די פֿאַרגאַנגענע וואָך איז אונדזער מיטאַרבעטערין חנה מלאָטעק אַלט געוואָרן 90 יאָר — ביז הונדערט־און־צוואַנציק! זינט 1970 ביזן הײַנטיקן טאָג, האָט קודם זי און איר מאַן, דער באַקאַנטער דערציִער און כּלל־טוער יאָסל מלאָטעק ז״ל, און דערנאָך זי אַליין, אָנגעפֿירט מיט דער "פֿאָרווערטס"־רובריק "פּערל פֿון דער ייִדישער פּאָעזיע". וויפֿל מאַטעריאַלן האָט די רובריק אָנגעזאַמלט? דער זוכצעטל צום טייל פֿון דער רובריק "לייענער דערמאָנען זיך לידער", צוזאַמענגעשטעלט פֿון דוד ראָגאָוו און שמואל גאָלדענבערג (ייִוואָ־בלעטער, 2003), פֿאַרנעמט 80 זײַטן מיט טויזנטער איינסן! פֿאַרן פֿאָרשער פֿונעם ייִדישן ליד איז די רובריק געוואָרן אַ וויכטיקער רעסורס, און זינט דער אַרבעט פֿון דער ייִוואָ־עטנאָגראַפֿישער קאָמיסיע אין די 1920ער און 1930ער יאָרן, איז די רובריק געוואָרן די פֿאַרשפּרייטסטע זאַמל־אַרבעט פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר אינעם 20סטן יאָרהונדערט.
עס העלפֿט אַלע מאָל ווען דער פֿאָרשער האָט אויך אַן אײַזערנעם זכּרון ווי חנה מלאָטעק. די ייִדיש־וויסנשאַפֿטלעכע וועלט ווערט זייער, זייער פּאַמעלעך דיגיטאַליזירט אויפֿן קאָמפּיוטער און אויף דער אינטערנעץ, און במילא, אין אַזאַ מצבֿ, דאַרך מען פּשוט געדענקען וווּ מע קען געפֿינען, וווּ מע האָט אַמאָל געלייענט, וווּ מע האָט אַמאָל געהערט, וואָס מע זוכט. חנה מלאָטעק, אין איר פּאָזיציע ווי די מוזיק־פֿאָרשערין אין ייִוואָ, האָט נישט נאָר זיך באַקענט מיט די זאַמלונגען פֿון פֿאָלקסלידער, נאָר אויך מיט די טעאַטער־לידער, וועלכע געפֿינען זיך אין פֿאַרשיידענע זאַמלונגען, ווי אויך מיט די אַרכיוון פֿון זינגערס און קאָמפּאָזיטאָרן, און קולטור־אָרגאַניזאַציעס. לעצטנס האָט זי אָנגעהויבן אויסצוסדרן דעם וויכטיקן אַרכיוו פֿון דער זינגערין און מײַסטער־לערערין מאַשע בעניאָ־מץ, וואָס זי האָט אונדז דערציילט, אַז דער אַרכיוו "איז גאָר אַ וויכטיקע זאַמלונג".
חנה מלאָטעק איז געבוירן געוואָרן חנה גאָרדאָן, דעם 9טן אַפּריל 1922 אין ניו־יאָרק און שטאַמט פֿון אַ ייִדיש־רעדנדיקער היים. איר טאַטע האָט געדענקט אַלטע ייִדישע לידער, און זײַן אינטערעס צו די לידער האָט זי אינספּירירט אין איר באַשלוס צו פֿאָרשן דאָס וויסנשאַפֿטלעכע פֿעלד.
אין 1944 האָט זי געאַרבעט בײַם ייִוואָ ווי ד״ר מאַקס ווײַנרײַכס סעקרעטאַרשע, און זי האָט זיך באַטייליקט אינעם קורס פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר בײַם קאַליפֿאָרניער אוניווערסיטעט אין לאָס־אַנדזשעלעס; דאָס ערשטע מאָל, וואָס אַזאַ קלאַס איז פֿאָרגעקומען אין אַמעריקע. אַן אַנדער סטודענט אין דעם קורס איז געווען יאָסל מלאָטעק. זיי האָבן זיך פֿריִער געהאַט באַקענט, און דאָרטן צוזאַמענגעאַרבעט און האָבן שפּעטער, אין 1949, חתונה געהאַט. יאָסל מלאָטעק איז געוואָרן דער דעציִונג־דירעקטאָר פֿונעם "אַרבעטער־רינג" אין ניו־יאָרק.
אין די 1950ער יאָרן האָבן זיי געהאַט צוויי קינדער, זלמן מלאָטעק, וועלכער איז דער קינסטלערישער דירעקטאָר פֿונעם "פֿאָלקסבינע"־טעאַטער און משה מלאָטעק, אַן אַדוואָקאַט, וועלכער האָט שפּעטער פֿאַרנומען דעם אַמט פֿון פּרעזידענט פֿונעם "אַרבעטער־רינג".
אין 1948 האָט אַ גרופּע סטודענטן — ס‘רובֿ פֿון זיי האָבן זיך באַטייליקט אין ד״ר מאַקס ווײַנרײַכס פֿאָלקלאָר־קורס — לאַנצירט דעם "י. ל. כּהן פֿאָלקלאָר־קלוב". דער קלוב האָט צווישן אַנדערע אַקטיוויטעטן געזאַמלט כּלערליי פֿאָלקלאָר־זשאַנערן און דורכגעפֿירט אַן אַנקעטע וועגן פּסח אין דער אַלטער און נײַער היים (בינה ווײַנרײַך האָט שפּעטער פּובליקירט איר אַנאַליז פֿון די ענטפֿערס פֿונעם אויספֿרעג). די געזאַמלטע מאַטעריאַלן האָט מען אַרויסגעגעבן אין אַ זשורנאַל "ייִדישער פֿאָלקלאָר". דרײַ נומערן האָט מען פּובליקירט און צווישן די זאַמלערס זענען געווען בינה סילווערמאַן־ווײַנרײַך, לייבל כּהן און וואָלף יונין. דעמאָלט האָט חנה אָנגעהויבן איר קאַריערע ווי דער "שערלאָק האָלמס" פֿון ייִדישע לידער, און אירע באַמערקונגען צו די לידער וואָס מע האָט געזאַמלט איז אָנגעפּיקעוועט מיט וויכטיקע פֿאַרגלײַכונגען און אינפֿאָרמאַציע. למשל, ווער סע וויל געפֿינען לידער פֿון די בראָדער זינגער דאַרף לייענען אירע קאָמענטאַרן אין די נומערן "ייִדישער פֿאָלקלאָר". אַרבעטנדיק אויפֿן באַנד "ייִדישע פֿאָלקסלידער מיט מעלאָדיעס" פֿון י. ל. כּהן (1957) אונטער מאַקס ווײַנרײַכנס רעדאַקציע, האָט זי זיך נאָך טיפֿער באַקענט מיט ייִדישע פֿאָלקסלידער און זייערע פֿאַרשפּרייטע וואַריאַנטן.
די פּאָפּולערע רעאַקציע אויף דער "פֿאָרווערטס"־רובריק "פּערל פֿון דער ייִדישער פּאָעזיע" איז געווען אַ גוואַלדיק פּאָזיטיווע. מענטשן האָבן אָנגעהויבן אַרײַנצושיקן צו די מלאָטעקס טאַשמעס, שפּולקעס און קאַסעטן מיט רעקאָרדירונגען, און איך שטעל זיך פֿאָר, אַז אין זייער שאַפֿע געפֿינט זיך איינע פֿון די גרעסטע זאַמלונגען פֿון רעקאָרדירטע ייִדישע פאָלקסלידער אויף דער וועלט. דער צוגאַנג פֿון ד מלאָטעקס אין דער רובריק איז תּמיד געווען אַ געניטער צונויפֿגאָס פֿון פּאָפּולער און אַקאַדעמיש, און דער עולם האָט אָפּגעשאַצט דעם טאָן.
זיי האָבן געפֿונען דעם באַלאַנס אויך אינעם באַנד "פּערל פֿון דער ייִדישער פּאָעזיע" 1974. בלויז עטלעכע פֿון אונדזערע אַזוי־גערופֿענע פֿאָלקספּאָעטן זענען הײַנט באַקאַנט, און דאָס בוך באַקענט דעם לייענער נישט נאָר מיט די לידער פֿון גאָלדפֿאַדן, מיכל גאָרדאָן און אליקום צונזער, נאָר אויך די ווייניקער באַקאַנטע ווי דוד אָפּעטהעקער, יצחק רײַנגאָלד און הערשל מרגליות. ווער וואָלט הײַנט געוווּסט, אַז די ווערטער צום פּאָפּולערן ליד "עס דרעמלט דאָס שטעטל" האָט געשריבן יוסף העפֿטמאַן, און די מוזיק גרשון עקסמאַן, ווען נישט די פֿאָרשאַרבעט פֿון די מלאָטעקס?
די דרײַ בענד ייִדישע לידער וואָס חנה און יוסף מלאָטעק האָבן אַרויסגעגעבן זענען געוואָרן סטאַנדאַרטן בײַ אַלע זינגערס און ליבהאָבערס פֿון ייִדישן געזאַנג איבער דער וועלט. "מיר טראָגן אַ געזאַנג" איז צו ערשט אַרויס אין 1972, אָבער לפּחות 5 אויסגאַבעס זענען געדרוקט געוואָרן. אַן ערך 25,000 עקזעמפּלאַרן האָט מען פֿאַרקויפֿט. דער צווייטער באַנד "פּערל פֿון ייִדישן ליד" איז אַרויס אין 1989. "לידער פֿון דור צו דור" (1997) האָט דערגאַנצט די טרילאָגיע. די דרײַ בענד נעמען אַרײַן נישט נאָר פֿאָלקסלידער, נאָר אויך טעאַטער־ און קונסט־לידער, און מע פֿילט אַז די לייענער פֿון "פֿאָרווערטס" זענען אויך געווען מיטאַרבעטער אין דער זאַמלונג. דאָס ווערק ווײַזט אַרויס די ליבשאַפֿט פֿונעם ייִדישן וועלטלעכן עולם צו די מחברים און זייער וויכטיקער אַרבעט. צוויי קאָמפּאַקטלעך מיט לידער אויסגעקליבן פֿון די דרײַ בענד האָט דער "אַרבעטער־רינג" אַרויסגעגעבן.
חנה מלאָטעק האָט, ווי באַקאַנט, זייער געהאָלפֿן דער "פֿאָלקסבינע" מיטן רעפּערטואַר און מיט לידער פֿאַר פֿאָרשטעלונגען ווען נייטיק. אָבער ווי אַ מוזיק־אַרכיוויסטקע בײַם ייִוואָ איז זי געוואָרן דער צענטראַלער אַדרעס פֿאַרן זוכער פֿון ווערטער צו אַ ליד, אָדער פֿונעם שטאַם פֿון אַ געוויסן ליד וואָס מע געדענקט נאָר אַ פֿראַגמענט.
צו אירע 90 יאָר ווינטשן מיר איר געזונט און שאַפֿערישע יאָרן!

א. ג.