ווי באַקאַנט, איז דער ייִדישער ביכער־צענטער אין אַמהערסט, מאַסאַטשוסעטס, אַן אינסטיטוציע, וווּ עס קומט פֿאָר יעדן זומער איינע פֿון די סאַמע אינטענסיווסטע ייִדיש־פּראָגראַמען אויף דער גאָרער וועלט. דעם אַלגעמיינעם ציל פֿון דער "שטײַנער־זומער־פּראָגראַם", וואָס וועט זיך באַלד פֿאַרענדיקן, האָבן די אַכצן סטודענטן גוט פֿאַרשטאַנען פֿון פֿריִער: זיך צו באַקענען מיט דער ייִדישער שפּראַך, קולטור, ליטעראַטור און געשיכטע אין משך פֿון די זיבן וואָכן. די באַטייליקטע האָבן אָבער נישט געוווּסט אַז די הײַנטיקע פּראָגראַם איז אַ בולטער רעזולטאַט פֿון אַ פֿרישן באַשלוס אין ביכער־צענטער אָנצונעמען נײַע פּראָיעקטן, וואָס שטעלן דעם טראָפּ אויף דערציִונג און נישט בלויז אויף דער געוויינטלעכער אַרבעט פֿון זאַמלען און דיגיטאַליזירן ייִדישע ביכער. גאַנצענע דרײַ שעה יעדן פֿרימאָרגן לערנט מען זיך ייִדיש, און יעדן נאָכמיטאָג ווערט געהאַלטן אַ לעקציע וועגן דער ייִדישער קולטור און געשיכטע. מיט די לערן־ביכער און אַ טויזנט־זײַטיקער כרעסטאָמאַטיע אין דער האַנט האָבן די סטודענטן זיך תּיכּף גענומען צו דער אַרבעט.

דער נײַער אַקאַדעמישער פֿאָקוס לאָזט זיך דערקענען דורך די פֿאָרש־אַרבעטן וואָס יעדער איינער דאַרף אָנשרײַבן. אין דעם פּרט איז די־אָ פּראָגראַם בײַם ביכער־צענטער אָן אַ פֿאַרגלײַך צווישן די אַלע ייִדישע זומער־פּראָגראַמען. יעדער סטודענט האָט באַשטימט אַ געוויסע טעמע מיט אַ שײַכות צו ייִדישיסטיק, וואָס די ייִדיש־שפּראַכיקע מקורים וועגן איר קאָן מען געפֿינען אָדער אין "ביכער־צענטער", אָדער אין "ייִוואָ" אין ניו־יאָרק. אָט זענען אַ פּאָר בײַשפּילן פֿון די פּראָיעקטן: אַ קריטישע איבערזעצונג פֿון דעם ליובאַוויטשער רבינס אַ שׂיחה וועגן שפּראַך־ענינים; אַ פֿאַרגלײַך צווישן דער ייִדישער קאָמוניסטישער קולטור אין ניו־יאָרק און אין פֿראַנקרײַך; קריטישע אַנאַליזן פֿון די ייִדישע איבערזעצונגען פֿון וואָלט וויטמאַן און מאַרגאַרעט סענגער, און וואָס זיי אַנטפּלעקן וועגן דער ייִדישער אידענטיטעט אין אַמעריקע. דוד שניר, פּראָפֿעסאָר פֿון געשיכטע און ייִדישע לימודים אין קאָלאָראַדאָ־אוניווערסיטעט און דער אַקאַדעמישער דירעקטאָר פֿון דער שטײַנער־זומער־פּראָגראַם, האָט באַמערקט, אַז "די פֿאָרש־פּראָיעקטן האָבן באַוויזן, אַז די סטודענטן גרייטן זיך צו צו זײַן קומענדיקע מומחים אויפֿן געביט פֿון ייִדישע לימודים". פּראָפֿ’ שניר און די צוויי ייִדיש־לערערס — פּראָפֿ’ רבֿקה מאַרגאָליס פֿון אָטאַווער אוניווערסיטעט אין קאַנאַדע, און יורי וועדעניאַפּין, אַ דאָקטאָראַנט אין קאָלאָמביע־אוניווערסיטעט און אַ לעקטאָר פֿון ייִדיש אין האַרוואַרד — האָבן געדינט ווי בעלי־יועצים. "די פֿעיִקע סטודענטן אַרבעטן זייער שווער, סײַ צו פֿאַרפֿולקומען די שפּראַך, סײַ אויף זייערע פֿאָרש־פּראָיעקטן", האָט מאַרגאָליס באַטאָנט. דעם 28סטן און 29סטן יולי וועלן אַלע סטודענטן האַלטן אָפֿענע לעקציעס וועגן זייערע פּראָיעקטן. אויב מע וויל קומען אויף דער קאָנפֿערענץ קען מען קריגן מער אינפֿאָרמאַציע דורכן ווײַטערדיקן פֿאַרבינדן זיך מיט:

http://www.yiddishbookcenter.org/calendar

בהסכּם מיטן ציל צו פֿאַרשטאַרקן און באַרײַכערן די ייִדיש־שפּראַכיקע סבֿיבֿה פֿון דער פּראָגראַם, וואָס געפֿינט זיך אין אַ קליין דערפֿל אין מערבֿ־מאַסאַטשוסעטס, פֿאָדערט אַ מאָל אַ סך מי, איז די גאַנצע כאַליאַסטרע סטודענטן און לערערס געפֿאָרן קיין ניו־יאָרק. כאָטש אַ יערלעכער אויספֿלוג קיין ניו־יאָרק איז שטענדיק געווען אַ הויכפּונקט פֿון דער זומער־פּראָגראַם, האָט דער הײַיאָריקער באַזוך געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אינעם קוריקולום גופֿא. דער געדאַנק איז געווען אַז די סטודענטן זאָלן זיך נעענטער באַקענען מיטן ניו־יאָרקער ייִדישן ציבור און מיטן הײַנטיקן ייִדישן לעבנס־שטייגער, אײַנגעשלאָסן דעם רעליגיעזן סעקטאָר: "ס’איז געווען אַן אינטערעסאַנטער צונויפֿשמעלץ פֿון היסטאָרישער און הײַנטצײַטיקער ייִדישקייט", האָט באַטאָנט רבֿקה סורדין, די אַדמיניסטראַטיווע דירעקטאָרשע פֿון דער שטײַנער־פּראָגראַם. די סטודענטן האָבן פֿאַרבראַכט אַ טאָג, פֿאָרשנדיק אין די אַרכיוון בײַם "ייִוואָ", און נאָך אַ טאָג, שפּאַצירנדיק אין באָראָ־פּאַרק אין דער חסידישער געגנט. אינעם שלום־עליכם־קולטור־צענטער אין בראָנקס איז פֿאָרגעקומען אַ מוזיקאַלישע פֿאָרשטעלונג, געשפּילט דורך דער פֿאָלקסבינע־טרופּע, און גלײַך דערנאָך האָבן די סטודענטן גוט פֿאַרבראַכט זינגענדיק מיט די אַקטיאָרן און סטודענטן פֿון דער "ייִוואָ"־פּראָגראַם בײַ איציק גאָטעסמאַן און ביילע שעכטער־גאָטעסמאַן אין שטוב. יוחנן סידקי, אַ סטודענט פֿון אויסטראַליע, האָט געזאָגט אַז "ס’איז זייער שווער צו געפֿינען אַזוינע לעבעדיקע מוסטערן פֿון ייִדיש־שפּראַכיקער קולטור בײַ אונדז אין סידני. איז ניו־יאָרק געווען אי קולטורעל, אי לינגוויסטיש אַ שטאָט פֿול מיט נײַע געלעגנהייטן און מעגלעכקייטן פֿאַר ייִדיש־רעדערס".

נאָך אַ חידוש פֿון דער איצטיקער פּראָגראַם איז דער פּעדאַגאָגישער צוגאַנג וואָס שייך רעדן און אויסניצן ייִדיש, ווי אַ לעבעדיקע שפּראַך. עס האָט זיך געמאַכט די געלעגנהייט, צום ערשטן מאָל, צו שאַפֿן אַ ייִדיש־פּראָגראַם נוסח־מידלבערי־קאָלעדזש. דאָס הייסט, אַז דעם זומער איז דער צענטער געוואָרן אַן אָרט, וווּ עס פּאַסט צו רעדן און אַפֿילו אָנצושרײַבן אַדמיניסטראַטיווע בליצבריוו אויף מאַמע־לשון, צוליב דעם וואָס מע האָט בכּיוון אָנגענומען נאָר ייִדיש־רעדנדיקע לערערס און מיטאַרבעטערס פֿונעם פּערסאָנאַל. דוד שניר האָט "געוואָרנט" די סטודענטן, איידער זיי האָבן זיך פֿאַרשריבן אויף די שפּראַכקורסן, אַז מע וועט זיך דאַרפֿן גיך צוגעוויינען צום באַניץ פֿון דער שפּראַך טאָג־אײַן, טאָג־אויס. צום טייל איז זיי געלונגען צו שאַפֿן אַזאַ מין סבֿיבֿה פֿון ייִדיש־רעדן, פֿון "אײַנטונקען זיך" אין דער שפּראַך. אַהרן לאַנסקי, דער גרינדער פֿונעם ביכער־צענטער, האָט באַמערקט אַז "די הײַיאָריקע סטודענטן זענען ערנסט און איבערגעגעבן. קוים פֿינף וואָכן זענען פֿאַרבײַ, רעדן שוין ס׳רובֿ פֿון זיי ייִדיש". אינעם אַזוי־גערופֿענעם "שטעטל", דאָס הייסט, אין אַ פּאָר וווינונגען לעבן דעם צענטער, וווּ עס וווינען די מערהייט אָנטייל־נעמערס, רעדט מען אַ געמיש פֿון ייִדיש און ענגליש. מע קען זיך פֿאָרשטעלן, אַז דער מצבֿ וואָלט געווען נאָך גינציקער פֿאַרן רעדן אַ באמת פֿליסיקן ייִדיש, אויב מע וואָלט טאַקע באַשטראָפֿט די סטודענטן פֿאַרן אַרויסזאָגן אַן ענגליש וואָרט (ווי ס’באַדאַרף צו זײַן לויטן אמתדיקן מידלבערי־קאָלעדש־מאָדעל), און ווען די מדרגות פֿון ייִדיש־קענטענישן וואָלטן נישט געווען אַזוי פֿאַרשיידן. לאָמיר האָפֿן, אַז מיט דער צײַט וועט די אָפֿיציעלע פּאָליטיק פֿון רעדן ייִדיש און נאָר ייִדיש זיך פֿאַרפֿעסטיקן.

וואָס וועלן זײַן די צווישן־באַציִונגען פֿון די הײַיאָריקע סטודענטן נאָכן פֿאַרענדיקן פֿון דער זומער־פּראָגראַם? "מיר ווילן ווײַטער שטיין אין פֿאַרבינדונג מיטן ביכער־צענטער, מיט אונדזערע נײַע חבֿרים און מיט ייִדיש בכלל. דערפֿאַר וועל איך פּרוּוון צו גיין אויף די זיצונגען פֿונעם ייִדיש־טיש וואָס ווערן געפֿירט לעבן מײַן קאַמפּוס", האָט באַמערקט דבֿורה הירשטריט פֿון וויסקאָנסין־אוניווערסיטעט. אַ טייל פֿון די סטודענטן וועלן באַקומען סטיפּענדיעס, בכדי צו אָרגאַניזירן רעפֿעראַטן, קאָנצערטן און אַנדערע אונטערנעמונגען וואָס וועלן שטיצן דאָס ייִדישע לשון אין די אוניווערסיטעטן איבערן לאַנד.

פֿון איציק בלימאַן