ווי צוויי וואָכן צוריק, אין דער פּרשה "בשלח", האָבן מיר באַהאַנדלט דעם ענין פֿון "שירת־מרים" — דאָס לויב־געזאַנג מיט אַ טאַנץ, דורך וועלכן מרים־הנבֿיאה, משה רבינוס שוועסטער, האָט דערגרייכט אַ העכערע גײַסטיקע מדרגה, ווי משה רבינו אַליין, ווי רבי קלונימוס־קלמן עפּשטיין, אַ גרויסער חסידישער דענקער און מקובל, דעקלערט אין זײַן ספֿר "מאור ושמש".
לויט דעם רמב״ם, מוז אַ ייִד גלייבן, אַז משה רבינו איז געווען דער גרעסטער נבֿיא אין דער וועלט און אַז עס וועט קיינמאָל נישט קומען אַ גרעסערער נבֿיא. הגם פֿאַר רמב״מען איז די דאָזיקע דאָגמע איינע פֿון די הויפּט־יסודות פֿון ייִדישקייט, זענען נישט אַלע אַנדערע גרויסע רבנים פֿולשטענדיק מסכּים מיט אַזאַ מיינונג. אַ צאָל מקובלים, באַקאַנטע ייִדישע פֿילאָסאָפֿן און חסידישע צדיקים האַלטן, אַז משיח וועט זײַן אַ גרעסערער נבֿיא און אַז ס׳איז טעאָרעטיש מעגלעך פֿאַר עמעצן צו קריגן אַ העכערע מדרגה פֿון נבֿואה.
על־פּי־חסידות, קאָן יעדער מענטש אויך דערגרייכן די זעלבע מדרגה, ווי משה רבינו, ווײַל משהס נשמה ווערט כּסדר באַקליידט אין די צדיקים פֿון יעדן דור, און ברענגט אַרויס נײַע תּורה־חידושים. לויט אַזאַ שיטה, איז דער רמב״ם טאַקע גערעכט, אָבער משהס הויכע נבֿואה האָט זיך נישט פֿאַרענדיקט נאָך זײַן טויט, נאָר ווערט ווײַטער אַנטפּלעקט דורך געוויסע דערהויבענע יחידים.
אינעם "מאור ושמש" גייט אַ רייד וועגן אַן ענלעכן ענין. לויט דעם מחבר, האָט מרים זיך אויפֿגעהויבן, בעת איר טאַנצן, אין אַ גאָר הויכער גײַסטיקער וועלט, "עולם־העיגולים", וווּ עס ווערן בטל אַלע היעראַרכיעס, אַרײַנגערעכנט די חילוקים צווישן מענער און פֿרויען. אַלע מענטשן אין אַזאַ וועלט — חכמים און עם־הארצים, עקזאַלטירטע מיסטיקער און פּשוטע מענטשן — זענען גלײַך און באַקומען די ג־טלעכע שפֿע צוזאַמען אין איין "טאַנץ פֿון צדיקים". משה רבינו האָט פֿאַרשטאַנען, אַז זײַן שוועסטער האָט דערגרייכט אַ מדרגה, וועלכע וועט זיך אַנטפּלעקן אין משיחס צײַטן; ער האָט אָבער אַליין באַקומען די תּורה פֿון "עולם־הישר" — אַ נידעריקערע וועלט, וועלכע עס פֿירט זיך לויט היעראַרכישע כּללים און סטרוקטורן.ווי עס שטייט אין די חסידישע און קבלה־ספֿרים — למשל, אינעם סידור־קאָמענטאַר פֿונעם ערשטן חב״ד־רבין, דעם "בעל־תּניא" — האָט משה רבינו געזאָלט באַקומען, פֿון אָנהייב, די העכערע תּורה פֿון "עולם־האַצילות", וווּ עס וואָלטן נישט געווען קיין פֿיקסירטע כּללים און געוויסע זאַכן, וואָס זענען הײַנט פֿאַרבאָטן על־פּי־הלכה וואָלטן געווען דערלויבט און אַפֿילו באַטראַכט ווי אַ מיצווה; מע וואָלט געקאָנט זען, ווי ג־טלעכקייט שטעקט איבעראַל, אין אַלע אַספּעקטן פֿונעם לעבן.
צוליב דעם חטא פֿון עגל־הזהבֿ, זענען די ייִדן אָבער געפֿאַלן פֿון אַזאַ הויכער מדרגה, און האָבן באַקומען די תּורה פֿון "עולם־הבריאה" — אויך גאָר אַ הויכע, אָבער אַ מער סטרוקטורירטע וועלט, וווּ די ג־טלעכע השׂגות קומען בהדרגה, ביז משיחס צײַטן, דורך אַ סיסטעם פֿון כּללים און באַגרענעצונגען. די מעשׂה מיט מרימס טאַנץ ווײַזט אָבער אָן, אַז איר האָט זיך שוין אײַנגעגעבן צו פֿאַרזוכן די העכערע תּורה — און אַפֿילו העכער ווי איר ברודער.
דער דאָזיקער פֿאַל קומט אָבער נישט אין סתּירה מיט דעם רמב״מס שיטה פֿון עיקרי־האמונה, ווײַל מרים האָט פֿאַרזוכט די העכערע השׂגה פֿון ג־טלעכקייט אויף אַ פּערזענלעכן אופֿן, אָבער נישט באַקומען אַ קאָנקרעטע נבֿואה, וועלכע זי וואָלט געקאָנט איבערגעבן די אַנדערע. געוויסע חסידישע צדיקים, אַרײַנגערעכנט רבי נחמן בראַצלעווער, האָבן אויך באַטאָנט, אַז זיי האָבן דערגרייט אַ פּערזענלעכע גאולה און האָבן משׂיג געווען די העכערע תּורה פֿון משיחס צײַטן — און פֿאָרט, האָבן זיי געקאָנט אונדז איבערגעבן בלויז רמזים און פֿראַגמענטן פֿון זייערע השׂגות. עס קאָן זײַן, אַז דער רמב״ם איז טאַקע גערעכט: משה רבינו איז געווען דער גרעסטער נבֿיא, ווײַל העכערע השׂגות פֿון ג־טלעכקייט לאָזן זיך נישט אַרײַנפּאַסן אין קלאָרע ווערטער און זענען, ממילא, נישט אַ "נבֿואה" אינעם געוויינטלעכן זין פֿון וואָרט.
אַזוי צי אַזוי, ווערט אין די ערשטע פּרשיות פֿונעם חומש "שמות" באַטראַכט די באַפֿרײַונג פֿונעם ייִדישן פֿאָלק, וועלכע האָט געבראַכט, ווי אַ קולמינאַציע, צום דערמאָנטן מרימס טאַנץ, בעת וועלכן עס זענען בטל געוואָרן אַלע היעראַרכיעס — נישט בלויז די סאָציאַלע צעטיילונגען, נאָר אַפֿילו די חילוקים צווישן די גײַסטיקע ווערטער. דער גאַנצער אוניווערס האָט, אַזוי צו זאָגן, מיטגעטאַנצט אין קאָן און זיך פֿאַרוואַנדלט אין אַ לויטער ג־טלעכקייט.
מיט אַ וואָך צוריק האָבן מיר באַטראַכט, ווי אַזוי די ראָלע פֿון יתרו — משהס שווער, וועלכער איז נישט געווען בײַם אָנהייב אַ ייִד, אָבער האָט זוכה געווען, צוליב זײַנע עצות, צו מחדש זײַן אַ גאַנצע פּרשה אין דער תּורה — ווײַזט אויף דעם אַחדות פֿון דער גאַנצער מענטשהייט. יעדער מענטש, אַ ייִד צי נישט, איז הייליק און אויסדערוויילט, אויב מע טראַכט און פֿירט זיך לשם־שמים און מע באַציט זיך צו די אַנדערע מענטשן מיט ליבשאַפֿט. מע קאָן זאָגן, אַז די דאָזיקע טעמע שטימט אויך מיטן גלײַכקייט־ און פֿרײַנהייט־גײַסט פֿון יציאת־מצרים און "שירת־מרים".
די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיט אַ היפּוך פֿון די דערמאָנטע ענינים; עס ווערט דערקלערט, ווי אַזוי מע זאָל באַהאַנדלען אַ ייִדישן שקלאַף. ווײַטער ווערן דערקלערט אַ גאַנצע ריי געזעצן — דערפֿאַר הייסט די סדרה "משפּטים" — ווי אַזוי מע זאָל מישפּטן די שולדיקע אין פֿאַרשיידענע קאָנפֿליקט־סיטואַציעס, אַרײַנגערעכנט מאָרד, מענטשן־פֿאַרכאַפּונג, אומישנער היזק און גנבֿות.
אויפֿן ערשטן בליק, קלינגט די דאָזיקע טעמע ווי אַ גאַנצער היפּוך פֿון די דערהויבענע השׂגות, וועלכע האָבן זיך אַטפּלעקט, ווען די ייִדן זענען באַפֿרײַט געוואָרן פֿון שקלאַפֿערײַ און זיך באַטייליקט אין מרימס מיסטישן טאַנץ. מע וואָלט אויך געקאָנט זאָגן, אַז ווען נישט דער חטא פֿון עגל־הזהבֿ, וואָלטן די ייִדן — און מענטשן בכלל — נישט געליטן פֿון אַזעלכע קאָנפֿליקטן און וואָלטן ממילא נישט געדאַרפֿט טראַכטן, ווי אַזוי צו באַשטראָפֿן אַ גנבֿ אָדער צו באַהאַנדלען מענטשלעך אַ שקלאַף. אַזוי צי אַזוי, בלײַבט יעדער פּרט אין דער תּורה אויף אייביק אַקטועל — לכל־הפּחות, אין אַן אַלעגאָרישן אָדער מיסטישן זין.
ס׳איז נאָך אַלץ פֿאַראַן, צום באַדויערן, רציחה און רויבערײַ אין דער וועלט; מע מוז אָבער טראַכטן און וויסן, וואָס מע קאָן טאָן קעגן דעם און נישט ווערן דערבײַ אַליין, חלילה, אַ טייל פֿונעם אומיושר. מיר זענען אַרומגערינגלט נאָך אַלץ מיט פֿאַרשיידענע פֿאָרמעס פֿון שקלאַפֿערײַ, און מוזן, פֿון צײַט צו צײַט, טראַכטן, ווי אַזוי צו פֿאַרבעסערן די באַדינגונגען פֿון אַן עקספּלואַטירטן מענטש, כּל־זמן די עקספּלואַטאַציע גייט נאָך אָן.
אויב מיר אַרבעטן אויס אַ שאַרפֿע סענסיטיווקייט צום אומיושר און רעאַליסטישע געדאַנקען, ווי אַזוי דאָס צו פֿאַרמינערן און מבֿטל צו זײַן, וועלן מיר אָנקומען צו דער מדרגה פֿון "מרימס טאַנץ" — אַ וועלט אָן היעראַרכיעס, פֿול מיט אַנטפּלעקטער ג־טלעכקייט.
