אין די פֿאָריקע צוויי פּרשיות האָבן מיר געלייענט וועגן דעם אויפֿבוי פֿונעם מישכּן און באַטראַכט דעם סאָציאַלן באַדײַט פֿון דער דאָזיקער עבֿודה, וועלכע האָט געוויזן, ווי דאָס מענטשלעכע אַחדות לשם־שמים איז בעצם אַ מיטל צו אַנטפּלעקן די ג־טלעכע שכינה און צו פֿאַרוואַנדלען די גאַנצע וועלט אין אַ גרויסן הייליקן מישכּן.
אין דער הײַנטיקער פּרשה ווערט דערציילט, ווי דער אייבערשטער האָט געהייסן משה רבינו צו זאַמלען בײַ אַלע ייִדן דעם "מחצית־השקל", אַ האַלבע זילבערנע מטבע, כּדי צו באַטייליקן און צו פֿאַראייניקן דאָס גאַנצע פֿאָלק דורך דעם בנין־המישכּן.
אונדזער סדרה טראָגט דעם נאָמען "כּי תשׂא" — "ווען דו וועסט אויפֿהייבן". דער אייבערשטער האָט געהייסן משה רבינו איבערציילן די ייִדן, לויט דער צאָל פֿון די געזאַמלטע מטבעות. דער דאָזיקער אָנזאָג ווערט באַשריבן דורך אַ פֿראַזע, וואָס מיינט, בוכשטעבלעך, "אויפֿצוהייבן דעם קאָפּ פֿון די ייִדן" — אינעם פּשוטן זין, הייסט עס, דורכצופֿירן דעם אַלגעמיינעם חשבון פֿון זייערע קעפּ.
לויט דעם קלאַסישן פּירוש, וואָס ווערט כּסדר דערמאָנט אין די חסידישע ספֿרים, האָט די אַלגעמיינע באַטייליקונג אינעם בנין־המישכּן טאַקע "אויפֿגעהויבן דעם קאָפּ" פֿון די ייִדן — אַרויפֿגעבראַכט זיי צו אַ העכערער גײַסטיקער מדרגה. דאָס, וואָס יעדער ייִד האָט מנדבֿ געווען דווקא אַ האַלבן, און נישט אַ גאַנצן, שקל, סימבאָליזירט די נייטיקייט פֿון בשותּפֿותדיקער אַרבעט. דער מענטש איז אַ סאָציאַלע באַשעפֿעניש, און דערגרייכט דאָס שלימות, בגשמיות און ברוחניות, בלויז דורכן צוזאַמען־לעבן מיט די אַנדערע. אַן עלנטער יחיד — אויב אַפֿילו מע לעבט צווישן אַנדערע מענטשן, אָבער מע בלײַבט אָפּגעפֿרעמדט — איז בלויז אַ האַלבער מענטש.
דער דאָזיקער פּרינציפּ ווערט זייער שיין באַטראַכט אינעם "ספֿר־הברית" — אַ קלאַסישער מוסר־ספֿר, וווּ עס ווערט דערקלערט די וויכטיקייט פֿון אַלמענטשלעכער סאָלידאַריטעט און ברידערלעכער ליבשאַפֿט. דער מחבר, רבי אליהו־פּינחס האָראָוויץ, אַ גרויסער מקובל און בעל־מוסר, באַטאָנט, אַז פֿרײַנדלעכע און אַחדותדיקע באַציִונגען צווישן אַלע מענטשן — מענער און פֿרויען, ייִדן און אַנדערע פֿעלקער — קאָנען אַנטפּלעקן דעם רוח־הקודש אין די הערצער און אָנפֿילן די גאַנצע וועלט מיט נבֿיאישער קדושה.
מיט צוויי וואָכן צוריק האָבן מיר באַטראַכט דעם חילוק צווישן די עגיפּטישע פּיראַמידן און דעם ייִדישן מישכּן, וואָס מע קאָן אים באַטראַכטן ווי אַ מין "אַנטי־פּיראַמיד" — אַ האָריזאָנטאַלע באַוועגלעכע סטרוקטור, וועלכע שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ גאַנצע אינווערסיע פֿון די פּיראַמידן, וועלכע רעפּרעזענטירן דעם ווערטיקאַלן כּוח פֿון די מאַכט־היעראַרכיעס און אומגלײַכקייט אין דער מיצרישער אימפּעריע.
פֿונדעסטוועגן, האָבן די ייִדישע בעלי־מלאָכה און בוי־מײַסטער זיכער אויסגענוצט זייערע ידיעות פֿון די מיצרישע חכמות בעת דעם אויפֿבוי פֿונעם מישכּן. הגם מצרים איז געווען פֿאַר ייִדן אַן אָרט פֿון שקלאַפֿערײַ און רדיפֿות, איז עס אויך געווען אַ וועלט־צענטער פֿון וויסנשאַפֿט, וווּ מע האָט במשך פֿון אַ סך דורות אויסגעאַרבעט אַ סך חכמות און טעכנאָלאָגיעס, וועלכע האָבן געהאָלפֿן צו אַנטוויקלען די מענטשלעכע ציוויליזאַציע. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, האָבן די דאָזיקע חכמות געהאַט ווייניק צו טאָן מיט דער אומיושרדיקער מיצרישער מאַכט; זיי זענען אַ רעזולטאַט פֿון אַ לאַנג־יאָריקער מי, אין וועלכער עס האָבן זיך באַטייליקט אומצאָליקע מענטשן, אַרײַנגערעכנט די שקלאַפֿן.
דאָס הייסט, אַז בעת דער אַרבעט איבער דעם מישכּן האָבן די ייִדן אַרײַנגעלייגט די חכמה פֿון די פֿריִערדיקע דורות, געזאַמלט דורך דער טעטיקייט פֿון אַ סך מענטשן איבער דער גאָרער וועלט. ווי רבי האָראָוויץ דערקלערט אין זײַן "ספֿר־הברית", זענען מיר אַרומגערינגלט פֿון אַלע זײַטן מיט די רעזולטאַטן פֿונעם אַלמענטשלעכן שותּפֿות. למשל, ווען מיר טראָגן אַ העמד, מיינט עס, אַז עמעצער האָט אַמאָל אַנטדעקט, ווי אַזוי צו קולטיווירן דעם באַוול, צו שפּינען די פֿעדעם, צו וועבן, צו שנײַדן, צו נייען; עמעצער האָט עס אַלץ געטאָן און געבראַכט דאָס גרייטע העמד צו אונדז.
מיר זענען, אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, אַרומגערינגט פֿון אַלע זײַטן מיט רעפּרעזענטאַציעס פֿונעם מענטשלעכן שותּפֿות. אויב מיר קאָנען אַנטפּלעקן דאָס ג־טלעכע ליכט אין אונדז, דורך ליבשאַפֿט, יושר און ברידערשאַפֿט, קאָנען מיר ממילא אַנטפּלעקן דאָס ג־טלעכע ליכט, דעם אייניקייט־גײַסט פֿונעם גאַנצן וועזן, אויך אין די דאָזיקע רעפּרעזענטאַציעס.
צומאָל, אָבער, באַקומט זיך אַ פֿאַרקערטע מעשׂה. נאָך דעם חשבון פֿון די האַלבע שקלים, דערציילט אונדז די תּורה וועגן דעם טראַגישן חטא פֿונעם עגל־הזהבֿ — דאָס גאָלדענע קעלבל. ווען משה רבינו האָט באַקומען אויפֿן באַרג סיני די ערשטע לוחות, האָט ער דערזען, אַז די ייִדן האָבן געשאַפֿן אַ געצל פֿון גאָלד און טאַנצן אַרום אים; ער האָט צעבראָכן די לוחות און צעשטערט דאָס קעלבל.
אַהרן־הכּהן, וועלכער האָט זיך באַטייליקט אינעם חטא, מיינענדיק, אַז ער טוט עס לשם־שמים, האָט געבעטן צו זאַמלען גאָלדענע באַצירונגען בײַ פֿרויען און קינדער. למעשׂה, ווי עס שטייט אינעם מדרש, האָבן די שאַפֿער פֿונעם עגל־הזהבֿ — געוויסע יחידים — אָפּגענומען דאָס גאָלד מיט צוואַנג. אויב אַ פֿרוי האָט נישט געוואָלט זיך באַטייליקן אין דער עבֿודה־זרה, האָט מען בײַ איר אַרויסגעריסן די אוירינגלעך בגוואַלד.
להיפּוך צו דעם מישכּן, האָט דער עגל־הזהבֿ רעפּרעזענטירט די שלעכטע השפּעה פֿון די מיצרישע טראַדיציעס. נישט אַלע חכמות אין דער וועלט איז כּדאַי איבערצוחזרן. די מיצרישע אימפּעריע איז געווען טאַקע אַ מעכטיקע מלוכה, אָבער זי איז געווען אויפֿגעשטעלט אויפֿן יסוד פֿון אומיושר און שקלאַפֿערײַ. דאָס איבערחזרן דעם זעלבן שטייגער בײַם שאַפֿן אַ כּמו־מיצרישן געץ איז גופֿא אַן עבֿודה־זרה. אויב דאָס ג־טלעכע ליכט ווערט אַנטפּלעקט דורך מענטשלעכער סאָלידאַריטעט, זענען די אומיושרדיקע סאָציאַלע באַציִונגען דער ערגסטער אָפּגאָט אין דער וועלט, צוליב וועלכן די הייליקע שכינה בלײַבט אין גלות, און אַ סך מענטשן דינען נאָך אַלץ דעם "גאָלדענעם קאַלב" — דעם קולט פֿון געלט און גוואַלד־מאַכט.
ווײַטער ווערט אין דער פּרשה דערציילט, ווי משה רבינו האָט אויסגעבעטן בײַ דעם אייבערשטן מחילה פֿאַרן חטא־העגל, און האָט באַקומען די צווייטע לוחות. על־פּי־מסורה, איז עס געשען יום־כּיפּור. על־פּי־קבלה, איז יום־כּיפּור טיף פֿאַרבונדן מיטן פֿאַרגאַנגענעם יום־טובֿ — פּורים. די מקובלים באַטאָנען, אַז פּורים איז בעצם אַפֿילו העכער ווי דער הייליקער יום־הדין.
דאָס, וואָס דער מלך אַחשוורוש, בלויז איין יחיד, האָט געהאַט די מאַכט צו פֿאַראורטיילן די ייִדן אויף טויט, נאָך המנס בקשה, איז אַליין אַ געפֿערלעכע עוולה. אסתּרן האָט זיך אײַנגעגעבן אַרײַנצומישן זיך אין אַחשוורושס מאַכט־סיסטעם און מבֿטל צו זײַן די גזירה. זי האָט אָבער נישט געטראַכט וועגן קיין מאַכט פֿאַר זיך אַליין; אַדרבה, זי איז געווען גרייט אומצוקומען אין דער וועלט און אויף יענער וועלט — "כּאַשר אָבֿדתּי אָבדתּי".
פּורים איז אַ טאָג, ווען ס׳איז פֿאַראַן אַ מיצווה צו געבן צדקה אַלע בעטלערס, אָן קיין חשבונות, צי זיי נייטיקן זיך אין געלט, צי נישט. אויב מע איז גרייט צו העלפֿן אַ צווייטן אָן קיין איבעריקע חשבונות — איז עס טאַקע אַ גרעסערע עבֿודה, ווי דאָס פֿאַסטן יום־כּיפּור, און זיכער אַ גרויסער תּיקון פֿאַרן חטא פֿונעם גאָלדענעם קאַלב.
