך האָב דאָרטן געקויפֿט, איז געווען אַ נאָר וואָס דערשינענער (אין מאָסקווע מיט אַ טיראַזש פֿון 3,000 קאָפּיעס) באַנד אונטערן טיטל "זכרונות פֿון אַ ייִדן-רויטאַרמייער" (Воспоминания еврея-красноармейца), וואָס איז כּולל צוויי זאַכן: די זכרונות גופֿא פֿון לעאָניד קאָטליאַר און אַ פֿאָרש-אַרבעט פֿון פּאַוועל פּאָליאַן וועגן דעם גורל פֿון געפֿאַנגענע ייִדישע סאָלדאַטן און אָפֿיצירן פֿון דער רויטער אַרמיי בעת דער צווייטער וועלט-מלחמה.

פּאַוועל פּאָליאַן באַשעפֿטיקט זיך שוין לאַנג מיט דער געשיכטע פֿון געפֿאַנגענע ייִדישע מיליטערלײַט, און כאָטש זײַנע פֿילצאָליקע אַרויסטרעטונגען און פּובליקאַציעס טראָגן אין זיך, בדרך-כּלל, געוויסע סימנים פֿון אַמאַטאָרישקייט, זײַנען זיי אויך זייער אינפֿאָרמאַטיוו. ער האָט אויך זײַן טעאָריע, לויט וועלכער דער חורבן אויף דער סאָוועטישער טעריטאָריע האָט זיך אָנגעהויבן פֿון סיסטעמאַטישן אויסהרגענען ייִדן צווישן געפֿאַנגענע רויטאַרמייער. געטאָן האָבן עס זייער אָפֿט ניט די "זאָנדערקאָמאַנדעס" צי אַנדערע ספּעציעלע גרופּעס תּלינים, נאָר דווקא די אַרמיי — דער "ווערמאַכט", וואָס האָט באַקומען אַזאַ באַפֿעל בײַם אָנהייב פֿון דער מלחמה מיטן סאָוועטן-פֿאַרבאַנד.

הײַיאָר האָט מען, צום ערשטן מאָל אין דער 35־יאָריקער געשיכטע פֿון דער "ייִדיש־וואָך", אָפּגעהאַלטן די אונטערנעמונג מחוץ ניו־יאָרק. די יערלעכע געשעעניש, וווּ אַלע אַקטיוויטעטן במשך פֿון דער וואָך ווערן אָנגעפֿירט אין גאַנצן אויף ייִדיש, האָט זיך דאָס יאָר געטראָפֿן בײַם "פּערלסטאָון אָפּרו־צענטער" לעבן דער שטאָט באָלטימאָר, מערילאַנד.

דער באַשלוס צו פּראַווען די "ייִדיש־וואָך" אין באָלטימאָר האָט געהאַט אַ סך מעלות. ערשטנס, געפֿינט זיך דער "פּערלסטאָון צענטער" בשכנות מיט דער אָרגאַנישער פֿאַרם "קיים" [קאַיאַם], וווּ ס׳איז הײַיאָר פֿאָרגעקומען די ערשטע זומער־פּראָגראַם פֿון דער נײַער "ייִדיש־פֿאַרם" — אַ פּראָגראַם, אָנגעפֿירט פֿון ישׂראל באַס און נפֿתּלי איידלמאַן, וווּ די 12 יונגע פֿאַרמער האָבן דורכגעפֿירט אַלע אַקטיוויטעטן אויף ייִדיש. אַ דאַנק דער פֿאַרם, האָבן די "ייִדיש־וואָכניקעס" געקאָנט גיין אויף אַן אינטערעסאַנטן טור פֿון די פֿאַרשידענע גרינסן און אַנדערע געוויקסן, וואָס מע האָט דאָרט קולטיווירט, און די קינדערלעך האָבן געקאָנט הנאה האָבן פֿון די חנעוודיקע ציגעלעך און הינער, וואָס געהערן צו דער פֿאַרם.

זעט אויס, אַז שפּילן מעטאַל־מוזיק און לערנען ייִדיש איז אַ מין ליבע וואָס ווערט אַלץ וואַרעמער און וואַרעמער. אפֿשר דערפֿאַר, ווײַל ביידע וועקן זיי סענטימענטאַלע געפֿילן און ביידע ווערן גערעכנט ווי אַ שטיף-קינד אין פֿאַרגלײַך מיט "ייִחוסדיקע" זשאַנערס און שפּראַכן: למשל, מיט דער קלאַסישער מוזיק (אָדער מיטן הויפּט־שטראָמיקן "ראָקל-און-ראָל") און מיט דער העברעיִשער אָדער דײַטשישער שפּראַך. צוריק געשמועסט, מאַכט עס דאָך ניט אויס, ווײַל וויכטיקער איז דער גאָר אינטערעסאַנטער קינסטלערישער רעזולטאַט פֿון אָט דעם סינטעז.

שוועדן איז אַ לאַנד אין אַ ראַיאָן וואָס איז באַרימט פֿאַר זײַנע מעטאַל־טעטיקייטן. דער קאַנאַדער פֿילם-מאַכער סעם דאַן באַזוכט נאָרוועגיע אין זײַן באַרימטן דאָקומענטאַרישן פֿילם וועגן מעטאַל-מוזיק ("מעטאַל: אַ קאָפּשלאָגערס רײַזע", פֿון 2005), און ווײַזט די אָרטיקע סצענע פֿון שוואַרץ-מעטאַל. לויטן פֿילם און בפֿרט לויט אַ קורצן המשך-פֿילם זײַנעם, וואָס באַהאַנדלט די זעלבע טעמע, ווײַזט ער, אַז אַחוץ דעם שוואַרץ-מעטאַל מיט זײַנע טיפּיש טײַוולאָנישע מאָטיוון, איז פֿאַראַן גאָר אַ בליִענדיקע סצענע דאָרטן פֿון אַן אַנדער סאָרט שווערן מעטאַל. דער מין שווער-מעטאַל באַשעפֿטיקט זיך דווקא מיט דער אַלטער סקאַנדינאַווישער מיטאָלאָגיע, און ער איז מער פֿאָלקיסטיש געשטימט און מעלאָדיש. די גרופּע "דיבוקים" פֿון שוועדן, וואָס זינגט אויף ייִדיש, געהערט מער צו דעם צווייטן סטיל. די מיטאָלאָגיע איז אין דעם פֿאַל די ייִדישע שפּראַך און דאָס מיזרח-אייראָפּעיִשע ייִדישע לעבן. סע שאַדט פֿאַרשטייט זיך אויכעט נישט, אַז מע האַלט ייִדיש ווי אַן אָפֿיציעלע שפּראַך אין שוועדן שוין זינט אַפּריל 2000 (זע: שׂרה-רחל שעכטער, סעפּטעמבער 2, 2011).

אין די לעצטע חדשים ביז די איצטיקע טעג, ווען מיר זאָגן אַרויס דאָס וואָרט סעפּטעמבער, דעם געוויינלעכן נאָמען פֿונעם נײַנטן חודש פֿון יאָר אויפֿן צײַט־קאַלענדאַר, רופֿט ער אַרויס בײַ אונדז אַ היפּשן פּחד, אַ מורא פֿאַר דעם וואָס ער איז עלול אונדז צו ברענגען. בכלל האָט דער דאָזיקער חודש אַן אָפּשרעקנדיקע קאָנאָטאַציע; ער רופֿט אַרויס צומאָל אַ שוידער שוין דערפֿאַר, ווײַל דער סאַמע ערשטער טאָג פֿון דעם חודש, דער 1טער סעפּטעמבער, מיט 72 יאָר צוריק, האָט געברענגט מיט זיך די גרויזאַמע היטלער־מלחמה און מיט איר דעם חורבן פֿון אונדזער פֿאָלק.

שפּעטער, מיט 41 יאָר צוריק — דער "שוואַרצער סעפּטעמבער", דער נאָמען פֿון דער פּאַלעסטינער טעראָר־אָרגאַניזאַציע, וועלכע האָט בײַ איר אָנהייב, אַנטלויפֿנדיק דעם 17טן סעפּטעמבער 1970 פֿון די רדיפֿות אין דעם שכנותדיקן יאָרדאַנישן קעניגרײַך, געפֿונען אַ שוץ־אַזיל גראָד אין דער ייִדישער מדינה און דאָ זיך אויסגעהאָדעוועט אין דער געשטאַלט פֿונעם "כאַמאַס" און פֿון די אַנדערע טעראָריסטישע שלעק. און (נאָך נישט) צום סוף, מיט צען יאָר צוריק, דער "נײַן אילעווען", דער 11טער סעפּטעמבער 2001: דער חורבן־קלאַפּ, וועלכן דער איסלאַמישער פֿונדאַמענטאַליסטישער טעראָר האָט דערלאַנגט דעם אַמעריקאַנער צענטער פֿון פֿינאַנציעלן און מיליטערישן כּוח און פֿון דער אַמעריקאַנער גאווה...

פֿון דער אַנדערער זײַט איז דער סעפּטעמבער נישט דווקא אַזוי שוואַרץ ווי עס איז זײַן נאָמען. ער האָט אויך נישט ווײַניק "ווײַסע פֿלעקן" פֿון נחמה און האָפֿענונג — ווי דאָס איז געווען, למשל, דער 13טער סעפּטעמבער 1993, מיט ח"י יאָר צוריק, דער טאָג פֿון אונטערשרײַבן דעם אָפּמאַך פֿון אָסלאָ, וואָס איז געוואָרן די גרונט־באַזע פֿאַר דעם שלום־פּראָצעס און וועלכער איז אָבער אַרײַן אין דעם בלינדן געסל פֿון סעפּטעמבער 2011.

אַלע מיצוות אין דער תּורה בלײַבן שטענדיק אַקטועל. למשל, קאָן מען אָפּהיטן אַלע ענינים פֿון קרבנות ברוחניות, דורך תּפֿילות, לימוד־התּורה און מסירת־נפֿש. ווי עס דערקלערט דער רמב״ם און די מפֿרשים פֿון זײַן ספֿר "מורה נבֿוכים", הייסט אונדז די תּורה מקריבֿ צו זײַן די בהמות אינעם בית־המיקדש, ווײַל אין די אוראַלטע צײַטן, ווען משה רבינו האָט מקבל געווען די תּורה אויפֿן באַרג־סיני, האָבן די ייִדן געלעבט צווישן די פֿעקלער, וועלכע האָבן געהאַלטן די קרבנות פֿאַר אַ וויכטיקן טייל פֿון זייער רעליגיע.

אָן אַזאַ מין עבֿודה, וואָלט ייִדישקייט אויסגעזען פֿאַר אַן אוראַלטן ייִד צו אַבסטראַקט און אומפֿאַרשטענדלעך. הגם מיר בעטן דעם אייבערשטען צו באַנײַען דעם בית־המיקדש, האַלטן אַ צאָל באַקאַנטע רבנים, אַז מע וועט נישט מקריבֿ זײַן מער קיין בעלי־חיים. ווי עס שטייט אין אַ מדרש, וועלן אַלע קרבנות בטל ווערן אין דער צוקונפֿט, אַחוץ דעם קרבן־תּורה, וועלכער קאָן זיך באַגיין אָן פֿלייש.

פֿונדעסטוועגן, בעטן מיר כּסדר דעם באַשעפֿער אויפֿצושטעלן דעם נײַעם בית־המיקדש, וווּ מיר וועלן קאָנען מקריבֿ זײַן פֿליישיקע קרבנות, וועלכע ווערן כּסדר דערמאָנט אין די תּפֿילות — במשך בײַם שבתדיקן און יום־טובֿדיקן מוסף. ווי געזאָגט, קאָן מען אָפּטײַטשן די דאָזיקע תּפֿילות אויף אַן אַלעגאָרישן אופֿן, ווי עס טוען די הײַנטיקע פֿרומע ייִדישע וועגעטאַריאַנער. וועגעטאַריאַניזם קלינגט אָבער ווי אַ גרויסער חידוש פֿאַר אַ סך ייִדן, וועלכע זענען צוגעוווינט צו עסן פֿליישיקע מאכלים לכּבֿוד יעדן שבת און יום־טובֿ, און האַלטן עס פֿאַר אַ מיצווה.

דער פֿאַראיין פֿון ייִדישע קינסטלערס, אימיגראַנטן פֿונעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, איז געוואָרן אַ וויכטיקע אָרגאַניזאַציע אינעם קולטור־לעבן פֿון ניו־יאָרק. דער פֿאַראיין, אָדער "גילדיע", מערקט הײַיאָר אָפּ איר 10טן יוביליי. אין שײַכות מיט דער דאַטע, ווערן דורכגעפֿירט פֿאַרשידענע אויסשטעלונגען, וואָס זאָגן עדות וועגן דעם וווּקס פֿון די מאָלערס און דעם וואַקסנדיקן אינטערעס צו זייער שאַפֿונג. הײַנט פֿאַראייניקט די "גילדיע" פֿופֿציק מאָלערס, גראַפֿיקערס און מײַסטערס פֿון דעקאָראַטיווער קונסט.

במשך פֿון די 10 יאָר האָט די "גילדיע" געפֿירט אַ פֿאַרשפּרייטע אַרבעט און אָרגאַניזירט אויסשטעלונגען אין פֿאַרשיידענע ראַיאָנען פֿון גרויס־ניו־יאָרק: אין ברוקלין, קווינס און מאַנהעטן. אַ באַזונדערע אויסשטעלונג איז געוויזן געוואָרן בײַם ייִדישן טעאַטער "פֿאָלקסבינע", פּונקט אין די טעג, ווען דאָרט איז, מיט דערפֿאָלג, געשפּילט געוואָרן די פּיעסע "הערשעלע אָסטראָפּאָליער". צווישן די מאָלערס, וועמענס פּייסאַזשן זײַנען אַרויסגעשטעלט געוואָרן, איז אויך געווען אַן אָפּשטאַמיקער פֿונעם שטעטל אָסטראָפּאָל.

לעצטנס איז געעפֿנט געוואָרן אַן אויסשטעלונג פֿון דער "גילדיע" אינעם ניו־יאָרק־קאָלעדזש ASA, אין וועלכער עס באַטייליקן זיך זיבעצן מאָלערס, מיט איבער זעכציק ווערק פֿון פֿאַרשידענע זשאַנערס. די סטודענטן און די אַדמיניסטראַציע פֿונעם קאָלעדזש האָבן וואַרעם אויפֿגענומען און באַגריסט די קינסטלער.

Yiddishkeit:
Jewish Vernacular & The New Land.
Edited by Harvey Pekar & Paul Buhle.
New York: Abrams Comicarts, 2011

די ייִדישע טראַדיציע פֿון מאָלן קאַריקאַטורן איז רעלאַטיוו יונג, אָבער דער קאָמישער זשאַנער פֿאַרנעמט דערין אַ חשובֿן אָרט. שלום־עליכם האָט געכאַפּט די דאָזיקע טענדענץ אין "מאָטל פּייסי דעם חזנס", ווען ער האָט בדעה געהאַט צו לאָזן זײַן העלד ווערן אַ קינסטלער אין אַמעריקע. מיט זײַן חוצפּה און שאַרף אויג וואָלט מאָטל געוואָרן אַ דערפֿאָלגרײַכער קאַריקאַטוריסט אָדער אפֿשר געמאַכט אַ קאַריערע אין האָליוווּד, ווי אַן אַנימאַטאָר.

מאָטל וואָלט געוויס געקליבן נחת פֿונעם נײַעם בוך "ייִדישקייט׃ די ייִדישע רעד־שפּראַך און דאָס נײַע לאַנד" — אַ זאַמלונג פֿון מעשׂיות אין בילדער וועגן פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿון ייִדישער קולטור, צונויפֿגעשטעלט און רעדאַגירט דורך האַרווי פּעקאַר און פּאָל בולע. צו באַהאַנדלען די דאָזיקע טעמע אינעם זשאַנער פֿון קאָמיקס איז גאָר אַן אַנדערע אויפֿגאַבע, איידער פֿאַרפֿאַסן נאָך איין בוך וועגן ייִדיש און ייִדישקייט.

ערשטנס, זענען די קאָמיקס ניט צוגעפּאַסט צו אַ גראָדליניקער דערציילונג, ווײַל דער טעקסט און דאָס בילד געפֿינען זיך אין אַ שטענדיקן דיאַלאָג. דערפֿאַר מוז מען געפֿינען מעשׂיות, וואָס לאָזן זיך דערציילן אויף אַזאַ אופֿן. צווייטנס, דאַרף מען שרײַבן קורץ און שאַרף, אָן טיפֿע טעאָרעטישע חכמות, ווײַל די קאָמישע בילדער וועלן סײַ־ווי חוזק מאַכן פֿונעם געהויבענעם טאָן.

ס’איז שוין שפּעט נאָך האַלב־נאַכט און כאָטש אַלע גלידער דרימלען שוין, נאָר צו קיין עכטן שלאָף קומט עס דערווײַל ניט. צו דער צענטראַלער הערצל־גאַס, וווּ בײַ טאָג ווימלט און שווימלט מיט מענטשן, אויטאָמאָבילן איז ניט מער ווי דרײַ־פֿיר מינוט גאַנג, נאָר איצט לאָזט זי זיך ניט הערן. בלויז אַ פֿאַרשײַט ווינטל גיט זיך אײַן, שוואַך פֿײַפֿנדיק, דורכקלײַבן דורכן האַלב־אָפֿענעם פֿענצטער. איך האַלט זיך אין איין איבערקערעווען פֿון איין זײַט אויף דער צווייטער: אַהין־אַהער; אַהער־אַהין. עס העלפֿט ניט. קען זײַן, אַז כ’וואָלט אין גיכן זיך מײַנס דערשלאָגן, נאָר פּונקט ווי אויף צו־להכעיס האָט אין הויף, הויך אויף אַ קול, מיט ווייטיק און פֿאַרדראָס, זיך צעקאַניוטשעט אַ הונט. אַזוי האָט זיך עס געצויגן ביז עמעצער האָט אויף אים שטרענג אָנגעשריִען און גלײַך איז געוואָרן אויס. דער כּלבֿ איז שוין, זעט אויס, אָנגעלערנט און ווייסט וואָס מע קען צו מאָל דערוואַרטן, אויב ניט פֿאָלגן.

ניט דער הונט מיט זײַן קאַניוטשען איז שולדיק אין דעם, וואָס די נאַכט אָן שלאָף וועט זיך נאָך לאַנג ציִען. איך בין נאָך ניט אָפּגעקילט פֿון די שוין אָנגעשריבענע זכרונות, און האַלט זיך נאָך אין איין ווײַטער קלערן, אין איין אומקערן זיך צו מײַנע יוגנט־יאָרן. געוויינטלעך דערציילט זיך אַזוינס ייִנגלש־שטיפֿעריש און פֿאַרוואָס טאַקע ניט. נאָר דאָ, כאָטש ס’איז אויך דאַן געווען פֿון וואָס הנאה האָבן; הנאה, ווײַל יוגנטלעכער ברען האָט געשפּרודלט מיט פֿרייד און מע איז געווען גליקלעך, נאָר די וואָגשאָלן, וואָס געבן דאָס רעכט אורטיילן, ווײַזן אָן אויף פֿיל מער שלעכטס ווי גוטס. אונדזער וועלט איז פֿאָרט געווען ענג און פֿינצטער.

אָט קום איך אײַך צו דערציילן אַ געשיכטע, אין ניכטערן לשון וועגן ממשותדיקע פֿאַרברעכנס אַנטקעגן דער ייִדישער שפּראַך. עס רעדט זיך דאָ וועגן ייִדישע פּראָפֿעסאָרן וואָס האָבן זיך שוין צענדליקער יאָרן אַרײַנגעזאָטלט אין די פּראָפֿעסיעס פֿון ייִדיש־לערערײַ, נעמלעך ייִדישער ליטעראַטור, לינגוויסטיק, ייִדישער געשיכטע. און דאָס אין די אָנגעזעענסטע אוניווערסיטעטן אין דער וועלט און דורך די צענדליקער יאָרן, אָן אָפּשטעל זײַנען זיי באַגאַנגען סכּנות־נפֿשותדיקע טאַטן אַנטקעגן דער ייִדישער שפּראַך און די סטודענטן. די פּראָפֿעסאָרן מיט חזקה אויף זייערע שטעלעס, אויף וועלכע ס׳איז געפֿאַלן דער חובֿ צו דערציִען דורות ייִדיש־קענער, ליטעראַטור־קריטיקער, געשיכטע־פֿאָרשער. האָט מען אָבער אין דער אמתן דערצויגן עם־הארצים. וואָס גרעסער דער עם־האָרץ אַלץ אַ גרעסערע געלעגנהייט צו באַקומען אַ דאָקטאָראַט. דער עיקר, ווען מען איז אַ בחור און נישט קיין מיידל. אָבער ס׳איז פֿאַראַן דערין אַ גרעסערער פֿאַרברעכן. ווען דער פּראָפֿעסאָר גלייבט נישט אין דער פּראָפֿעסיע מיט וועלכער ער פֿאַרנעמט זיך, נאָר טוט עס צוליב פּרנסה, אָט דאָ ליגט דער הונט באַגראָבן. ווער לײַדט? די ייִדישע שפּראַך און די אַשכּנזישע קולטור אונדזערע.

איך בין, חס־ושלום, נישט אויסן צו צעשטערן און חרובֿ מאַכן אַ חשובֿה ייִדישע פּאָזיציע; און כאָטש ער האַלט זײַנע ייִדישע ליטעראַטור־קלאַסן אויסשליסלעך אויף ענגליש, איז מסתּמא אַזוי אײַנגעפֿירט. דערין האַלט די גאַנצע וועלט; אַז ער איז דאָס אייבערשטע פֿון שטייסל. כאָטש איך בין נישט באַקאַנט מיט זײַנע ווערק אויפֿן געביט פֿון ייִדיש, אויף ייִדיש, איז משה — זוך מיך און יוקל — געפֿינען מיך. ס׳הייסט, אַ ייִדיש ווערק זײַנס אונטער זײַן חתימה. אין צײַט פֿון מײַן סטודענטישער קאַריערע האָט מיך דער פֿויגל צוגערופֿן און מיט אַ פֿאַרשוויצטער נאָז גענומען מיט מיר אײַנטענהן.

טײַערע חזנטע,

מײַנע טאַטע־מאַמע גטן זיך. איך בין 28 יאָר אַלט און האָב נישט געוווינט אין דער היים שוין צען יאָר; זינט איך בין אַוועק שטודירן אין אוניווערסיטעט. איך האָב תּמיד געוווּסט, אַז זייער באַציִונג איז אַן אָנגעשטרענגטע, אָבער קיין אַנונג נישט געהאַט, אַז ס'איז אַזוי שלעכט. זיי זענען פֿאַרבליבן פֿרײַנדלעך צווישן זיך און האָבן צוגעזאָגט מײַן שוועסטער, צו קומען צוזאַמען אויף אַלע וויכטיקע משפּחה־אונטערנעמונגען. זיי האָבן אויך געזאָגט, אַז ווען מיר קומען אַהיים אויף די ימים־טובֿים, וועט מען פּראַווען צוזאַמען ווי אַ משפּחה.

זיי צעגייען זיך מיט יושר און שׂכל, און קיין השפּעה אויף מײַן טעגלעכן לעבן וועט דאָס נישט האָבן. פֿון דעסטוועגן, בין איך דערשלאָגן און ווייס נישט פֿאַר וואָס. פֿאַר וואָס וויין איך ווען איך קום אַהיים און געפֿין נישט מײַן טאַטן אין דער היים? פֿאַר וואָס בין איך אין כּעס, ווען זיי ווילן רעדן צו מיר, עלעהיי אַלץ איז נאָרמאַל? ווי זאָל איך ווײַטער אָנגיין מיטן לעבן?

אַזוי טרויעריק