פּערל פֿון ‫ייִדישער פּאָעזיע
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון חנה מלאָטעק

מעינקע קאַץ איז געווען אַן אינאָוואַטאָר אין דער ייִדישער פּאָעזיע און איז נישט געווען קיין נאָכפֿאָלגער פֿון קיין ריכטונג. ער האָט געשריבן אָן פּערפֿעקטע גראַמען, האָט געשריבן סאָנעטן פֿון צוויי־טראַפֿיקע ביז פֿופֿצן־טראַפֿיקע שורות, און געשאַפֿן גלײַכצײַטיק ענגלישע פּאָעזיע. צו זײַן 20סטן יאָרצײַט ווילן מיר ברענגען אַ פּאָר לידער וואָס מיר פֿילן זײַנען ספּעציעל אינטערעסאַנט און לויבווערדיק.

מעינקע קאַץ איז געבוירן געוואָרן אין סווענציאַן, ווילנער געגנט, אין 1906. אַ טייל פֿון זײַן קינדהייט האָט ער פֿאַרבראַכט אין שכנותדיקן מיכאַלישעק. ער האָט געלערנט אין חדר און אין דער שטאָטישער פֿאָלקשול. אין 1920 האָט ער עמיגרירט מיט זײַנע עלטערן אין פּאַסעיִק, אַמעריקע. ער האָט שטודירט אין ברוקלין־קאַלעדזש, קאָלאָמביע־אוניווערסיטעט און "ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר" און האָט געאַרבעט ווי אַ זייגער־מאַכער און דערנאָך ווי אַ לערער אין די ייִדישע פֿאָלקשולן. ער האָט דרײַ יאָר געלעבט אין צפֿת און דערנאָך אין ספּרינג־גלען, ניו־יאָרק, וווּ ער איז געשטאָרבן. אין זײַן ביאָגראַפֿיע ווערט דערציילט, אַז ער האָט איבערגעריסן מיט די לינקע נאָך די מאָרדן פֿון די סאָוועטיש־ייִדישע שרײַבער. ער איז שפּעטער געוואָרן אַ לערער אין די "אַרבעטער־רינג־שולן". ער האָט אַרויסגעגעבן אַכצן ביכער פּאָעזיע — נײַן אויף ייִדיש און נײַן אויף ענגליש. פֿאַר זײַן ענגלישער פּאָעזיע האָט ער באַקומען צוויי אויסצייכענונגען.

פֿון זײַן בוך "אין מיטן טאָג" האָבן מיר אויסגעקליבן עטלעכע לידער ווי מוסטערן פֿון זײַן פּאָעזיע:


אַ פֿראַגמענט פֿון "מײַ אין מיכאַלישעק און סווינציאַן"

וואָס טוט אין מיכאַלישעק דער מײַ אַצינד

אויב ניט צו ווײַזן וואָס ס׳איז עלנטער פֿון אַ שטיין, —

און אויב דודס פֿידעלע איז אינעם ווינט,

קען נאָר אויף ייִדיש דודס פֿידעלע דאָ וויינען,

ווײַל נאָר אויף ייִדיש האָט דאָ מײַן פֿאָלק די זון געזען.

נאָר אויף ייִדיש איז דאָ די וועלט אַ מעשׂהלע געווען, —

איז אַ געבעט אַזאַ אין מײַן שטעטעלע געבליבן,

אַ געבעט, ווי די האַנט פֿון אַ בעטלער אַ בלינדן,

אַ געבעט אַז אויך גאָט זאָל סײַ זײַן האַס, סײַ זײַן ליבע,

סײַ שילטן, סײַ בענטשן אויף אונדזער איינציקן מאַמע־לשון,

אויף אונדזער אויסגעלאַכטן, אויסגעוויינטן מאַמע־לשון.

ייִדיש, מיט שיכּורלעכן טעם פֿון אַן ערשטן קוש,

ווי מײַן מאַמעס אָנבליק פֿאַרגייט קיין מאָל ניט.

ייִדיש, צו דיר מײַן ערשט געשריי, צו דיר מײַן לעצטער קוש!

ייִדיש, מיט בלענד פֿון שײַטער־הויפֿנס אָנגעגליט —

ווער וואַגט קעגן אַזאַ גרויזאַם ליכט זיך ווערן?

דורך אַזאַ בראַנד בלײַבט פֿון שׂונא קיין זכר ניט.

ייִדיש, פּראָסט ווי ליכט דורך חרובֿע געסעלעך,

ייִדיש, פּשוט ווי די שטיינער וואָס האָבן געצאָרנט

קעגן שׂונא — אין ווילנער און וואַרשעווער געסעלעך.

אַזאַ טרער — אַזאַ פֿלאַם, וואָסער בעזעם קען פֿאַרקערן?

ייִדיש, ווי דעם מײַ איז דיר באַשערט אַזוי פֿיל יאָרן.


וואָס איז אין סווינציאַן דער מײַ — מײַן קינדהייט אַצינד,

אויב ניט אַקעגן זונאויפֿגאַנג — אַ בלינדער גרײַז,

אַז ס׳קען דאָ אַ ווינטעלע, אַ בלום, אַ שטערן, אַ גראָז,

נאָר דעם אייגענעם טרויער די שיינקייט ווײַזן.

אַ ווינטעלע פֿלאַטערט, ווי אַ פֿאַרפּײַניקט, גופֿלאָז קינד,

פֿון טאַטע־מאַמע, פֿון הימל און ערד פֿאַרלאָזן.

אַ בלום איז אַ פֿאַרשפּילטע, מאָרגנדיקע פֿרייד,

אַ שטערן איז — אַן אויסגערונען אויג פֿון אַ קינד,

און וואָס איז אין שאָטן אַ גראָז, פֿון זון און פֿעלד צעשיידט,

אויב ניט אַן אומרו וואָס פּלאַפּלט ניט־דערזאָגטע רייד?

אַ ניט־דערזאָגט וואָרט איז אַ קדוש — אַש אין ווינט.


מיר קענען צוליב דוחק אין פּלאַץ נאָר געבן אַ קורצן פֿראַגמענט פֿון זײַן ליד "אַ נײַער אָז־ישיר":


און ס׳איז מײַן רעכטע האַנט ניט געליימט געוואָרן,

ווײַל איך האָב ירושלים דיך ניט פֿאַרגעסן,

זינט בײַ די טײַכן פֿון בבֿל זײַנען מיר געזעסן;

ניט צוגעקלעפּט צום גומען איז מײַן צונג געוואָרן,

נאָר גליִיִקער די בענקשאַפֿט, דור נאָך דור.

ס׳האָבן די אָבֿות פֿאַרברידערט אונדז מיט נס,

איז מײַן רעכטע האַנט ניט געליימט געוואָרן,

האָב איך, ירושלים, דיך ניט פֿאַרגעסן.


וויפֿל וואָגל בענקט אַרויס פֿון דערגרייכטן הײַנט?

אַזוי פֿיל וואָגל איז נאָר דעם ווינט באַשערט געוועזן,

אַזוי פֿיל פֿרילינגדיקן אָנזאָג אין אַן ערשטן גרעזל.

אָ, נאָך גאָר דעם טרויער, מיט אַן ערשטן שמייכל זיך צעשײַנען,

זיך צעלויכטן מיט אַלע מאָרגנס וואָס אין דער זון וועט נאָך זײַן,

די דערנער דערמאָנען אין טויט און אין מאָרגנדיקן בעז.

וויפֿל וואָגל בענקט אַרויס פֿון דערגרייכטן הײַנט?

אַזוי פֿיל וואָגל איז נאָר דעם ווינט באַשערט געוועזן.


צו לעצט ברענגען מיר איינע פֿון די לעצטע לידער אין בוך:


אין טויזנט יאָר אַרום

איך האָב געזען די וועלט אין טויזנט יאָר אַרום:

דער פֿויגל האָט זײַן ליד אויף אַ האָר ניט געביטן,

די בינען, ניט מיד פֿונעם זעלביקן זשומען.

די שיינקייט, דאָס ליד און די חכמה עלטערן זיך ניט.


איך האָב געזען אַ גאַס אין טויזנט יאָר אַרום:

וואָלקנס מיט סחורה באַלאָדן — הימלשע קאַראַוואַנען.

דער "עמפּײַער סטייט" — דער קלענסטער קאַרליקל,

יעדער שטראַל אַ פּילאָט, יעדער ווינט — אַן עראָפּלאַן.


טוען ייִדן איינע די אַנדערע זיך אַ פֿרעג: "פֿון וואַנען?"

"פֿון מדינת־מאַרס, ניטאָ רב ייִד קיין נײַע גליקן,

אין אַ ברייטן שלום־עליכם איז מער וווּנדער פֿאַראַן,

ווי אין די קעלבערנע התפּעלות פֿון אַ פֿליִענדיקער בריק".


"גערעכט. איך גיב אײַך אַוועק אַלע קונצן, אין הויכן

און אין תּהומען,

פֿאַר איין קילן שאָטן פֿון אַ קרומען עפּלבוים.

איך גיב אײַך אַוועק אַלע צילינדערס פֿון אויסגעפּוצטע

לשונות,

פֿאַר דעם רויען רויש פֿון געשמאַקן מאַמע לשון".

איך האָב געזען די וועלט פֿון טויזנט יאָר אַרום,

איך האָב דערהערט אין ווינט — אַ באַקאַנט געוויין.

איך האָב געזען אַ פּחד אין פּנימער פֿון בלומען,

אַ שטיין האָט דערמאָנט פֿון פּאָנאַר — אַ פֿאַרשטומט געשריי.


אַחוץ מיכאַלישעק און סווינציאַן זײַנען אַנדערע טעמעס אין מעינקע קאַצעס דיכטונג געווידמעט ייִדיש, פּאָנאַר, צפֿת, אַמעריקע און זײַן משפּחה — זײַנע עלטערן, זיידע, זײַן ברודער, זײַן פֿרוי רבֿקה, און די קינדער דוד־הירש און טרוים. מעינקע קאַץ איז ווערט צו דערמאָנען מיט כּבֿוד ניט נאָר צוליב זײַן פֿײַנער דיכטונג מיט זײַן זעלטענעם סטיל און מחשבֿה, נאָר אויך צוליב זײַנע צוויי קינדער וואָס האַלטן אים טײַער: הירש־דוד קאַץ און טרוים הענדלער, ביידע באַגאַבטע שרײַבערס און לעקטאָרן — דוד קאַץ, אַן אָנגעזעענער פֿילאָלאָג און פּראָפֿעסאָר און וויסנשאַפֿטלער פֿון ייִדיש, און טרוים הענדלער, אַ געלויבטע דיכטערין און לערערין. ביידע זײַנען אַ זעלטן בכּבֿודיקער נאָכוווּקס.